روش تحقیق بررسی چگونگی گذران اوقات فراغت معلمان زن در شهر ری

چکیده

این تحقیق جهت بررسی چگونگی گذران اوقات فراغت معلمان زن شهرری می باشد. روش انجام این تحقیق کتابخانه ای و میدانی می باشد که تعداد 40 پرسشنامه بین معلمان تعدادی از مدارس دخترانه راهنمایی و دبیرستان شهرری توزیع شد که تمامی این پرسشنامه ها برگردانده شدند.

این تحقیق 6 فرضیه دارد که عبارتند از 1) سنجش اینکه آیا بین میزان در آمد و نحوه گذران اوقات فراغت رابطه معناداری وجود دارد یا خیر ؟

2) سنجش این موضوع که آیا بین سن و نحوه گذران اوقات فراغت رابطه معناداری وجود دارد یا خیر ؟ 3) سنجش اینکه آیا بین وضعیت تاهل و نحوه گذران اوقات فراغت رابطه معنا داری وجود دارد یا خیر ؟ 4) سنجش این موضوع که آیا بین سابقه و نحوه گذران اوقات فراغت رابطه معناداری وجود دارد یا خیر ؟ 5) سنجش این موضوع که آیا بین تعداد فرزندان و نحوه گذراندن اوقات فراغت رابطه معناداری وجود دارد یا خیر ؟6) سنجش این موضوع که آیا بین رشته تدریسی و نحوه گذران اوقات فراغت رابطه معنا داری وجود دارد یا خیر ؟

از فرضیه های بالا فرضیه های 1 و 3 رد شدند بقیه فرضیه ها معنا دار بودند. همچنین در این تحقیق جداول توصیفی و تحلیلی نیز ترسیم شده اند.

مقدمه

اوقات فراغت دلپذیرترین اوقات آدمی است ، بخشی از عمر او که از آن خود اوست ، ساعاتی فارغ از کار روزانه و رنج ایام که صرف آن چیزی می کند که خود می خواهد ، خود برمی گزیند و اگر عاملی بیرونی دخالت نکند ، به رضا و رغبت دل می گذراند. این اوقات برای مومنان لحظه های خلوت و نیایش معبود ، برای عالمان و اندیشمندان دقایق تعمق و تحقیق و تفکر ، برای هنرمندان زمان پدید آوردن و ساختن و برای افراد بی ذکر و فکر و بی هنر ، ملال آورترین اوقات است ، خلاء هایی که نمی دانند چگونه و با چه وسیله ای پر کنند. و از این روست که این اوقات برای دسته ای  بارورترین و شاید گاه مفسده انگیز ترین اوقات است. همین تفاوت بارز ، به ویژه اگر مجموع اوقات سالم و پربار و ناسالم و بی بار را در یک جامعه یا همه جوامع بشری در نظر بگیریم ، نشان می دهد که این بخش از عمل آدمی چه اهمیتی می تواند داشته باشد. زمان عظیمی که یک سوی آن بارور کردن عمر زندگی و سوی دیگر آن ضایع شدن و هدر رفتن لحظه های شیرین و زود گذر است.

تا روزگاران دراز ساعات زندگی مردم ، به گونه ای که ما امروز معمولا به بخشهای مختلف تقسیم و از یکدیگر متمایز می کنیم مرز مشخصی وجود نداشت. هنوزهم جامعه هایی که این گونه مرز بندیها در آن نیست و کار فراغت و تفریح در آنها به گونه ای باهم عجین است. البته در جامعه ها و در طبقات و قشر های مختلف عمر به یکسان نمی گذشت ، اما به طور کلی چیزی به عنوان و نام برنامه عمومی و منظم زندگی که گذران روز و شب آدمی را تحت قاعده هایی نسبتا معینی در آورد و بخشی از آن را نیز به خود واگذارد وجود نداشت و چنین پدیده ای در واقع متعلق به عصر جدید است. عصری که پس از انقلاب صنعتی در تمدن بشری آغاز گردید ، عصری که گروه های وسیع مردم را به کارهای منظم در محیط های معین واداشت ، آنها را وادار کرد قسمتی از ساعات شبانه روز خود  را فقط به کار ، آن هم با شرایط و ضوابطی که جامعه تعیین می کرد اختصاص می دهد ، قسمتی را صرف بر طرف کردن احتیاجات روزانه و اگر وقت دیگری باقی می ماند به اختیار خود بگذرانند.

