پایان نامه بررسی رابطه سرسختی روانشناختی و افسردگی در پیشرفت تحصیلی دانشجویان رشته روانشناسی بالینی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل

پایان نامه جهت دریافت مدرک روانشناسی بالینی

مقدمه

موفقیت تحصیلی و آسیب شناسی دانشجویان همیشه مورد توجه مسئولین ، برای بالا بردن سطح علمی کشور بوده است . واز جمله مباحثی است که امروزه در دانشگاه ها مورد توجه مسئولین و محققان روان شناس قرار گرفته است .

به اعتقاد صاحب نظران ، شیوع برخی از اختلالات روان شناختی در دانشجویان می تواند زمینه بروز آسیب های اجتماعی و تحصیلی را فراهم سازد .

یکی از عواملی که باعث ایجاد ترس و آسیب پذیری دانشجویان می شود بیماری افسردگی است.

افسردگی یکی از رایج ترین مشکلات انسان و تهدیدی جدی برای سلامت جسمانی و روانی دانشجویان است . افسردگی یک بیماری جسمی و روحی است ، که به تدریج به یک نگرانی عمده برای جوامع بشری تبدیل شده است . (اوشیو و همکاران ،2003)

در بیماری افسردگی، حالت گرفتگی و ناامیدی بسیار شدیدتر از زمانی است که فرد هنگام یأس و بی حوصلگی احساس می کند . در این بیماری ، فرد دچار احساس اندوه مداوم ، پوچی و ترس و کمبود می شود . بعضی ابراز می کنند که ابری بر زندگی آن ها سایه افکنده است . مطالعات متعدد بیانگر ارتباط بین رویدادهای استرس زای زندگی و افسردگی هستند . (روزن بام و همکاران ، 2005)

پژوهش هایی که در زمینه رابطه افسردگی و موفقیت تحصیلی دانشجویان شده نشان می دهد که بین افسردگی و موفقیت تحصیلی رابطه منفی وجود دارد  . 

کوبات از اولین محققانی بود که از سرسختی به عنوان یکی از ویژگیهای شخصیتی تعدیل کننده رابطه تنیدگی – بیماری نام برد . سرسختی یک ساختار با چند ویژگی است که همه افراد به نسبت های مختلف از آن برخوردارند و شامل سه ویژگی ، تعهد ، مهار و چالش می باشد .

افراد سرسخت معنا ، ارزش ، اهمیت و هدفمندی خودشان ، کارشان ، خانواده شان به طور کلی زندگی را دریافته اند. آنها به تلاش و عمل بیش از شانس اهمیت می دهند و معتقدند که می توانند روند رویدادهای زندگی را در دست بگیرند .

آنها دارای منبع درونی و مهارکننده هستند و رویدادهای مثبت و منفی را پیامد اعمال شخصی می دانند از طرفی این افراد تغییر و تحول را قانون ثابت زندگی می دانند و تغییرات را فرصتی برای یادگیری قلمداد می کنند نه تهدیدی برای امنیت. افراد سرسخت برخلاف افراد غیرسرسخت حوادث را چندان خطرناک ارزیابی نمی کنند . برعکس ، آنها را مثبت و قابل کنترل ارزیابی می کنند. (کیاوشی – لیپا 1994 – قربانی 1374 – فرانکن 1998) ظاهراً بین زنان و مردان از لحاظ سرسختی تفاوت هایی وجود دارد .

نتایج بعضی از پژوهشگران نشان می دهد که مردان سرسخت تر از زنان هستند و سرسختی در زنان برخلاف مردان از اثرات منفی تنیدگی جلوگیری نمی کند . با این حال ، سایر پژوهش ها ، چنین یافته هایی را رد کرده اند .

بیان مسئله

در همه ی کشورهای جهان موضوع پیشرفت تحصیلی دانشجویان مورد توجه است تا سطح علمی کشور بالا رفته پیشرفت هایی در زمینه های مختلف علمی برای بهتر کردن زندگی بشر فراهم آورد .

سال هاست که در مورد عواملی که باعث پیشرفت تحصیلی و موانع پیشرفت تحصیلی وجود دارد تحقیقات زیادی شده و یافته ها نشان دهنده ی آن هستند که انگیزه بالا ، محیط مناسب تحصیلی، استادان خوب، وضعیت مالی خوب و ... باعث پیشرفت تحصیلی دانشجویان شده و استرس ، افسردگی ، اضطراب ، انگیزه پایین وموقعیت های کم و ... موانع در جهت پیشرفت های تحصیلی هستند که مسئولین و محققان روان شناسی را بر آن داشته اند تا صدد بالا بردن عوامل پیشرفت تحصیلی و کاهش عوامل منع کننده پیشرفت تحصیلی تلاش هایی انجام دهند.

