چکیده :
پرخاشگری یک رفتار دفاعی آموختنی است که در کودک برای مقابله با خطر یا تهدید بروز می کند. این رفتار دفاعی برای کودک امکان مقابله با خطر یا فرار از خطر را به وجود می آورد. پرخاشگری زاییده دنیای مدرن و صنعتی امروز نیست ودر تمام اعصار وجود داشته است ولی ممکن است تظاهرات آن در بین کودکان از دوره‌ای به دوره دیگرویا از جامعه‌ای به جامعه دیگر متفاوت باشد. پسرها نیز پرخاشگرتر از دخترها هستند. پسرها معمولا بیش از دخترها پرخاشگری بدنی و لفظی دارند، به خصوص وقتی که به آنان حمله میشود یا کسی مزاحم کارهایشان میشود، تلافی می‌کنند...
پیشگفتار
پرخاشگری واکنشی است که ممکن است کودک و نوجوان در مواجهه با ناکامی‌ها از خود بروز دهد. هرچند از پرخاشگری تعریف‌های متفاوتی ارائه شده است، اما این مفهوم برای همه شناخته شده و ملموس است و معمولا به رفتاری گفته میشود که به نوعی به دیگران آسیب می‌رساند یا به صورت بالقوه میتواند موجب آسیب رسیدن به کسی شود، پرخاشگری ممکن است فیزیکی باشد و با رفتارهایی چون کتک‌زدن، لگد پراندن و... بروز کند یا لفظی باشد و با فریاد زدن، رنجاندن و... خود را نشان دهد. گاه هم میتواند به صورت رفتارهایی مانند زورگیری و دزدی بروز کند.
در تعربفی دیگر می‌توان گفت؛ پرخاشگری یک رفتار دفاعی آموختنی است که در کودک برای مقابله با خطر یا تهدید بروز می کند. این رفتار دفاعی برای کودک امکان مقابله با خطر یا فرار از خطر را به وجود می آورد. پرخاشگری زاییده دنیای مدرن و صنعتی امروز نیست ودر تمام اعصار وجود داشته است ولی ممکن است تظاهرات آن در بین کودکان از دوره‌ای به دوره دیگرویا از جامعه‌ای به جامعه دیگر متفاوت باشد.
پرخاشگری رفتاری است که در همه حیوانات و از جمله انسان وجود دارد. در این زمینه"گروهی از صاحب نظران علوم رفتاری نظیر فروید و لورنز معتقدند که پرخاشگری رفتاری است که ریشه در ذات و فطرت انسان دارد. این دو معتقدند که پرخاشگری به عنوان یک نیروی نهفته در انسان دارای حالت هیدرولیکی است که به تدریج در شخص متراکم و فشرده میشود و سرانجام نیاز به تخلیه پیدا می‌کند. به نظر لورنز اگر چنین انرژی به شکل مطلوب و صحیح مثلاً در طرق ورزش‌ها و بازیها تخلیه شود جنبه سازندگی خواهد داشت. از نظر فروید پرخاشگری در انسان نماینده غریزه مرگ است که در مقابل غریزه زندگی در فعالیت است، یعنی همچنان که غریزه زندگی مارا در جهت ارضای نیازها و حفظ هدایت می‌کند غریزه مرگ به صورت پرخاشگری می‌کوشد به نابود کردن بپردازد این غریزه چنانچه بتواند دیگران را هدف پرخاشگری قرار می‌دهد و اگر نتواند دیگران را هدف پرخاشگری قرار دهد به جانب خود متوجه شده و به صورت خودآزاری و خودکشی جلوه گر میشود، بنابراین از نظر وی پرخاشگری در کودک و نوجوان حالتی مخرب و منفی دارد"[1]
اما به نظر می‌رسد که تایید ذاتی بودن پرخاشگری برای کودک و نوجوان خطرناک و مخرب باشد زیرا داشتن چنین فکری سبب میشود که پرخاشگری یک واکنش اجتناب ناپذیر تلقی شود و در این صورت باید گفت که انسان در کنترل یا کاهش آن نمی‌تواند نقش داشته باشد و این در حالی‌است که پرخاشگری از نظر اجتماعی هم قابل آموزش است هم قابل پیشگیری.
پرخاشگری کودکان وسیله‌ای، رفتاری است در جهت رسیدن به هدفی؛ پرخاشگری خصمانه رفتاری است در جهت آسیب رساندن به کودک دیگر، بیشتر پرخاشگری های بین کودکان کوچک از نوع(وسیله‌ای) است. این نوع پرخاشگری به خاطر متعلقات است. کودکان از یکدیگر اسباب بازی می‌قاپند، یکدیگر را هل می‌دهند تا به اسباب بازی که می‌خواهند بازی کنند، دست یابند. به ندرت اتفاق می‌افتد که کودکان بخواهند به کسی آسیب برسانند یا از روی عصبانیت دست به پرخاشگری بزنند. البته تذکر این نکته لازم است که پرخاشگری را باید از جرات ورزی متمایز دانست.
