مقدمه
در جهان امروز وسایل ارتباط جمعی با انتقال اطلاعات و معلومات جدید و مبادلۀ افکار و عقاید عمومی در راه پیشرفت فرهنگ و تمدن بشری نقش بزرگی به عهده گرفته اند. به طوری که بسیاری از دانشمندان، عصر کنونی زندگی انسان را «عصر ارتباطات» نام گذاشته اند.
فراوانی جمعیت، تمرکز گروه های وسیع انسانی در شهرهای بزرگ، شرایط خاص تمدن صنعتی و پیچیدگی وضع زندگی جمعی، وابستگی ها و همبستگی های ملی و بین المللی، ناامنی ها و بحران ها، تحول نظام های سیاسی و اجتماعی، دگرگونی مبانی فرهنگی، ترک سنت های قدیمی و مخصوصاً بیداری وجدان اجتماعی، همه از جمله عواملی هستند که روزبه روز نیاز انسان را به آگاهی از تمام حوادث و وقایع جاری محیط زندگی بیشتر می کنند. تا جایی که پیشرفت وسایل ارتباط جمعی و توسعۀ اقتصادی و اجتماعی و تحکیم مبانی دموکراسی و تفاهم بین المللی، لازم و ملزوم یکدیگر شده اند. در جوامع کنونی، افراد انسانی کوشش می کنند همیشه در جریان همۀ امور و مسایل اجتماعی قرار داشته باشند، تا بتوانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم نقش خاص خویش را در زندگی گروهی ایفا نمایند.
به همین جهت آگاهی اجتماعی، از مهمترین ویژگی های زمان معاصر به شمار می رود و همین آگاهی است که انسان را به زندگی فردی و جمعی علاقمند می سازد و توجه او را به آزادی ها و مسئولیت های وی جلب می کند. منتهی اگر رسانه های داخلی پاسخگوی نیازهای افراد جامعه در رسیدن به هویت فردی و جمعی نباشند و فرد آنچه را که طلب می کند در رسانه های داخلی به دست نیاورد ناگزیر دست به دامن رسانه های خارجی شده و از آنها اخذ اطلاع می کند بخصوص در شرایطی که فرد نسبت به اطلاعات احساس نیاز کند و رسانه های داخلی اخبار و برنامه ها و حتی سرگرمیهای حقیقی مورد نیاز را در اختیار فرد قرار ندهند انگیزه و زمینه برای استفاده از ماهواره و اینترنت فراهم تر خواهد شد.
به این ترتیب در جوامع امروزه انسان تنها موقعی می تواند بهترین و مطمئن ترین امکانات و وسایل را برای زندگی گروهی به دست آورد که دارای معلومات و اطلاعات کافی، خط فکر صحیح و افکار و عقاید سالم باشد.
1-1- بیان مساله
اهمیت موضوع ارتباط و وسایل ارتباط جمعی به حدّی است که دانشمندانی همچون آلوین تافلر عصر حاضر را عصر ارتباطات و با اصطلاح تخصصی موج سوّم به کار می گیرند و حتّی جنگ های بعد از جنگ جهانی دوّم را نیز جنگ های ارتباطی و موج سوّمی می نامند.
عوامل متعدّدی در نحوۀ استفاده افراد جامعه از رسانه های جمعی موثر هستند که مهمترین آنها می تواند انگیزه های روانی افراد باشد امّا این انگیزه ها در بسیاری از مواقع تحت تأثیر هدف های سیاسی و مسلکی یا منافع مالی اداره کنندگان جامعه قرار گیرد. اکنون در کشورهای مختلف جهان به تناسب نظام های سیاسی آن ها، مطبوعات و رادیوها و تلویزیون ها در رهبری و هدایت مردم وظایف متضادی به عهده دارند.
باید در نظر داشت که وسایل ارتباطی به طور کلی می توانند در توسعه اجتماعی و اقتصادی جوامع مخصوصاً در کشورهای در حال توسعه ای مانند کشور ما وظایف بسیار حساسی عهده دار شوند. رسانه های جمعی با پخش و گسترش اندیشه های نو در واقع وجدان اجتماعی افراد را بیدار می کنند و با آشنا ساختن آنان به اهمیت اجرای برنامه های مهم مملکتی توجه سریع و وسیع همگان را به لزوم تحولات اساسی از قبیل تعدیل ثروت و مبارزه با بیسوادی و گسترش وسایل رفاه اجتماعی جلب می کنند امّا این رسانه ها زمانی می توانند آثار مطلوب اجتماعی پدید آورند که عینی و واقعی باشند و از مقاصد و اغراض شخصی برکنار باشند. امّا از آنجا که در موقعیت های مختلف این اخبار و محصولات تحت تأثیر سیاست ها و خط مشی ها قرار می گیرند رغبت برای استفاده از رسانه های خارجی بویژه ماهواره ها روزبه روز به ویژه در بین نسل جوان و دانشجویان افزایش می یابد و کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست و از آنجا که قشر دانشجو فراخور آگاهی هایی که طی تحصیلات خود کسب می کند نیازمند اطلاعات، اخبار و سرگرمیهای خاص خود می باشد در این راستا خود گروه خاصی را تشکیل می دهد که می تواند به نوعی قشر آسیب پذیر از لحاظ استفاده از رسانه های خارجی باشد و دانشگاه پیام نور نیز به عنوان یکی از دانشگاه ها با تعداد دانشجوی زیادی که دارد در این گروه قرار می گیرد.