یکی از موانع دستیابی به سطح بالای کارایی دانشجویان ، شیوع پریشانی های روانی بین دانشجویان است. بنابراین دستیابی به سطح بالای کارایی دانشجویان ایجاب می کند که بهداشت روانی دانشجویان به صورت جدی مدنظر قرار گیرد.

یکی از مفاهیم بنیادی تاثیر گذار بر بهداشت روانی دانشجویان، مفهوم

سرسختی روانشناختی است. سرسختی روانشناختی از این نظر اهمیت دارد که اگر دانشجویان یک دانشگاه از درجه ی سرسختی بالایی برخوردار باشد، علی رغم وجود موانع صدرالذکر ( رقابت جهانی، دگرگونیهای ناگهانی و ...) توانایی انطباق با محیط را دارند . یکی از مفاهیم دیگر تاثیر گذار بر بهداشت روانی دانشجویان ، مفهوم افسردگی و اضطرابی است که در راس فهرست بیماری های روانی قرار دارند و حدود 25 درصد مراجعین به مراکز بهداشتی در جهان را به خود اختصاص می دهند (لمبرت ، 2006) هم اکنون افسردگی ، دومین اختلال رایج روان شناختی است و نزدیک به 121 میلیون نفر در جهان به افسردگی مبتلا هستند.(پارکر و همکاران، 2001)

لذا این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این سوالات است که :

آیا سرسختی روانشناختی در پیشرفت تحصیلی تأثیر دارد.؟

آیا افسرگی در پیشرفت تحصیلی تأثیر دارد؟

آیا تأهل در افسردگی تأثیر دارد؟

آیا تأهل در سرسختی روانشناختی تأثیر دارد.؟

آیا جنسیت در افسردگی تأثیر دارد.؟

آیا جنسیت در سرسختی روانشناختی تأثیر دارد.؟

اهمیت و ضرورت تحقیق

از آنجایی که موفقیت دانشجویان یکی از اهداف اصلی هر کشور است.

،لزوم بررسی مولفه هایی را فرا می خواند که بر موفقیت تحصیلی دانشجویان تاثیر دارند. مولفه هایی مانند سرسختی و افسردگی تصور می شوند بر کارآیی و میزان موفقیت دانشجویان تاثیر داشته باشد،احتمالا پیشرفت و موفقیت تحصیلی دانشجویان می توانند ناشی از سرسختی بالا و افسردگی پایین باشند.بدین جهت ضمن افزایش پژوهش های انجام شده در کشور مان ؛ در پژوهش حاضر تلاش نموده ایم که گامی در این مسیر برداریم.

از آنجایی که موفقیت دانشجویان لازمه پیشرفته علمی یک کشور است.لذا نتایج این پژوهش می تواند کاربردی مفید برای دست اندر کاران دانشگاهی در جهت ارتقاء سطح عملکرد دانشجویان باشد.

همچنین با توجه به نقش و اهمیت متغیر های سرسختی و افسردگی در میزان موفقیت تحصیلی و قابل تغییر بوده و قابلیت یادگیری این متغیرها می تواند با ارائه راهکارهای مناسب،میزان موفقیت تحصیلی و در نتیجه سطح علمی دانشجویان را افزایش داد.

اهداف پژوهش

اهداف کلی

بررسی رابطه سرسختی روانشناختی و افسردگی در میزان پیشرفت تحصیلی دانشجویان رشته روانشناسی بالینی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل

اهداف جزئی

بررسی رابطه بین سرسختی و افسردگی

بررسی رابطه سرسختی و میزان موفقیت تحصیلی دانشجویان

بررسی رابطه افسردگی و میزان موفقیت تحصیلی دانشجویان

فرضیه های پژوهش

بین سرسختی روانشناختی و پیشرفت تحصیلی رابطه وجود دارد.

بین افسردگی و پیشرفت تحصیلی رابطه وجود دارد.

بین افسردگی و سرسختی روانشناختی رابطه وجود دارد.

بین تأهل و سرسختی روانشناختی رابطه وجود دارد.

بین تأهل و افسردگی رابطه وجود دارد.

یف نظری و عملیاتی متغیرها :

سرسختی

سرسختی نوعی باور بر خودمان است و به اصطلاحی خود باوری هم نامیده می شود که سه تا ویژگی دارد : تعهد ، کنترل ، مبارزه جویی که پیشایند سرسختی احساس پیوستگی می باشد . علی رغم وجود استرس برخی مردم

در برخورد با شرایط سخت و دشوار فشارزا از خود مقاومت نشان می دهند و

دچار عواقب اسفبار استرس نمی گردند .