پسرها پرخاشگرتر از دخترها هستند. پسرها معمولا بیش از دخترها پرخاشگری بدنی و لفظی دارند، به خصوص وقتی که به آنان حمله میشود یا کسی مزاحم کارهایشان میشود، تلافی می‌کنند. والدین کودکان پرخاشگر نیز غالباً خشونت دارند و پرخاشگرند. برای پیشگیری از پرخاشگری کودکان، والدین باید بر روی رفتار خود کنترل داشته باشند. همچنین باید در پاداش دادن و تنبیه کردن فرزندانشان رفتار با ثباتی داشته باشند و با استفاده از راههای مؤثر بدون این که با تنبیه شدید همراه باشد پرخاشگری کودکان را کنترل کنند. تلویزیون نیز منبع دیگری است که کودکان به خصوص پسرها از طریق آن رفتار پرخاشگرانه را می‌آموزند، کودکانی که مستعد پرخاشگری هستند با دیدن خشونت از تلویزیون بر میزان پرخاشگریشان افزوده میشود.
طرح مسئله:
با پدیده پرخاشگری کودک و نوجوان چگونه می توان مبارزه کرد و ریشه های آن را در کجا می‌توان جستجو کرد؟ خانواده، مدرسه، گروه همسالان و یا رسانه‌های جمعی؟ کدام یک در بروز چنین رفتاری و یا تعدیل آن نقش عمده را بازی می‌کنند.
چنین به نظر می‌رسد که ریشه عمده انواع پرخاشگری و بددهنی را باید در سال های کودکی و در زمان فرایند اجتماعی شدن شخص جست و جو کرد.
"متخصصین می‌گویند بروز رفتار پرخاشگرانه اغلب به نوع ادراک فرد پرخاش‌جو از رفتار دیگران بستگی دارد، روانشناسان همچنین به پرخاشگری درونی نیز اشاره دارند که حاصل فرو خوردن خشم است که در نهایت به صورت افسردگی بروز پیدا خواهد کرد. کودکان افسرده از دست خود و اینکه نتوانسته‌اند وضعیت را با داد و فریاد یا پرخاشگری به نفع خود برهم بزنند، عصبانی هستند. از یاد نبرید بچه ها با چشم‌های شان یاد می گیرند و پرتاب کردن اشیا، برهم زدن، فریاد کشیدن، پا به زمین کوبیدن و... چیزهایی است که از شما یاد گرفته‌اند. کودکان آئینه تربیت خانوادگی خود هستند."[2]
خشونت و پرخاشگری فیزیکی یا لفظی ممکن است ناشی از ناکامی‌هایی در زندگی کودک باشد یا به دلیل وجود مدل‌های پرخاشگرانه در محیط زندگی(خانه یا مدرسه) نوجوان ایجاد شود. نوجوانان خشن معمولا والدینی پرخاشگر دارند که روش‌های تربیتی آنها بیشتر مبتنی بر سخت‌گیری، خشونت و تنبیه بدنی است، البته در این زمینه عامل وراثت را نیز نباید از نظر دور داشت لیکن تربیت کارآمد و قوی میتواند آثار وراثت را تحت پوشش خود قرار دهد. نابسامانی‌های خانواده نیز میتواند از عوامل دیگر ایجاد خشونت در قالب پرخاشگری باشد، غیبت‌های طولانی پدر و مادر، درگیری های لفظی و فیزیکی والدین و اختلاف، جدایی و متارکه و نبود تفاهم بین آن ها از جمله این عوامل است. کودک و یا نوجوان پرخاشگر احساسات، خواسته‌ها و عقایدش را از طریق آسیب رساندن به دیگری ابراز می‌کند. او، تقریبا همیشه می خواهد که برنده بحث باشد.
وجود پرخاشگری در بین کودک و نوجوان، پیامدهای منفی زیادی به دنبال دارد که از آن جمله می توان به افزایش ترس اشاره کرد که این احساس ترس نیز می تواند کودک را به رفتاری پرخاشگرانه و در نهایت آسیب پذیری بیشتر رهنمون سازد.
پیامد منفی دیگر پرخاشگری، احساس بیگانگی و دوری ازکودکان دیگراست و کودک پرخاشگر از طرف همسالان خود طرد و منزوی ی‌شود.
یکی از مهمترین راههای درمان پرخاشگری کودکان، درمان گروهی اجتماعی و فرهنگی از طریق وسایل ارتباط جمعی است. رادیو، تلویزیون، مطبوعات و... از ابزار بسیار مفیدی هستند که می‌توانند به صورت مستقیم و غیرمستقیم آثار مخرب پرخاشگری را به والدین یادآوری و در پیشگیری و درمان پرخاشگری کمک کنند که این تحقیق نیز در پی همین مسئله است.
