پایان نامه بررسی رابطه منبع کنترل درونی و بیرونی با کمال گرایی در بین بیماران وسواسی در شهرستان اردبیل

پایان نامه جهت دریافت مدرک روانشناسی بالینی 

چکیده:

 هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی بررسی رابطه منبع کنترل درونی و بیرونی با کمال گرایی در بین بیماران وسواسی در شهرستان اردبیل می باشد.روش پژوهش از نوع همبستگی می باشد. جامعه آماری کلیه بیماران وسواسی که در سال 1390 در شهر اردبیل زندگی میکنند  است که از بین این جامعه 40 نفر به شکل نمونه گیری در دسترس به عنوان نمونه انتخاب شد ه اند،که این افراد با پرسش نامه های مقیاس کمال گرایی مثبت و منفی و پرسشنامه مقیاس سنجش برونگرایی – درونگرایی مورد سنجش قرار گرفته اند .داده های بدست آمده با نرم افزار(SPSS) تکمیل شده و نتایج حاکی از ان است که کمالگرایی و مقیاسهای درونی و بیرونی همبستگی وجود دارد ،  کمالگرایی در بین زنان و مردان از تفاوت معنادار برخوردار است و مقیاس بیرونی در بین زنان و مردان از تفاوت معنادار برخوردار است .

کلمات کلیدی – درون گرایی – برون گرایی - کمالگرایی

مقدمه

شناخت ویژگی های شخصیتی افراد در بسیاری موقعیت های زندگی ضرورت دارد چرا که همه دست اندر کاران و برنامه ریزان برای اینکه بتوانند روش و برنامه مناسب و هماهنگ با نیاز ها و ویژگی های شخصیتی برنامه ریزی نمایند باید شناخت کاملی از آنان داشته باشند.کارایی و موقعیت افراد در آموختن و همچنین داشتن سازگاری و تعادل روانی در تمامی موقعیت های زندگی رابطه نزدیکی با خصایص شخصیتی دارند یکی از این ویژگی های شخصیتی که افراد را در برخورد با موقعیت های زندگی دچار مشکل می کند کمال گرایی و دیگری وسواس فکری و عملی است.اختلال وسواس فکری عملی که طی آن فرد گرفتار افکار کنترل ناپذیر و نفرت انگیز می شود و بر تشریفات ظاهراً بی معنی می پردازد.بیمار مبتلا به وسواس فکری – عملی ممکن است فکر کند اجاق گاز را روشن گذاشته است و بیست بار در طول شب از تخت بلند شود و آنرا وارسی کند.وسواس از اختلالات عصبی انسانهاست که نمونه های ان در بین مردان و زنان، کودک و نوجوان، جوان و بزرگسالان و حتی سالمندان و پیران به صورت ها و انواع مختلف دیده می شود ولی برخی از نمونه های آن در بین گروه های مختلف سنی و جنسی بیشتر است بطور کلی وسواس یکی از شایعترین انواع اختلالاتی  است که باعث بروز مشکلات شدید در خانواده میشود.در برخی از آیات قرآن وسواس به معنی افکار بیهوده و مضر آمده که در ذهن خطور می کند.

منبع کنترل که دارای دو بعد درونی و بیرونی است و بنابر فرضیات راتر ,افرادی که دارای منبع کنترل درونی هستند معتقدند که اعمالشان نقش عمده های در به حد اکثر رساندن برون دادهای بد یا خوب دارد و افراد دارای دارای منبع کنترل بیرونی٬ فکر میکنند برون دادهای بد یا خوب ارتباطی با رفتار انها ندارد.

بیان مسئله

عمده ترین مسئله ای که در این پژوهش مطرح است در حالت کلی آن دسته از ویژگی هایی هستند که با موفقیت و پبشرفت تحصیلی و میزان سلامت روان دانشجویان دانشگاه اسلامی مرتبط است.بدیهی است ویژگیهای شخصیتی و رفتاری بر موقعیت تحصیلی و بهداشت روان دانشجویان تاثیر گذار می باشد.در این پژوهش تنها برخی از ویژگی های شخصیتی موثر از جمله وسواس فکری عملی و کمال گرایی مورد مطالعه قرار گرفته است .عوامل متعددی وجود دارد که در افراد وسواس ایجاد می کند.وسواس فکری تجسمهای و تکانه هایی هستند که برای شخص بی معنی بنظر می رسد.