تا سالیان سال پس از وقوع انقلاب صنعتی و ایجاد جامعه ماشینی کار همراه با استثمار شدید برای قشرها و طبقاتی از جامعه مجالی برای فراغت باقی نمی گذاشت. کشمکشها و مبارزه ها در گرفت تا سرانجام ساعات کار محدود و محدود تر شد ، از شدت استثمار قدری کاسته شد و بقای جامعه های صنعتی در این دیده شده که دولت ها با ایجاد نظارت بر وضع کار و معیشت و گذران زندگی مردم ، توازنی را در زندگی اتباع خود برقرار سازند که حفظ و مراعات آن در نهایت چیزی جز بقاء و نیز غنای بیشتر جامعه نیست. در این دوره جدید بود که مفهوم فراغت با ابعاد و ملالی تازه ای که امروزه هم تا حد زیادی رایج است ، به تدریج در جامعه شکل گرفت و به ویژه در کشور هایی که پیشرفت صنعتی و اقتصادی چشمگیر داشتند ، از جایگاه خاصی برخور دار شد.

پیشرفتهای دیگر اقتصادی که با خود رفاه و آسایش بیشتر به همراه آورد ، به گروههای عظیمتری از مردم این امکان را بخشید که وقت بیشتری از اوقات خود را صرف امور معنوی ، ذوقی و به طور کلی فرهنگی کنند. نتایج سودمند این تجربه نشان داد که داشتن برنامه های هدایت شده برای صرف درست تر و بارورتر اوقات فراغت می تواند در دور کردن جامعه از خطر انواع فسادها ، جنایتها و هرز روی ها تا چه حد موثر باشد.

نکته دیگر آنکه چیزیکه اختصاصا امروز با نام اوقات فراغت از آن یاد می کنیم در روزگاران گذشته با این نام شناخته نبود.

«اوقات فراغت» با وقت آزاد فرق دارد ، با «بیکاری» ، «اوقات مرده» و نظایر آن نیز فرق دارد. «وقت آزاد» اعم و «اوقات فراغت» اخص می باشد. در اوقات فراغت کارهای متعددی چون خوردن ، خوابیدن ، شست و شو ، دید و بازدید و مانند آنها انجام می شود که فراغت بخشی از آن و گاه بخش بسیار کوچکی از آن را تشکیل می دهد. زیرا لحظه هایی که بتوان فارغ از وظایف اجتماعی ، خانوادگی و دیگر ، مالک آنها شد براستی کم است. به ویژه در جامعه هایی که بنیاد زندگی بر هدف های مادی و بدور از ملاحظات انسانی بنا شده است ، این لحظه ها اندکتراست.

در هر حال هرچه هست «اوقات فراغت» نزدیک ترین پیوند را با زندگی معنوی و فرهنگ دارد. اوقاتی که به میل و اختیار در راه آموختن ، آفریدن ، ساختن ، پژوهش ، تربیت ، مشارکتهای داوطلبانه اجتماعی ، خدمات رایگان انسانی ، گسترش افقهای فکری و در بسیاری از عرصه های دیگر صرف می شود ، طبعا ارتباط آن با محیط معنوی و فرهنگی جامعه تنگاتنگ است.

همین پیوند بسیار نزدیک و تاثیر بسیار عمیق داشتن اوقات فراغت است که جوامع آگاه را بر آن داشته است تا با اجرای سیاستهای سنجیده تر و حساب شده تر اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی ، ایجاد تسهیلات و خدمات ، فراهم آوردن فضاها و محیطهای مناسب فرهنگی ، در پیش گرفتن روشهای تشویق آمیز و تدابیر دیگر ، «اوقات فراغت» از هرز روی و بطالت دور و به باروری و زایایی نزدیک بگردانند و از این راه موثر بر فضای علمی و فرهنگی به طور کلی بر ارزشهای معنوی جامعه بیفزایند.

