پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی
در رشته روان شناسی عمومی
فصل اول
بیان مسئله
مقدمه
بحث درباره ی رفتارهای انسان و چگونگی بروز اختلال در ﺁن نیازمند بررسی دیدگاه ها و نظریه های دانشمندان مختلفی است که با تمام پیچیدگی موضوع٬ سعی در شناخت بشر ونیازهای او دارند.
احتمالا به کرات اصطلاحات ((مشکلات رفتاری)) [1] ((ﺁشفتگی هیجانی)) ویا ((بیماری روانی[2]))را شنیده ایم .اما هنگامی که می خواهیم انها را دقیقا تجزیه و تحلیل و یا تعریف کنیم این اصطلاحات٬مبهم و کلی به نظر می اید و کار بسیار مشکل می نماید.اصطلاح ((اختلال رفتاری[3]))که نتیجه بارز آشفتگی هیجانی است.معمولا بیشتر برای کودکانی که دچار تضاد هستند ٬به کار می رود.این اصطلاح ٬بدون ﺁن که تعریف شود تقریبا از حدود 85سال پیش ٬در فرهنگ ادبیات روان شناسی وارد شده است .از ان هنگام معلمان٬پزشکان٬ روان شناسان٬پرستاران و افراد دیگری که به مشکلات هیجانی و رفتاری کودکان علاقه مند هستند از این اصطلاح برای بیان مقصود خویش استفاده کرده اند .اما تعریف واحدی که مورد پذیرش همگان باشد ارائه نشده است( نراقی و نادری1380٬).
درباره ی سبب شناسی این اختلال افزون بر عوامل زیست شناختی علل محیطی همچون فقر ٬مسکن نامناسب٬سطح پایین اقتصادی- اجتماعی ٬خانواده پر جمعیت ٬ نا سازگاری و کشمکش های زیاد میان پدر و مادر و پرخاشگری در خانواده در ایجاد بیماری مهم دانسته شده است(بیدرمن[4] و فارون ٬1996 تا یلور ٬1998کاپلان و سادوک 1998).
رتبه تولد و تعداد افراد خانواده دو عامل مهم شناخته شده اند که در شکل گیری اختلال رفتار موثر شناخته شده اند(ویستر و استراتون و دال1995).
اختلالات رفتاری کودکان دارای شیوع بالا و قابل توجهی است و با وجود این که بعضی اختلالات رفتاری دوران کودکی در طول دوران رشد کودک کاهش می یابد بسیاری از اختلالات رفتاری کودکان ٬ ﺁینده ﺁن ها را بطور جدی تحت تاثیر قرار داده و ناتوانی های دوران بزرگسالی را به همراه خواهند داشت (بشاورد٬ 1380).
بیان مسئله
اختلالات رفتاری ٬اختلالات شایع و ناتوان کننده ای هستند که برای کودک و خانواده اش مشکل ایجاد می کند و با نرخ های بالایی از عضلات روابط اجتماعی همراه بوده و نسبت به کودکان بدون اختلال با شکست بیشتری مواجه می شوند و در نوجوانی و بلوغ در خطر آشفتگی های رفتاری و اجتماعی می باشند.(کشکولی1379٬).
عدم تشخیص موقعیت ها٬ لج بازی های بی مورد رفتار های ناپسند و نامطلوب انجام بی موقع برخی از کارها بدون در نظر گرفتن موقعیت زمانی و مکانی از جمله مشخصات رفتارهای غیر عادی و کودکان با اختلالات رفتاری است این گونه رفتارها ممکن است ریشه ذهنی عقلی حسی و حرکتی فشارهای درونی و روانی و یا محیطی و اجتماعی باشند(نراقی و نادری1380).
به طور کلی شخصیت مستقل و واحد کودک در همان مراحل اولیه زندگی کل می گیرد . یک کودک ممکن است از نظر ارثی گرایش به خصوصیات شخصیتی معینی داشته باشد اما بسته به این که این تمایلات در چه محیطی ٬رشد یابد ٬شدت و ضعف ان ها تفاوت می کند (جمالی1387٬).