وسواس عملی رفتار های تکراری عمده و یا اعمال ذهن هستند که در پاسخ به وسواس فکری به وقوع می پیوندد دانشجویان رشته های مامایی و پرستاری به دلیل شغل و رشته خود دچار وسواس با درجه مختلف می شود.دلایل مختلفی می تواند موجب بروز وسواس فکری و عملی در این افراد می شود و نگرش کمال گرایانه یک دوره معیوب را بوجود می آورد افراد کمال گرا نخست مجموعه ای از اهداف غیر قابل دسترس را ردیف می کنند و در گام بعدی در رسیدن به این اهداف شکست می خورند زیرا دسترس به آن اهداف غیر ممکن می باشد.در گام بعدی زیر فشار میل به کمال گرایی وناکامی مزمن غیر قابل اجتناب ناشی از آن.خلاقیت و کارآمدی آنها کاهش می یابد و بالاخره این روند افراد کمال گرا را انتقاد از خود و سرزنش خود هدایت می کند.فرویددر توصیف این افراد اذعان می کند که محرک اصلی در زندگی این افراد رسیدن به خوشبختی نیست بلکه تکامل و برتری یافتن است.زندگی آنان در یک سلسله (حتما – باید – نباید) خلاصه می شود.آنها باید در هر کاری به حد کمال برسند و به بهترین نحو آنرا انجام دهند اگر نه راضی نخواد شد ونرسیدن به کمالات آنان را دچار اضطراب و افسردگی و احساس گناه شدید می کند.این توقعات بی جا و عهده دار شدن مسئولیت سنگین و غیر منطقی عرصه زندگی را بر آنان تنگ می کند که نتیجه این روند نیز عزت نفس پایین می باشد.

جورج کلی[1] 1955 در کتاب روانشناسی ساخت های شخص این نظریه را مطرح کرده است، انسان در پی آن است که محیط خود را پیش بینی و کنترل کند. کلی پیشنهادی کرده است که هر فرد بشر ساخت ها برای خود تدوین کرده که از طریق آنها رویدادهای جهان را ملاحظه و تفسیر می کند و از این راه می تواند رویدادها را پیش بینی و کنترل کند. وی خاطر نشان کرد «ساخت ها تجاربی هستند که پویش های ذهنی در آن جریان دارند. این ساخت ها انتظار توام با پیش بینی تغییر در رویدادها را ممکن می سازند». کلی خاطر نشان می سازد که وقتی ساخت های شخص در ایفای نقش شکست می خورند، فرد احساس تهدید، گناه، خصومت و پرخاشگری می نماید (جورج کلی1955)

در بین نظریه پردازان یادگیری اجتماعی جولیان راتر (1954) پایه فرضیات و منطق علمی خود را تحت تاثیر نظریات طانتور قرار داده و کاربرد نظریات وی در زمینه یادگیری اجتماعی متاثر از نظریات آدلر است.

فرض راتر بر این است که: وقوع فردی نه تنها ناشی از ماهیت و اهمیت هدف ها برای فرد بدنبال دارد. در نظریه ی یادگیری راتر (1954) نیروی بالقوه رفتاری که در یک موقعیت خاص روی می دهند تابعی است از انتظاری که فرد از رفتار خود در مقابل پاداش مناسب دارد و همچنین ارزش آن پاداش برای فرد.