تعریف 3 بُعدی سرسختی

تعهد : انسان به محرکات اعتقاد داشته و به همین جهت با بسیاری از جنبه های زندگی خود مثل شغل ، خانواده و روابط بین فردی کاملاً در آمیخته است .

کنترل : افرادی که احساس می کنند روی موقعیت های زندگی خود کنترل دارند برای حل مشکلات زندگی خود به مسوولیت خودشان بیش از اشتباهات دیگران تأکید می کنند.

مبارزه جویی : اعتقاد به اینکه تغییرات و دگرگونی جنبه طبیعی زندگی هستند در واقع افرادی که مبارزه جویی بالایی دارند موقعیت های مثبت و منفی را فرصتی برای یادگیری و رشد می دانند .

افسردگی

افسردگی عبارت است از احساس غم دلسردی ، یا ناامیدی ، به مدت حداقل 2 هفته در اغلب ساعات روز .

موفقیت تحصیلی  

منظور از موفقیت تحصیلی در این پژوهش  میانگین نمرات بالایی (بالای 16)است  که دانشجو در 4 ترم دانشگاه بدست آورده است.

پیشرفت تحصیلی

پیشرفت تحصیلی دانشجویان و عوامل موثر بر آن به عنوان یکی از متغیر های محوری و اساسی هر دانشگاه،همواره مورد توجه محققان و روان شناسان تربیتی بوده است.موفقیت تحصیلی عبارت است از گذراندن واحد های درسی مختلف ، یا موفقیت توسط دانشجویان و نشان دادن عملکرد مناسب در جامعه و زندگی خود بر اساس مطالب آموخته شده.

موفقیت و پیشرفت تحصیلی به مجموعه ای از عوامل پیچیده بستگی دارد که تفکیک و بررسی هر کدام از این عوامل مستلزم انجام تحقیقات و بررسی های فراوانی است . داشتن هدف ، انگیزه ، اضطراب روش مطالعه ، هوش ، عوامل بدنی ، سازش نایافتگی رفتاری و شرایط عاطفی و روانی مهمترین عوامل فردی اند که در موفقیت تحصیلی نقش دارند.شرایط عاطفی و روانی را می توان به  عنوان یکی از اصلی ترین عوامل موفقیت تحصیلی دانست . تحقیقات زیادی نشان داده اند که عواطف در چگونگی اندیشیدن و پردازش محرک ها تاثیر می گذارند.با توجه به روابط متقابل بین شناخت و عواطف، رویکرد درمان عقلانی- عاطفی معتقد است که احساسات نارضامندی ، وافسردگی تحت تاثیر تفکر غیر منطقی است(سلمان نپور،1384) محققین عوامل مختلفی را در موفقیت تحصیلی دانشجویان دخیل       می دانسته اند.که مهمترین آنها خانواده است.

سرسختی روانشناختی

- ریشه های مفهومی های این سازه، بر خلاف دیدگاه های متعدد به واکنش انفعالی انسان که در اغلب کارها در زمینه فشارهای روانی و بیماری مشاهده می شود، بر گرفته از مجموعه ای از رویکردهای در خصوص رفتار انسان است که مری (1973)در مقوله نظریه های عمده شخصیت. آنها را نظریه تکامل می نامد (به نقل از کیامرثی 1377)

- شخصیت سرسختی که کوباسا صورت بندی کرد؛ بر پایه نظریه هایی است که روانشناسان وجودی در مورد درجه و شدت یک زندگی صحیح طرح کرده اند. از دسته این نظریات می توان به نظریه وایت (1959) در مورد شایستگی، آلپورت (1995) در مورد تلاش اختصاصی و اریک فروم (1947) در مورد جهت گیری بارور اشاره دارد.(به نقل از وردی،1380)

- از دیدگاه کوباسا فرد سر سخت کسی است که سه مشخصه عمومی دارد:

الف) اعتقاد به این که قادر به کنترل و یا تاثیر گذاری به روی حوادث است و فشار زا های روانی را قابل تغییر می داند (کنترل).

ب) توانایی احساس عمیق در آمیختگی و یا تعهد نسبت به فعالیت هایی که خود انجام می دهد (تعهد)

ج) انتظار این که تغییر یک مبارزه هیجان انگیز برای رشد بیشتر است و آنرا جنبه ای عادی از زندگی می داند (مبارزه جویی).