وجود تعارض٬نا سازگاری ٬اختلالات رفتاری و خشونت هایی که زندگی مطلوب و امنیت اجتماعی را مختل می کند یکی از مشکلات جوامع امروزی است.از عواملی که می تواند هم به عنوان محیطی برای پیش گیری و کاهش ﺁن تلقی گردد ٬مدرسه است . در هر کلاس و مدرسه ٬دانش اموزانی وجود دارند که به دلیل خصوصیات و شرایط فردی٬خانوادگی و اجتماعی در پذیرش انتظارات و مقررات محیط آموزشی و انطباق دادن خود با ﺁن و نیز در رفتار و بر خورد متعادل با هم سالان و هم کلاسی های خود دچار مشکل می باشند.یکی از این خصوصیات و شرایط فردی٬تک فرزندی و یا چند فرزندی است که ممکن است عامل اصلی این اختلال و ناسازگاری باشد .البته این امر در حد یک فرضیه بیان شده است و تحقیقات زیادی در این زمینه صورت نگرفته است . بنابراین انجام تحقیق در این زمینه برای یاری رساندن به کودکان و نوجوانان که با اختلالات رفتاری و ناسازگاری در گیرند و عامل اصلی ﺁن تک فرزند بودن است امری مهم می نماید ( گیتونی٬ 1384).
اهمیت و ارزش موضوع
با توجه به این که در جوامع پیشرفته و در حال توسعه امروزی داشتن فرزند زیاد چندان مطلوب نیست و تامین لوازم اسایش زندگی برای تعداد کمتری از فرزندان مقدور است٬لذا والدین به داشتن حداکثر دو فرزند اکتفا می کنند .این تعداد کم فرزندان ٬فرزند سالاری و در بعضی موارد نیز اختلالات رفتاری را به دنبال خواهد داشت .بچه ها در محیط خانه به علت حمایت های زیاد ٬تامین شدن بی اندازه ٬تجربه نکردن شکست ٬لوس و بی مسئولیت بار می ایند و در ﺁینده ای نه چندان دور در محیط اجتماع هم برای خود هم برای اطرافیان مشکل ساز خواهند بود ٬بخصوص هنگامی که در خانواده مسئله تک فرزندی وجود داشته باشد این امر محسوس تر است.والدین به خاطر حمایت های بی مورد و علاقه زیاد به تنها فرزند زندگی خود در برخی موارد مشکلاتی را بوجود می اورند٬و ﺁنها را به افرادی از خود راضی و نوعی مشکل ﺁفرین برای سایرین تبدیل می کند(نراقی و نادری٬ 1380).
بیان اهداف
هدف کلی
برای کمک به خانواده هایی که تنها یک فرزند یا چندین فرزند دارند وبررسی این پدیده با اختلالات رفتاری انجام پژوهش امری مهم می نماید تا راهکاری برای این پدیده رو به رشد یافت.
هدف های جزیی
- رابطه اختلال رفتاری کودک با اشتغال مادران و میزان درﺁمد
- تفاوت بین اختلالات رفتاری دانش ﺁموزان مدارس دولتی و مدارس غیر انتفاعی
- تاثیر جو خانواده براختلال رفتاری فرزندان
و...
بیان فرضیه های پژوهش
1- اختلاف معنادار ی بین افسردگی در خانواده های تک فرزند و چند فرزند وجود دارد.
2- اختلاف معنادار ی بین اضطراب در خانواده های تک فرزند و چند فرزند وجود دارد.
3- اختلاف معنادار ی بین بیش فعالی در خانواده های تک فرزند و چند فرزند وجود دارد.
4- اختلاف معنادار ی بین بی اعتنایی مقابلی ای در خانواده های تک فرزند و چند فرزند وجود دارد.
اختلاف معنادار ی بین سلوک در خانواده های تک فرزند و چند فرزند وجود دارد.
6- اختلاف معنادار ی بینADHD در خانواده های تک فرزند و چند فرزند وجود دارد
اختلالات رفتاری در کودکان تک فرزند بیشتر از کودکان چند فرزند است.
8-- بین اختلالات هیجانی و اختلالات عادتی و خوردن در خانواد ه های تک فرزند و چند فرزند اختلاف معناداری وجود ندارد .
9- بین اختلالات یادگیری واختلالات بیش فعالی در خانواده های تک فرزند و چند فرزند اختلاف معناداری وجود ندارد.
تعاریف نظری
اختلالات رفتاری
اختلالات رفتاری بصورت یک سندرم یا الگوی رفتاری یا روان شناختی مهم بالینی تصور شده است که در یک فرد روی می دهد و با ناراحتی (یک علامت درد ناک ) یا ناتوانی (تخریب در یک یا چند زمینه مهم عملکرد) یا با افزایش قابل ملاحظه درد٬ ناراحتی٬ ناتوانی یا فقدان مهم ﺁزادی همراه است .