یکی از مفاهیم ویژه و پر اهمیت در نظریه یادگیری اجماعی راتر منبع یا مکان کنترل است. این مفهوم دارای دو بعد کنترل درونی و بیرونی است. بنابر فرضیات راتر، افرادی که دارای کنترل بیرونی هستند دارای ادراک مثبت یا منفی از حوادث و رویدادهایی هستند که ارتباطی با رفتار فرد ندارد و قوای کنترل فردی است. راتر این افراد را معتقد به شانس یا برونی فرض می کند در بعد دیگر کنترل درونی قرار دارند. این کنترل فردی است راتر این افراد را معتقد به مهارت یا درونی فرض می کند (راتر، 1972)

در این پژوهش محقق در پی یافتن رابطه و تفاوت منبع کنترل در بین افراد وسواسی در شهر اردبیل است .   

اهداف تحقیق

هدف کلی

بررسی رابطه منبع کنترل درونی و بیرونی با کمال گرایی در بین بیماران وسواسی در شهراردبیل

اهداف جزئی

تعیین مقیاس درونی و بیرونی در بیماران وسواسی

تعیین رابطه کمالگرایی و منبع کنترل در بیماران وسواسی

تعیین تفاوت کمالگرایی و منبع کنترل در بین زنان و مردان وسواسی

بیان فرضیه

کنترل درونی و بیرونی در بیماران وسواسی متفاوت است .

افراد وسواسی بیشتر از منبع کنترل بیرونی استفاده میکنند .

بین منبع کنترل درونی و بیرونی با کمالگرایی بیماران وسواسی همبستگی وجود دارد .

کمالگرایی در بین زنان و مردان وسواسی متفاوت است .

مردان در مقایسه زنان بیشتر از منبع کنترل بیرونی استفاده میکنند .

ضرورت واهمیت تحقیق

اختلال وسواس – جبری نمونه ای از اثرات مثبتی است که پژوهش های امروزی می تواند در زمان کوتاه روی یک اختلال داشته باشد.تا همین اواخر یعنی دهه 1980 اختلال وسواس – جبری اختلال نه چندان شایع با پاسخ ضعیف نسبت به درمان تلقی می شود.امروزه معلوم شده است که اختلال وسواس جبری شایع و خیلی حساس به درمان است.وسواس رابطه تنگا تنگ با شغل داشته و به همین دلیل در مشاغل های مختلف شیوع آن متفاوت است.به نظر می رسد در ایران حدود 300000 بیمار وسواس نیازمند درمان جدی وجود داشته است و دو تا سه برابر این تعداد نیز افرادی هستند که از وسواس رنج می برند.بنابراین اگر از طریق این تحقیق همبستگی و رابطه ای مثبت بین نوع شغل و میزان بالای وسواس به دست آید می توانیم برای حل مشکلات این مشاغل ویژه راه حلی را پیشنهاد کنیم.تا از وسواس های افراد این مشاغل بکاهیم.(محمدی 1380)

ویژگی های شخصیتی سالم نقش مهمی در سلامت و بهداشت روانی انسان دارد صفات شخصیتی مناسب زمینه های نوآوری تفکرات نو و خدمت به جامعه انسانی را فراهم می آورد هر چند الگوی رفتاری کمال گرایی به عنوان مثبت در سازگارس با پیشرفت توصیف شده است اما این مساله به طور معمول به عنوان یک سبک نوروتیک مورد توجه بوده است.شناساندن ویژگی های شخصیتی افراد کمال گرا و چگونگی به وجود آمدن سبک کمال گرایی در افراد توسط خانواده وجود پژوهش های اندک، در ایم زمینه در جامعه همچنان جوان بودن جمعیت و تسلط فرهنگ موفقیت مداری در جامعه از دلایل دیگر انجام این پژوهش می باشد.(محمدی 1380)

تعاریف عملیاتی و مفهومی متغیرها

تعریف مفهومی

کمالگرایی :کمال گرایی، درواقع باوری غیرمنطقی است که اشخاص نسبت به خود و محیط اطراف خود دارند.افرادی که کمال گرا هستند، معتقدند که خود و محیط اطرافشان باید کامل بوده و هرگونه تلاشی در زندگی باید بدون اشتباه و خطا باشد.