- درواقع سرسختی ساختار واحدی است که به یکپارچه سازی مولفه هایش می پردازد. به عبارتی دیگر سرسختی تمایزهای مولفه هایش را از بین می برد و در آنها یک همگونی ایجاد می کند. ویژگی سرسختی نگرش درونی خاصی را بوجود می آورد که شیوه رویارویی افراد یا مسائل مختلف زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد.

- سرسختی سپری در مقابل برانگیختگی شدید فیزیولوژیکی دراثر حوادث فشارزا است که سیله و دیگر محققان معتقدند عامل آسیب پذیری در مقابل بیمارها می باشد.

بازنگری پژوهش های انجام شده در زمینه موضوع پژوهش در داخل و خارج از کشور

پزوهش ها در زمینه رابطه سرسختی روانشناختی با عملکرد تحصیلی

تحقیقات اندکی ارتباط بین سرسختی روانشناختی و عملکرد و اختصاصاً عملکرد را مورد بررسی قرار داده اند. در این رابطه وستنر (1990) به بررسی رابطه سرسختی روانشناختی با فشار روانی و عملکرد پرداخته است. و از تعدیل کننده آن را بر رابطه بین فشار روانی و عملکرد کشف نموده است. وی نشان داد که سرسختی به طور همخوانی با تجربه فشار روانی رابطه منفی دارد و با ارزیابی عینی و واقع بینانه عملکرد در ارزشیابی، عملکرد شغلی رابطه مثبت دارد و در نهایت این که سرسختی در آزمودنی ها، ضربه گیر اثرات منفی فشار روانی بر عملکرد بوده است. افزون بر این، وستنر با بررسی زنان و مردانی که در حال ورود به دانشکده افسری ارتش بودند نشان داد که سرسختی بالاتر موفقیت تحصیلی بیشتری را نیز به همراه دارد (به نقل از مری، 1990).

سن سون و ماراکی ویکز (1996) در تحقیقات خود به این نکته تاکید کردند که چگونه افراد تصمیم می گیرند یک فعالیت خشته کننده را انجام دهند. آنان چنین فرض کردند که افراد هنگام رویارویی با یک کار خسته کننده سه راه دارند:

دست از کار بکشند کار را همان گونه که هست ادامه دهند و خطر تاثیرات ناشی از فشار روانی را تحمل کنند. یا دوام بیاورند و نه تلاش کنند کار را فعالیتی با جذابیتی بیشتر تغییر دهند.

سن سون، ویبر و مورگان (1992) در مطالعه ای خود به این نتیجه رسیدند که هنگامی که دلیلخوب برای پایداری و کار خشته کننده وجود نداشته باشد افراد سرسخت هر چه زود که صحنه را ترک می کردند. افراد سرسخت در این مورد حساس هستند که آیا استمرار مواجهه با مرگ های نقش زا ارزش دارد یا خیر اگر آنها بپذیرد که این کار با ارزش است، آن گاه آنها عملاً درگیر راهبردهایی می شوند. تا فعالیت مورد نظر را به فعالیت مثبت تری تبدیل کنند. به طور کلی این محققین دریافتند. دانشجویان با سرسختی بالا که ارزش و فایده کار برای آنان مشخص شده بود. کار خسته کننده کپی کردن نامه ها را بیشتر انجام دادند و این تاثیر از طریق پیشرفت آنان برای سرگرم کننده تر کردن فعالیت به صورت غیر مستقیم بوده است بنابراین، اگر رغبت کافی برای عملکرد نباشد افراد سرسخت به طور فعال و تعمدا خود را درگیر راهبردهایی می کنند تا کار محول شده را جالب تر کنند.

در سالهای اخیر ، متخصصان و محققان شخصیت ، توجه خاصی را به سازه سرسختی روانشناختی به عنوان یک منبع متعادل کننده استرس بر روی سلامت روانی و جسمی مبذول داشته اند . (جنتری و کوباسا ، 1984 ؛ سولز و رتین هوز ، 1978 ؛ وستمن ، 1990). کوباسا (1979) این نظریه را ارائه کرد که سرسختی روانشناختی مجموعه ای از ویژگی های شخصیت است که در هنگام مواجهه با وقایع استرس زای زندگی ، به عنوان منبع مقاومت ایفای نقش می کند. وقایع استرس زای زندگی با افزایش علائم بیماری مرتبط هستند ، اما سرسختی روانشناختی به عنوان میانجی بین وقایع استرس زا و بیماری عمل می کند و امکان بروز علائم بیماری را کاهش می دهد. این تعامل مهم و پیش بینی کننده نشان می دهد که اگر فردی با وقایع شدیداً استرس زا مواجه شود ، برای سالم ماندن باید سرسخت باشد.