2-1- اهداف تحقیق
هدف کلی:
بررسی عوامل موثر بر گرایش به شبکه های خارجی در بین دانشجویان
اهداف جزئی:
بررسی رابطه بین سانسور اخبار و اطلاعات در داخل کشور با گرایش دانشجویان به شبکه های خارجی
بررسی رابطه بین کمبود برنامه های شبکه های داخلی با گرایش دانشجویان به شبکه های خارجی
بررسی رابطه بین میزان دسترسی به امکانات تفریحی با گرایش دانشجویان به شبکه های خارجی
بررسی رابطه بین میزان اعتقادات دینی با گرایش دانشجویان به شبکه های خارجی
بررسی رابطه بین میزان تحصیلات والدین با گرایش دانشجویان به شبکه های خارجی
بررسی رابطه بین جنسیت دانشجویان با میزان گرایش به رسانه های خارجی
1-2- پیشینه تحقیق
عنوان: رسانه های جمعی و تولیدات دینی برای کودکان (ارائه رویکردی ارتباطی فرهنگی)
نویسنده: ناصر باهنر
تولیدات دینی رسانه های جمعی برای کودکان طی سا لهای اخیر رشد چشمگیری پیدا کرده است.بیان داستا نهای پیامبران بزرگ و وقایعی از تاریخ اسلام در قال بهای هنری جذاب و بهره گیری از ادبیات نمایشی در مناسب تهای مذهبی، نویدبخش موفقی تهایی در این حوزه مغفول مانده تولیدی است. اما آنچه امروزه باید درباره سیاس تگذار یهای دینی کشور پرسید، این است که چرا دس تاندرکاران تعلیم و تربیت دینی کودکان، چه در حوزه رسان ههای سنتی (مانند خانواده، مساجد، هیئتها و از این دست) و چه در حوزه رسان ههای جدید (مانند کتابهای درسی، مطبوعات و رادیو و تلویزیون) ، از سیاستها و برنامه های یکپارچه و هماهنگی تبعیت نمی کنند که بر دیدگاه نظری ثابت شد های در ارتباطات دینی بنیان گذارده شده باشد. این پرسش در واقع، برخاسته از همان تقابل قدیمی مخاط بمحوری و رسان همحوری در ارتباطات و شناخ تگرایی با سایر رویکردها در روا نشناسی است.نتایج پژوهش میدانی اجرا شده توسط نگارنده در کنار دستاوردهای روانشناختی مکتب شناخ تگرا در ارتباطات انسانی و دیدگا ههای مخاط بمحور فرهنگی، به ویژه نظریه دریافت در ارتباطات جمعی، می تواند برخی گرههای مشکلات موجود در پیام ساز یهای دینی را بگشاید. این مقاله با تأکید بر مکاتب نظری فوق تلاش می کند که ضمن نگاه به وضعیت موجود رسانه های دینی در فرهنگ کودکان و نوجوانان ایرانی، دیدگاه
مطلوب را در برنامه سازی دینی برای کودکان معرفی و بر اساس آن، وظایف اساسی رسانه های جمعی را در این زمینه مطرح کند.
عنوان: بررسی جایگاه رسانه ملی در الگوی حکمرانی پایداری در ایران
مقاله حاضر برگرفته از تحقیقی پیمایشی است که به دنبال بررسی نقش و جایگاه رسانه ملی در الگوی حکمرانی پایداری می باشد . در الگوی حکمرانی پایداری بخش های مختلف جامعه می بایست از توازن و تناسب لازم برخوردار باشند . جامعه آماری تحقیق مدیران و کارشناسان ارشد سازمان های مرتبط با توسعه پایدار در کشور می باشند که نمونه ای 573 نفری از آنها به روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب شده اند . ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بوده و از روش دلفی برای آز مون مدل مفهومی تحقیق استفاده شده است . بر اساس یافته های تحقیق بخش دولتی بیشترین دخالت را در امور مختلف جامعه داشته و بخش های رسانه، خصوصی و عمومی در رتبه های بعدی قرار دارند . در این میان رسانه ملی بیشترین تعامل را با بخش دولتی وکمترین را در رابطه با بخش عمومی دارد . در خاتمه با پیشنهاد مدل حکمرانی پایداری که در آن سه بخش یاد شده از توازن و تعامل با همدیگر برخوردار بوده و رسانه ملی نقش محوری و زمینه ساز تعام ل بین بخشی را دارا می باشد، را ه حل هایی در جهت تحقق حکمرانی پایداری در کشور با تاکید بر نقش رسانه ملی ارائه شده است.