منبع کنترل درونی و بیرونی :    منبع کنترل که دارای دو بعد درونی و بیرونی است و بنابر فرضیات راتر ,افرادی که دارای منبع کنترل درونی هستند معتقدند که اعمالشان نقش عمدهای در به حد اکثر رساندن برون دادهای بد یا خوب دارد و افراد دارای دارای منبع کنترل بیرونی٬ فکر میکنند برون دادهای بد یا خوب ارتباطی با رفتار انها ندارد.

وسواس فکری و عملی : اختلال وسواسی فکری عملی نوعی اختلال اضطرابی مزمن است که با اشتغال ذهنی مفرط در مورد نظم و ترتیب و امور جزئی و همچنین کمال‌طلبی همراه است، تا حدی که به از دست دادن انعطاف‌پذیری، صراحت و کارائی می‌انجامد.

در اختلال وسواسی-فکری عملی افکار وسواس‌گونه و اضطراب‌آور با وسواس‌های عملی همراه می‌شود. این وسواس‌های عملی کارهایی وسواس‌گونه هستند که شخص برای کوشش در راه کاهش وسواس‌های فکری خود انجام می‌دهد. این کردارها تکراری و کلیشه‌ای و تا اندازه‌ای غیرارادی هستند.

تعاریف عملیاتی

کمالگرایی : نمره ای است که آزمودنی در آزمون کمالگرایی اهواز بدست می آورد.

منبع کنترل : نمره ای است که فرد در آزمون مقیاس درونی و بیرونی راتر بدست می آورد .

وسواس: بیمارانی هستند که بر اساس نظر روانپزشک و براساس طبقه بندیDSM  تشخیص وسواس گرفته اند .

تاریخچه وسواس فکری و عملی

 طبق نظریه کهن که امروزه هم به چشم می خورد رفاتر غیر عادی نتیجه عملکرد نیروهای ماوراء الطبیعی و جادویی مثل ارواح شرور و شیطان است. در جوامعی که این نظریه را باور داشتند، معمولا درمان همان جن گیری، به معنی بیرون کشیدن شیطان درون شخصی از طریق نیایش و خنثی سازی جادو است. این نظریه پا به پای بسیاری از رویکردهای جدیدتر به حیات مفرد ادامه می دهد.

در تاریخ رفتار غیر عادی این عقیده نیز رواج داشته که رفتارهای عجیب و غریب بعضی از مردم، ناشی از اختلالات کار بدن آنهاست یافتن جمجمه های متعلق به دوران باستان با سوراخهایی که معلول جراحات جنگی نیست، بعضی از مولفان را به این حدس کشاند که گاهی رفتار غیر عادی با سوراخ کردن جمجمه درمان شده است. در این روش به کمک شی تیزی مثل سنگ سوراخی به قطر دو سانتی متر در جمجمه ایجاد می شد. غالبا عمل مذکور کشنده هم نبوده بلکه مهارت و تسلط قابل ملاحظه ای، خطر این روش را از این بوده است. شاید سوراخ کردن جمجمه به منظور ایجاد راه گریزی برای ارواح شیطانی بوده است.

سومین رویکرد کلی دیدگاه روانشناختی است از این فقط، آشفتگی های رفتاری معلول نارساییهای نحوه تفکر، احساس یا ادراک افراد جهان است. بر اساس دیدگاه ذوان شناختی افراد دست کم بطور بالقوه مستعد آزمون تفکر خویش هستند و رفتار خود را در پرتو چنین آزمایش های شکلی میدهند. هر سه دیدگاه جادویی، عضوی روانشناختی را یونانیان بنیاد نهاده اند و هر سه در طول تاریخ تمدن غرب کم و بیش مطرح بوده اند.از لحاظ تاریخی مفهوم کمال گرایی یکمتولد روانشناختی مورد علاقه بسیاری از روانشناسان می باشد. فروید در سال 1975 در توصیف افراد کمال گرا بیان می کند. محرک اصلی در زندگی این افراد رسیدن به خوشبختی نیست بلکه تکامل و برتری یافتن است آنها باید در هر کاری موفق باشند وگرنه مضطرب و افسرده می شوند. نظریه پردازان بعد از فروید کم کم این مفهوم را در ابعادی فراتر و با عنوان نیازها و رفتارهای کمال گرایانه نام نهادند.