سرسختی روانشناختی سازه شخصیتی ای است که از تجربیات مفید و متفاوت دوران کودکی نشأت می گیرد.

(مدی و کوباسا ، 1984) این خصوصیت کلی در رفتارها و احساسها ظاهر         می شود. به طور مثال ، مدی و کوباسا (1984) بیان کردند که سرسختی روانشناختی یک احساس عمومی است مبنی بر اینکه شرایط محیط ایده آل است و باعث می شود که انسان موقعیت های پراسترس را بالقوه ، بامعنی و جالب ببیند و به این صورت که آنها را به تجارب بزرگ و پیشرفته به جای تجارب مختصر و کوچک تبدیل می کند. بنابراین ، سرسختی روانشناختی اثری مهم در محافظت از سلامتی در هنگام حوادث تنش زا دارد. از آن گذشته ، افراد مورد بررسی سرسختی روانشناختی بالائی داشتند ، تحمل ناکامی بیشتری نشان دادند.

مولفه های سرسختی روانشناختی

به اعتقاد کوباسا سرسختی روانشناختی از سه مولفه تعهد ، کنترل و مبارزه جویی تشکیل شده است.

الف . تعهد

تعهد به عنوان سیستم اعتقادی توصیف شده است که تهدید ادراک شده ناشی از وقایع استرس زای زندگی را به حداقل می رساند ، یعنی اعتقاد به اهمیت ، جالب بودن و معنی داری فعالیت های زندگی است. از لحاظ نظری چنین اعتقاداتی حمایت کننده هستند ، زیرا آنها استرس زا بودن یک رویداد را کاهش داده و توان تأثیر بالقوه یک عامل استرس زا را بر سلامتی از بین می برند. (کوباسا و پوکتی ،1983) مواجهه با رویداد استرس زا به این شکل تسهیل می شود که طی دوره های استرس ، مانع احساس تنهایی و از خود بیگانگی فرد می شوند. این افراد دارای چنان روابطی با دیگران هستند که به عنوان منبعی برای مقاومت در برابر استرس به آنها کمک می کند. آنها به آسانی با وقایع و افراد آشنا می شوند و در مواجهه با بحران ها فعال هستند (مدی ،هوور ، کوباسا و زولا ، 1982) . این سرمایه گذاری توافقی منجر به قوی بودن فرد تحت شرایط استرس زا می شود. کوباسا (1979) معتقد است که تعهد با خود ، اساسی ترین عامل بهداشت روانی است.

تعهد یعنی توانائی شناخت ارزش ها ، اهداف و اولویتهای خاص یک فرد ، ارزیابی دقیق تهدیدی که یک موقعیت خاص زندگی ایجاد می کند و برای برخورد مناسب با آن ضروری است . به عبارت دیگر ، مناسبات افراد معتمد با خودشان و محیط شان متضمن فعال بودن و روی آوری است تا منفعل بودن و روی گردانی. از نظر آنتونفسکی (1979) ، تعهد نوعی احساس بنیادین هدفمند یا حس بهم پیوستگی است که ضروری ترین و جامع ترین منبع مقاومت در برابر هر نوع تنش می باشد.

ب. کنترل

از کنترل به عنوان گرایش به احساس کردن و عمل کردن به گونه ای که گویی فرد در هنگام مواجهه با وقایع احتمالی گوناگون زندگی تأثیر گذار است نه درمانده ، تعبیر می شود (آوریل ، 1973 : فارس،1976:سلیگمن،1975).

لفکورت (1990) در پژوهش اهمیت کنترل درونی و تأثیر آن برای مهارکردن رویدادهای تنش زای مختلف زندگی را مورد تأئید قرار داده است. شواهدی ارائه شده است که ارتباط کنترل را برای غلبه بر استرس نشان می دهد. بالمن و ورتمن (1988) به مطالعه افرادی پرداختند که به علت تصادف با اتومبیل فلج شده بودند. آنها برداشت افراد از علت تصادف و توانائی شان برای غلبه کردن بر این ناتوانی را بررسی کردند. آن دسته از افرادی که خود را مقصر می دانستند رفتار بهتری با پرستاران و افراد دیگر داشتند. افرادی که خوب بر ناتوانی خود غلبه می کردند دارای نگرشی مثبت به درمان از طریق توانبخشی بودند و این برای آنها محرک خوبی بود که توانائی فیزیکی خود را بهبود بخشند.