2-2- مبانی نظری تحقیق
سیر تحول نظریه‌های ارتباطات وتوسعه
برخی از دیدگاهها به نقش ارتباطات در توسعه کاملاً خوش بینانه بود و عمدتاً از معجزه ارتباط سخن می‌گفتند و دچار نوعی شیفتگی نسبت به ارتباطات و رسانهها بودند. بتدریج و با گذشت زمان تحقیقات و در عین حال اثرات منفی کاربرد و استفاده رسانهها در گسترش هنجارهای جامعه مصرف‌گرای غربی، تضعیف ارزش‌های بومی و تشدید بی‌هویتی و از خودبیگانگی و در نتیجه اختلال در روند توسعه درون‌زا را نیز نشان دادند و به همین ترتیب نقش رسانهها در توسعه کاملاً مورد تردید واقع شد.
دیری نپایید که الگوی حاکم با مخالفت ها و مقاومت های غیرمنتظره از درون و برون ایالات متحده روبرو شد. چو دری عنایت الله پاکستانی از نخستین محققان جهان سومی واورت راجرز ازاولین نظریه پردازان غربی بودند که با الگوی خطی توسعه به معارضه برخاستند. این زمان مصادف بود با پایان دورهٔ مقبولیت و مشروعیت ایالات متحده به عنوان نماینده اصلی غرب، که اعتراض به جنگ ویتنام و بروز نارضایتی های داخلی در این کشور، نمودهای بارز آن بود. اینک مدل غربی توسعه یک ترفند استعماری تلقی می شد که در آن سازمانهای ارتباطی و رسانه‌ای چند ملیتی زیر نقاب شعار آزادی‌گرایی تنها در پی تأمین منافع سیاسی- اقتصادی خود و گسترش کنترل و سلطه بر مبنای جهان سوم بودند.
به تدریج محکومیت این جریان که به «امپریالیسم فرهنگی و ارتباطی» نیز تعبیر می شد، در کلیه محافل بین المللی و از جمله اجلاسیه‌های یونسکو در دهه ۱۹۷۰ قوت گرفت. اینک گفته می شد که الگوی نوسازی که وعده توسعه صنعتی، اقتصادی و حتی سیاسی را از راه دموکراتیک کردن حکومتهای جهان سوم داده بود، هماهنگ با ویژگی‌های جهان سوم نبوده وتقریباً هیچ کشوری را به توسعه نرسانده است.
تاکنون فقط دربارهٔ اثرات مثبتی که وسایل ارتباط جمعی دارند، بحث شده است. اما روی دیگر این سکه این اثرات منفی این وسایل سبب شده تا امروزه بسیاری از کارشناسان در خصوص کاربرد رسانهها در برنامه های توسعه محتاط تر شوند. از این زاویه برخی ابعاد پنهان عملکرد وسایل ارتباط جمعی آشکار شده و بیشتر مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرند.
وسایل ارتباط جمعی در واقع در عملکرد خود به شکلی انتشاری عمل می کنند. اما از آن جایی که ارتباط جمعی یک فراگرا است و به زعم برلو این فراگرد و آغاز و پایان ندارد و پویااست.پس می‌توان گفت جمعی همه چیز در ارتباط گرو فرآیند پیام خلاصه نمی شود و اجزا و عناصر دیگری همچون محیط ارتباط گر ، محیط گیرنده و مخاطب، علایق فردی و هنجارهای گروهی و اجتماعی و بسیاری مسایل دیگر در فراگرد ارتباط جمعی وجود دارند که سرنوشت پیام را تعیین می کنند .
این در حالی است که بسیاری اندیشمندان معتقد به الگوی علبتی ارتباط و توسعه و بسیاری از کارگزاران ارتباط جمعی، به خصوص آنهایی که در عرضه برنامه ریزی ارتباطی فعالند، فراگرد ارتباط جمعی را در انتشار حرف پیام خلاصه می کنند و انتشار معادل ایجاد اثر است منطبق با اهداف توسعه در نظر می گیرند.