پرسش های تحقیق:
1. مهمترین عوامل پرخاشگری درمیان کودکان و نوجوانان کدامند؟
2. در مواجهه با کودکان و نوجوانان پرخاشگرچه باید کرد؟
3. آیا پاسخگویان خود یا فرزندان خود را پرخاشگر می‌دانند؟
هدف تحقیق: دست یابی به میزان وجود پرخاشگری در بین کودکان و نوجوانان تهرانی
ضرورت و اهمیت موضوع:
"یک متخصص علوم رفتاری و آسیب شناس اجتماعی می‌گوید تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که 70 درصد جرائم نوجوانان و جوانان ریشه در پرخاشگری دارد"[3]و از آنجا که اگر این رفتار در بین کودکان و نوجوانان تثبیت شود ، با توجه به مسائلی که در طرح مسئله عنوان شد، آینده جامعه را با خطر جدی مواجه خواهد ساخت لذا انجام این تحقیق از اهمیت خاصی برخوردار است.
پیشینه تحقیق در ارتباط با پرخاشگری کتاب‌ها و مقالات زیادی به چاپ رسیده است اما از مدارک موجود در کتابخانه ملی چنین به نظر می‌رسد که تا کنون تحقیقی تلفنی در این زمینه در سطح تهران انجام نشده باشد و تحقیقات موجود در قالب چند پایان نامه دانشجویی است.
روش جمع آوری اطلاعات: نظر سنجی تلفنی بصورت پیمایشی و نمونه گیری تصادفی.
جامعه آماری: شهروندان مناطق 22 گانه تهران که دارای خط تلفن هستند
نحوه نمونه گیری: بر اساس فرمول کوکران
کلیات تحقیق
در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا به نظر مردم تهران درباره پرخاشگری کودکان و نوجوانان دست یافت. این گزارش حاصل جمع آوری پاسخ 600 نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای موسسه همشهری است. این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفن ها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند. در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسش های تحقیق را داشته اند، منعکس شده است.
روش نظرسنجی
در این پژوهش، از نظرات عامه مردم به صورت تلفنی (نظرسنجی تلفنی) به روش پیمایشی و نمونه گیری تصادفی استفاده شده است. عددهای داخل جدول گرد شده است. در گزارش نتایج نظرسنجی ها ارتباط بین متغیرهای مستقل از قبیل جنس و سن و تحصیلات با متغیر وابسته مهم سنجیده و از کا اسکوار (chi-square) برای محاسبه سطح معنی داری آن استفاده می شود. نتایج قابل اعتماد (در سطح معناداری 95 درصد به بالا) گزارش خواهد شد.
جامعه نمونه
در این تحقیق نمونه آماری شامل 600 نفر از مردم تهران است، لازم به ذکر است که از این تعداد 50 درصد مرد و50 درصد زن هستند.
زمان اجرای نظرسنجی
این نظرسنجی از تاریخ 24 تا 27 مرداد ماه 1388 توسط گروه نظرسنجی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای روزنامه همشهری انجام شده است.
پرسشنامه نظرسنجی
جنس
سن
تحصیلات
از نظر شما مهمترین عاملی که باعث پرخاشگری در میان کودکان و نوجوانان میشود چیست؟
رفتار والدین تا چه حد میتواند در پرخاشگری فرزندانشان موثر باشد ؟
اگر متوجه شویم که کودک یا نوجوانمان رفتار پرخاشگرانه دارد باید چکار کنیم ؟
آیا شما خود را پرخاشگرمی دانید ؟
آیا کودک و یا نوجوان پرخاشگری دارید ؟
فکر می کنید پرخاشگری بیشتر در پسرها وجود دارد یا دخترها ؟
کدامیک از نهادها می توانند در پیشگیری از رفتارهای پرخاشگرانه کودکان و نوجوانان موثر باشند ؟
رسانه ها تا چه حد می‌توانند بر میزان پرخاشگری کودکان و نوجوانان تاثیر گذار باشند ؟
چکیده:
طرح نظرسنجی حاضر، به منظور دست یافتن به نظر مردم تهران درباره پرخاشگری کودکان و نوجوانان به اجرا درآمده است. یافته های این طرح به قرار زیر است:
- 50درصد از پاسخگویان زن و 50درصد مرد هستند.
-31 درصد پاسخگویان در گروه سنی 30-21 سال قرار دارند.
- 46 درصد از پاسخگویان دارای مدرک تحصیلی دیپلم هستند.
-45 درصد از پاسخگویان رفتار والدین را علت پرخاشگری کودکان و نوجوانان می‌دانند.
- 84 درصد از پاسخگویان رفتار والدین را تا حد زیادی علت پرخاشگری کودکان و نوجوانان می‌دانند.
- 43 درصد از پاسخگویان معتقدند که با کودکان پرخاشگر باید با ملایمت برخورد کرد.
- 47 درصد از پاسخگویان خود را پرخاشگر نمی دانند.
-62 درصد از پاسخگویان کودک یا نوجوان پرخاشگری ندارند.
-53 درصد از پاسخگویان پسرها را بیش از دخترها پرخاشگر می‌دانند.