فصل اول – طرح تحقیق (کلیات)

طرح مسئله

اهمیت موضوع

اهداف تحقیق

پیشینه تحقیق

طرح مسئله

هر موجود زنده ای برای اینکه زنده بماند نشو و نمو نماید ، باید کاری انجام دهد و به تناسب شرایط محیط و وضع جسمی خود ، تلاش کند. از این نظر در میان موجودات زنده ، انسان وضعیت پیچیده ای دارد و به عبارت دیگر انسان به اقتضای ، شرایط اقلیمی ، نوع تولید و میزان نیازها ، به گونه ای دیگر تلاش می کند. همچنین پایگاه اجتماعی ، عقیدتی و ایدئولوژی ، وابستگی به گروه و سازمان و یا تشکیلات مختلف و متغیر های نظیر آن ، در کیفیت و کمیت تلاشهای انسانی موثر است. نوع کاری که کشاورز دارد و حتی اندازه آن و تقسیم بندیهای زمانی مربوط به آن به کلی با نوع و میزان فعالیت یک کارمند شهر نشین تفاوت دارد و میزان کوششهای ماهیگیران در محدوده سال و ماه و روز و شرایط وابسته به آن با کیفیت و کمیت کار عشایر به طور کلی متفاوت است و لی آنچه به صورت واقعیت مشترک بین همه انسانها با هر شغل و حرفه و شرایط و مقتضیات گوناگون وجود دارد ، این است که هر انسان با توجه به شرایط خود ، به میزانی که بتواند نیازهای درجه اول خود را مرتفع سازد کار می کند ، و یا در چارچوب قانون و عرف ، انجام وظیفه می کند ولی این چارچوب کم و زیاد می شود ، ولی هیچ انسانی وجود ندارد که در تمام فصول و ماهها به طور شبانه روز کار کند و یا به طور کلی کار نکند.

با قبول این واقعیت پدیده اوقات فراغت مطرح می شود ، بدین مضمون که وقتی انسان در طول روزمره ساعاتی را کار کرد ، پس از رهایی از کار تصمیم می گیرد ، بقیه را به گونه ای سپری کند و سپری گردیدن این اوقات به قشر خاصی منحصر نیست ، و عده ای آن را برای شکوفایی و رشد شخصیت و جمعی برای تفریح و سرگرمی و جماعتی آن را جهت استراحت سپری می کنند.

اما موضوع بررسی در اینجا «بررسی چگونگی گذراندن اوقات فراغت معلمان است. معلمان از فعالترین حساسترین و قویترین منابع نیرو و قدرت محرکی هستند که جامعه را به پیش می رانند و توفیق در مسیری که بشریت در قرن بیستم و بیست و یکم پیموده متکی بر آنان بوده و خواهد بود.

اهمیت و ضرورت تحقیق

 در دهه های اخیر که اوقات فراغت جایگاه ویژه ای یافته است. متخصصین علوم اجتماعی و تربیتی و فرهنگی تلاش خود را بر جنبه های مختلف اوقات فراغت معطوف داشته اند و کوشیده اند به طرق علمی آن را وارسی نمایند.

اگر در نظر بگیریم که در دهه های اخیر با صنعتی شدن جوامع مساله اوقات فراغت نقش بارزتری یافته است ، آنگاه ضرورت تحقیق علمی در مورد آن آشکار می شود.

روانشناسان و آسیب شناسان اجتماعی بر این نکته تاکید دارند که بروز برخی کجرویها و انحرافات اجتماعی با استفاده ناصحیح و بدون برنامه از اوقات فراغت رابطه دارد. حقیقت این است که یکی از شرایط تحول عاطفی و بلوغ اجتماعی و قدرت همسان و همسازی افراد ، استفاده بجا و مناسب از اوقات فراغت است (علاوه بر فعالیت های رسمی). امروزه جامعه شناسی و علوم تربیتی توجه وافری به اوقات فراغت نموده اند. فراهم آوردن امکانات در زمینه ایجاد برنامه های مناسب و هدایت افراد در جهت انتخاب مناسب و بجا با توجه به توانمندیها و استعدادهای خود ، و شرایط اقتصادی ، خانوادگی و اجتماعی خود از اهمیت وافری برخوردار است. بنابراین ایجاد تعالی فکری در افراد برای انتخاب مناسب امری ضروری است. باید فراموش نکنیم که توجه نکردن به اوقات فراغت ، به ویژه اوقات فراغت جوانان و نوجوانان می توانند سبب ساز مشکلات و ناسازگاریهای اجتماعی و اخلاقی را فراهم سازد. ساموئل کینگ : معتقد است که صنعت از طریق کاهش تدریجی ساعات کار ، افزایش در آمد ، فراهم آوردن وسایل و امکانات لازم و القاء نظام نوینی از زندگی ، ابعاد جدیدی به اوقات فراغت بخشیده است.[1] ابعاد مزبور در زمینه سیاسی و اجتماعی ،اقتصادی ، فرهنگی و خانوادگی تجلی می یابد و اهتمام مسؤولان و اولیاء را در جامعه و خانواده نسبت به بازشناسی این پدیده سبب می گردد. بنابراین از لحاظ نظری یافتن شرایط اوقات فراغت در کشور ما با توجه به شرایط خاص فرهنگی ، اقتصادی و اجتماعی امری است غیر قابل انکار ، از طرفی یافتن شرایط مذکور در این را می تواند به بدنه تحقیقات مشابه در دنیا بپیوندند.