این اختلال دردوران کودکی یا نوجوانی شکل می گیرد ودر پسران از دختران شایع است.(حاجی قاسم کاشانی1388٬).
خانواده
خانواده مجموعهای از افرادی است که یک جا در کنار هم زندگی می‌کنند و معیار همزیستی و همبستگی آنها دو چیز است: قرابت یا زوجیت(حاجی قاسم کاشانی٬ 1388 ).
تک فرزندی
موقعیتی است که در ان مرد و زن به عنوان والدین به داشتن یک فرزند اکتفا می کنند.(بابایی٬ 1373).
چند فرزندی
موقعیتی است که در ان مرد و زن بیش از یک فرزند دارند (بابایی٬ 1373).
تعاریف عملیاتی
تعریف عملیاتی اختلال رفتاری
در این پژوهش اختلال رفتاری شامل مشکلات عاطفی (افسردگی)٬ اضطرابی و سوماتیک ٬بیش فعالی ٬بی اعتنایی مقابله ای ٬اختلال سلوک می باشد.
خانواده
در این پژوهش منظور از خانواده پدر و مادر و فرزندان است .
خانواده تک فرزند
در این پژوهش اعضای خانواده پدر و مادر و تنها یک فرزند است و پدر و مادر هم در قید حیات باشند.
خانواده چند فرزند
در این پژوهش خانواده ای که دارای دوفرزند و یا بیش از دوفرزند دارند و پدر و مادر در قید حیات باشند مد نظر است.
فصل دوم
پیشینه پژوش
پیشینه نظری
اختلال رفتاری
1-کودکی دارای اختلالات رفتاری است که عملکردهایش نسبت به همسالان نقصان وجود دارد.برای مثال ٬کودک کم کوشش یا کم دقتی را در نظر بگیرید که این کم کوششی یا کم دقتی او ناشی از عواملی مانند بهره هوشی ٬حواس مختلف٬فیزیولوژی اعصاب یا سایر عوامل زیستی نیست .اما این کم کوششی و کم دقتی بر روند یادگیری او و نیز تجربه های اجتماعی وی تاثیر منفی می گذارد و ﺁنها را کاهش می دهد.بنابراین او فردی نا توان در ایجاد روابط ویا حفظ روابط سالم بین خود و همسالان و نیز بین خود و بزرگسالان از جمله معلمین است.به عبارت دیگر رفتار ها و تظاهراحساسات این چنین کودکی نسبت به همسالان و نیز بزرگسالان نا مناسب و نا پخته است.در نتیجه حالات یاد شده٬طبیعی خواهد بود .اگر فردی نا شاد و افسرده باشد و بیشتر از سایرین دچار مشکلات تکلمی ٬دردهای جسمی وترس های واهی گردد.البته اینمشکلات خلقی سبب مشکلات درسی و مدرسه ی او نیز می گردد (لمبر[5]1971٬).
3-کرک[6]٬رفتاری را انحرافی یا هیجانی تلقی می کند که ضمن نامتناسب بودن با سن فرد٬شدید ٬مزمن یا مداوم باشد و گستره ی آن شامل رفتارهای بیش فعالی و پرخاشگرانه تا رفتارهای گوشه گیرانه است.ویژگی این گونه رفتارها این است که اولا تاثیر منفی برفرایند رشد و انطباق مناسب کودک با محیط دارد .ثانیا مزاحمت برای زندگی دیگران و استفاده ی انان از شرایط به وجود می اورد (تحقیق احمدی٬ 1384).
4-هرینگ [7]می نویسد:کودکی که به علت جسمی یا اثرات محیطی به طور مزمن دارای یکی از ویژگی های زیر می باشد کودکی با اختلال رفتاری است:
الف-ناتوانی در یادگیری متناسب با بهرهی هوشی ٬توانایی حسی و حرکتی و رشد فیزیکی
ب- ناتوانی در ایجاد و حفظ روابط اجتماعی مطلوب و مناسب
ج-ناتوانی در پاسخ گویی به شرایط زندگی روزمره
د- رفتارهای افراطی گوناگونی که گستردگی ان از فعالیت بیش از اندازه یا بیش فعالی و پاسخ های نا گهانی تا رفتار های افسرده گونه و گوشه گیرانه کشیده است (تحقیق احمدی ٬ 1384).