معنای اصطلاحی وسواس :

یک توصیف کلی مفید از اختلال وسواس در ICD2 آمده است که در آن این اختلال حالت تعریف شده است که از علامت بارز آن عبارت است از احساس اجبار ذهنی که باید در مقابل آن مقاومت شود برای انجام یک عمل فرو نشاندن یک فکر فراخوانی یک تجربه، یا تکرار ذهن یک موضوع انتزاعی، افکار مزاهم و ناخواسته مصرانه بودن افکار و عقاید تکرار زهنی سلسله افکار، همگی برای خود بیمار نامناسب . بی معنی است. فکر و عمل وسواس برای شخصی بیگانه بوده اما از درون او بر می خیزد.

اعمال وسواس ممکن است به شکل رفتارهای نیمه تشریفاتی باشد که به منظور رفع اضطراب صورت می گیرد، مثل شستن دستها برای رفع آلودگی، اقدام برای دفع افکار، انگیزه های ناخواسته ممکن است به کشمکش شدید درونی و اضطراب شویه منجر شود. روانشناسان وسواس را نوعی بیماری از سری نورونهای شدید می دانند که تعادل و اختلال دارای صورت آشکار است روان و رفتاری را از بیماری سلب و او را در سازگاری با محیط دچار مشکل می سازد و این عدم تعادل و اختلال دارای صورت آشکار است. روانکاوان نیز وسواس را نوعی غریزه وانمود و ناخودآگاه معرفی می کنند و آنرا حالتی می دانند که در آن فکر، میل و عقیده ای خاص که اغلب و هوانگیز است آدمی را در بند خود می گیرد.

اصطلاح وسواس در زبان فارسی :

وسواس در زبان فارسی امروز معمولا از نوعی دقت شدید و مبالغه آمیز انجام پاره ای امور حکایت می کند. بدیهی است اگر این دقت شدید و تردیدها در بازرسیها مکرر ناشی از آن در امورری چون نگهداری حق و حساب دیگران و یا فعالیتهای فکری مورد توجه جامعه از قبیل علم و تحقیق بکار رود بعنوان یکی از صفات و خصوصیات با ارزش است اما اگر وسواس شخصی در امور چون ظاهر کردن مکرر و طولانی دست و صورت و پرهیز از دیگران به خاطر آلودگی احتمال لباسها یا دستهای آنها تجلی نماید اطرافیان او در اطاق به عنوان وسواس به او تردیدی به خود راه نخواهد داد در هر دو مورد کلمه وسواس عمئتا به نوعی رفتار مکرر، مداوم و کم و بیشمبالغه آمیز دلالت می کند که فر مبتلا به وسواس خود را از انجام آن ناگزیر می بیند.

صورتهای وسواس :

وسواسی به صورت های مختلف بروز می کند و در بیمار مبتلا به آن این موارد ملاحظه می شود.

1- اجتناب : رفتار وسواس به صورت پرهیز و اجتناب از اشیاء امور و برخورد ها پدید می آید مهم ترین و بیشترین جلوه این اجتناب را که بورت پرهیز از آلودگی است در شستشوی افراطی و مکرر می بینیم.

2- تکرار و مداومت : بیمار عمل به حاصل و بیهوده ای را مکرر انجام دهد. و این تکرار به او آرامش می دهد و از این دید رفتارش می تواند نوعی واکنش دفاعی به حساب آید. او در این کار خود را مجبور احساس می کند و نمی تواند از آن دست بردارد.

3- تردید: بی تصمیم و دو دل بودن ، تردید در اموری از دیگر صورتهای وسواس است. او قادر نیست که خود تصمیم بگیرد. دست به چیزی می زند، به این تردید این تردید بوجود می آید که نجس شده یا نشده است. اگر چه آن شی پرده خشک آویزان اتاق باشد و برای نجات از این تردید شروع به کشیدن می کند.