از جهتی به دست آوردن یافته  ها و نتایج تحقیقات در این مورد ، را در جهت شرایط کاربردی و استفاده از نتایج آن در برنامه ریزیها و ... یاری می کند.

اهداف تحقیق

هدف اصلی در این تحقیق بررسی چگونگی گذران اوقات فراغت معلمان زن در شهرری و پیدا کردن متغیر های موثر بر آن و میزان همبستگی بین آنها می باشد که در لوای این هدف کلی ، اهداف خاص دیگری را نیز دنبال می کنیم:

1- مشخص کردن تنوع فعالیتهای فراغتی در بین معلمان زن در شهر ری.

2- چگونگی انتخاب فرد یا افرادی برای گذران اوقات فراغت.

3- تاثیر گرایش تحصیلی معلمان در انتخاب فعالیتهای فراغتی.

4- تاثیر میزان در آمد در نحوه گذران اوقات فراغت معلمان زن در شهر ری.

پیشنه تحقیق

در زمینه های کلی فراغت پژوهشهایی انجام شده است بنابراین به بررسی چند پژوهشی که در این زمینه قبلا انجام شد ه است می پردازیم. از جمله پژوهشهای انجام شده کتاب مقدمه ای بر جامعه شناسی ایران[2] است که در قسمتی از این کتاب به تعریف و مفهوم اوقات فراغت و نحوه گذران اوقات فراغت در ایران پرداخته است و ساعات اوقات فراغت را علاوه بر زمانی برای کسب شادی و خوشی ، اوقاتی برای رفع ملال و کوفتگی ناشی از کار و تجدید قوا و ایامی برای اختصاص به امور فرهنگی ، هنری و موضوعات ذوقی می داند در کتاب آمده است: «اوقات بیکاری نمایشگر فرهنگ و هنر انسانی است.»[3] پژوهش دیگری که در مورد فراغت صورت گرفته است: کتاب جامعه شناسی فراغت[4] است که به صورت پلی کپی در دانشکده علوم اجتماعی و تعاون دانشگاه تهران برای استفاده دانشجویان انتشار یافته است در این کتاب به مفهوم اوقات فراغت اشاره شده است و سپس تاریخچه ای برای چگونگی پیدایش ایام بیکاری و فعالیتهای ساعات آزاد از گذشته تا حال ذکر شده است و بالاخره به رابطه فراغت با کار پرداخته است.

در پژوهشهای منتشر شده توسط بخش تحقیقات روستایی موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشکده تهران ضمن بررسی جنبه های مختلف زندگی روستانشینان گاهی نیز اشاره ای به گذران اوقات فراغت آنان شده است. از مطالعه این نشریات نتیجه می گیریم که روستاییان معمولا در اوقات فراغت که بیشتر از بیکاریهای فصلی ناشی می شود به کارهای مذهبی و هنرهای دستی می پردازند.

در تحقیق «ابراهیم آباد» [5] آمده است: «در تعداد کمی از خانواده ها زنان روستایی اوقات فراغت خود را صرف بافتن پارچه های کرباسی ، جوال و خورجین می کنند.»