وود، معتقد است که تعریف یک رفتار دشوار و اعمالی که از آن تعریف ناشی میشود باید 4 عامل را دربرگیرد:
عامل مزاحم: چه چیز و یا چه کسی عامل این مسأله است؟
عامل رفتار دشوار: رفتار دشوار چگونه تعریف میشود؟
عامل محیطی: در چه موقعیتی مشکل رفتاری رخ می‌دهد؟
عامل مورد زحمت: چه کسی رفتار را مشکل تلقی می‌کند؟
قانون آموزش و پرورش برای تمام کودکان معلول، اصطلاح "آشفتگی عاطفی جدی" را پیشنهاد کرده و آن را چنین تعریف می‌کند: این اصطلاح به معنای
حالتی است که در آن کودک، خصوصیاتی را در مدتی طولانی و با درجه‌ای شدید از خود نشان می‌دهد. به‌طوری که آن رفتار تأثیر ناگواری بر پیشرفت تحصیلی او باقی می‌گذارد. این خصوصیات عبارتنداز:
- ناتوانی در یادگیری در صورتی که نتوان آن را معلول عوامل هوشی، حسی و یا بهداشتی دانست.
- ناتوانی در ایجاد ارتباطی رضایت‌بخش با همسالان و معلمان
- رفتار یا احساساتی نامتناسب در موقعیت‌های طبیعی و عادی
- نشان دادن ناشادی و یا افسردگی مداوم
- گرایش به نشان دادن علایم جسمانی و یا ترس در رابطه با مسائل شخصی و یا درسی
(کرک و ساموئل1376٬).
آنچه افراد انجام می دهند و یا بیان می نمایند رفتار نام دارد . در واقع رفتار ٬عملی است که حرکت در فضا و زمان را شامل می شود (جانسون[8] وپنی پاکر٬[9]1981).
از نظر اسکینررفتار ممکن است اشکار یا پنهان باشد رفتار ﺁشکار عمل فردی است که توسط شخص دیگری به غیر از خود فردی که در رفتار دخیل است قابل مشاهده و ثبت باشد ورفتار پنهان را که رویدادهای خصوصی نیز نامیده می شوند.دیگران نمی توانند مشاهده کنند برای مثال فکر کردن (برگر1389٬ ).
در کل شاید بتوان اختلالات رفتاری را این چنین تعریف کرد:
رفتارهای گوناگون افراطی و انحرافی که گستره ی ﺁن شامل اعمال تهاجمی یا بر انگیختگی نا گهانی تا اعمال افسرده گونه و گوشه گیرانه می باشد و بروز ان هابه دور از انتظار مشاهده کننده است .به طوری که وی ﺁرزوی توقف این گونه رفتار هارا دارد( نراقی ونادری٬ 1380).
خانواده
خانواده یکی از اساسی ترین نهاد های اجتماعی است و در مراحل اولیه رشد کودک ٬ مهد پرورش وی بشمار می رود به همین دلیل هر گوشنه اختلال که در خانواده پدید ﺁید تاثیر مخربی در روحیه کودک بجا می گذارد .تمامی حالات و رفتارهای دوران بلوغ چه اجتماعی وچه ضد اجتماعی ریشه در تجربیات گذشته کودک در خانواده دارد. محرومیت ازمهر و محبت مادری در دوره پیش دبستان ممکن است باعث پیدایش علایم رفتاری از قبیل اضطراب ٬گریه و زاری ظاهرا بی جهت همراه با بی احساسی ٬ بی ارادگی٬ بی رغبتی در محیط ٬ حرکات کلیشه ای ٬ می شود(شعاری نژاد٬ 1372).
خانواده چند فرزند
در خانواده پر فرزند ٬زیادی فرزندان به تنهایی مسئله ساز است و هنگامی که اقوام نزدیک نظیر پدر بزرگ ٬مادر بزرگ ٬عمه و خاله و...نیز در یک مکان زندگی کنند مشکل ممکن است بیشتر شود . وقتی افراد سالمند در منزل همراه فرزندان زندگی می کنند گاهی محبت های بیش از حد انان به نوه ها باعث می گردد اعمال مقررات و بر خوردهای تربیتی والدین خنثی شود بطوری که والدین دچار سردرگمی می شوند که ایا حرمت فرد سالمند را حفظ کنند ویا تربیت فرزند را ارجحیت بدهند ( احمدوند٬ 1389).
تبعیض در خانواده های چند فرزند منشا بسیاری از نابسامانی هاست بسیاری از اختلاف ها و در گیری های بین فرزندان ریشه در بی توجهی والدین در توزیع محبت و بی عدالتی پدر و مادر در اجرای مقررات دارد که به بدبینی و کینه توزی و عداوت بین فرزندان منجر می شود( احمدوند٬ 1389).2