همانطور که گذشته در دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ نوعی خوش بینی نسبت به تاثیر رسانهها در توسعه به وجود آمده بود که عمدتاً بر اساس الگوهای غربی نوسازی ایجاد شد. اما پس از آن با کمک تحقیقاتی که در محتوای رسانه ها و موزه ارتباطات بین المللی انجام شد، این خوش‌بینی کمرنگ شد.
تحقیقات تحلیل محتوای رسانه ها در اواخر واوایل دهه ۷ نشان داد که بخش عمده ای از پیام‌های رسانه‌ای پیام‌های وارداتی از غرب بوده یا به نوعی ارزشها و هنجارهای غربی را ترویج میکنند و نیزتحقیقات مرتبط با ارتباطات بین المللی از چهره واقعی اطلاعات و ارتباطات در سطح بین‌المللی پرده برداشت. در این زمینه تحقیق هربت شیلر و انتشار نهایی آن در پایان دهه ۱۹۶۰ از اهمیت بسزایی برخوردار است.
تحقیقات نشان داد که در کشورهای جهان سوم و مسایل ارتباط جمعی عملاً ارزشها واندیشه‌های نظیر مصرف گرایی، فردگرایی افراطی، خشونت طلبی، نخبه گرایی را گسترش می‌دهند. با آگاهی از آثار منفی این عملکردها اکنون کارشناسان ارتباطی کشورهای در حال توسعه نسبت به کارکرد ارتباط جمعی در برنامه های پیشرفت ملی محتاط تر شده اند.
پائولوفریره برزیلی یکی از مشهورترین منتقدان در حیطه ارتباطات و توسعه معتقداست که انتقال یکسویه عمودی و بالا به پایین معلومات از یک منبع معرفتی قدرتمند به دریافت کنندگان انفعالی به هیچ وجه در رشد شخصیت آنها تاثیر مثبت نمی گذارد و به ایجاد خود آگاهی مستقل، نگاه منتقدانه و توانا کردن افراد برای مشارکت در حل مسایل اجتماعی کمک نمی کند. وی در کتاب آموزش ستمدیده گان از آموزش مخزنی انتقاد می کند.
هانس مگنوس انزنبرگ یکی از نظریه پردازان ارتباطی نیز به موازات فریره مباحث مرتبط باارتباطات آزاد و رها از سلطه، استفاده سرکوبگرانه و آزادی بخش از رسانه ها را تئوریزه کرد.سیس هاملینگ، محقق هلندی ارتباطات نیز بر ارتباطات سرکوبگری و آزادی بخش تاکید کرد و تحت تاثیرمطالعات انتقادی فریره، ارتباطات سرکوبگر را از رهایی بخش تفکیک کرد. وی ارتباطات نوع اول مظهر کاربرد رسانه ها در خدمت سرمایه داران و صاحبان و گروهای تجاری و هدف‌گرایی معرفی می کند و نوع دوم را مظهر آگاهی دهی و هشیارسازی و مقابله جویی با استثمار و استعمار جدید و شناسد.
در دو دهه اخیر، فناوری نوین ارتباطات و اطلاعات با دگرگون ساختن ابزارها و شیوه های داده ورزی و همچنین فراهم آوردن بستر تبادل و نشر آسان و گسترده داده ها موجب تحولات بنیادین در رسانه ها و آثار فرهنگی و هنری گردیده است. ابزارهای حاصل از آن فناوری نوین، ازسویی شیوه های پدید آوردن و نشر بسیاری از آثار فرهنگی و هنری را دگرگون ساخته و از سوی دیگر رسانه ها و اشکال تازه ای از آثار فرهنگی و هنری راپدید آورده است که تا سال های پایانی قرن گذشته میلادی، سرعت و وسعت دامنه انتشار، جذابیت، تنوع و حجم محتوای قابل انتشار توسط آنها در تخیل ارباب رسانه ها نیز نمیگنجیده است. بدین ترتیب امروزه نه تنها رسانه های جدیدی همچون رسانه های برخط اینترنتی (پایگاه های اطلاع رسانی اینترنتی) و بسته های نرم افزاری رسانه ای (نرم افزار های چند رسانه ای) در مدت زمانی کوتاه گوی سبقت را از سینما، کتاب و مطبوعات ربوده و در رقابت با رادیو و تلویزیون فراگیر ترین و مؤثر ترین ابزار نشر محتوا، اطلاع رسانی و اطلاع یابی به شمار می آیند بلکه با فراگیر شدن پدیده های نوظهوری چون پیامک، گفتگوی برخط (CHAT)، اجتماعات مجازی برخط و بازی ها و سرگرمی های دیجیتال، وسعت و عمق اثر ابزارهای ارتباطی و اطلاعاتی بر شئون مختلف زندگی بشر صد چندان شده است.