در تحقیق «میر قلعه»[6] آمده است که : «صنایع دستی جزء فعالیتهای اوقات فراغت زنان و دختران روستایی است.»

در تحقیق «کامرود»[7] چنین آمده : «یکی از صور وقت فراغت در کامرود مختارخوانی است. مختار خوانی یکی از مراسم مذهبی مردم این دهکده است و چراغانی که نوعی شب نشینی است و ترانه خوانی و داستان پردازی از جمله صور دیگر گذران اوقات فراغت در کامرود است.» در تحقیق «سمرقاره»[8] آمده است :‌ «در وسط قلعه ده میدانی است است که فضای فراغت روستاییان را تشکیل می دهد. دهقانان بعد از اتمام کار روزانه در این میدان جمع می شوند و به گفتگو می نشینند. گاهی زنان با آوردن چای و قلیان در گفتگوی آنان شرکت می کنند.»

در تحقیق «مقالات کمیته گذران اوقات فراغت ، سمینار ملی رفاه اجتماعی[9]» که یکی دیگر از منابعی است که زمینه اوقات فراغت کار شده است ، مقالات متفاوتی از نویسندگان مختلف است که هر کدام از دید خاصی به مسئله گذران اوقات فراغت پرداخته اند.

در طرح گزارش کمیته اوقات فراغت در مورد علل طرح مسئله درایران چنین آمده است: «انقلاب صنعتی ایران سه دهه اخیر که نظام جامعه را از بنیاد دگرگون کرده کشور ما را در جهت صنعتی شدن سوق داده است. با آنکه قبل از دهه اخیر عناصر نظام صنعتی توانسته بود در شهرها نفوذ کند لیکن نظام مستقر و حاکم مبتنی بر شیوه های تولید فئودالی بود و شهر از روستا تغذیه می کرد. اصلاحات ارضی به این شیوه پایان داده و به تدریج شیوه های تولید صنعتی به روستاها رسوخ کرده و شیوه زندگی و تولید سنتی را معقول می سازد. نتیجه آنکه این تحول موجب تسلط شهر بر روستاها شده و به دنبال رواج شیوه های نوین زندگی در روستاها رابطه میان کار و فراغت هم تغییر کرده است. در نظام کشاورزی گذشته به علت آمیختگی کارو استراحت ، فراغت مفهومی نداشته و به تدریج که صنعت به روستا ها رسوخ می کند زمان کار از زمان استراحت و فراغت مجزا خواهد شد. در این صورت با تمدنی روبه رو هستیم که در آن فراغت چه در شهر چه در روستا مقام مهمی دارد . زیرا از یک طرف فناوری به تدریج با کار توان فرسا را از دوش افراد بر می دارد و از طرف دیگر زمان کار به علت افزایش حجم تولید و خودکار شدن کاهش می یابد. نتیجه اینکه در آینده نه چندان دور یک ایرانی بیش از 30 ساعت در هفته کار نخواهد کرد. برای پر کردن ساعات طولانی فراغت چه باید کرد ؟»[10]

در تحقیق چگونگی گذران اوقات فراغت نزد نوجوانان مشهد[11] محقق اشاره می کند که بخش خصوصی به منظور سودجویی اغلب مراکز ناسالمی برای گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان ایجاد می نماید و از وسایل ارتباط جمعی انتقاد می کند که چندان توجهی به آموزش مردم جهت بهره برداری صحیح از ساعتهای فراغت آنها نمی کنند. به نظر نمی رسد که هیچ یک از این پژوهشهای جامعیت داشته باشد و تحقیق آماری که بر پایه نمونه گیری به مقیاس وسیع صورت گرفته باشد به چشم نمی خورد به نظر می رسد این تحقیق تا حد زیادی مشمول این نارسایی است. تحقیقات انجام شده به شکلی است که چگونگی گذران اوقات فراغت جامعه ایرانی را نشان نمی دهد.

در این مقطع امید است محققان و اندیشمندان علوم اجتماعی به مطالعه و بررسی و چگونگی اوقات فراغت در طبقات و گروههای مختلف اجتماعی بپردازند تا نتایج حاصل از آنها قابل تعمیم به گروههای وسیعتر جامعه باشد تا بتواند روشنگر وضع کمی و کیفی فعالیتهای اوقات فراغت مردم ایران باشد.