روش تحقیق
روش «جمع بندی تحقیقات» به چه معناست؟ اولین گام در این روش تحقیق، تعیین تمام تحقیقات مرتبط با موضوع پژوهش است. بررسی‌ها نشان داد 61 تحقیق درباره‌ی اثر اردو بر عزت نفس وجود دارد. تنها 22 مورد از این تحقیقات بررسی شد چرا که دارای ویژگی‌های ذیل بود:
- مبتنی بر اصول علمی؛
- مشخص‌کننده‌ی میزان تغییر ساختار شخصیتی شرکت‌کنندگان در در جواب به سوالات (میزان‌اثر).
در مجموع نیز نتایج 37 آزمون «میزان‌اثر» به دست آمد. هر تحقیق شامل آزمون‌های میزان‌اثر بود که تغییرهای کلی شخصیتی را در هرگروه شرکت‌کننده نشان می‌داد. برای تعیین میزان‌اثر، پژوهشگران پرسش‌نامه‌هایی –برای ارزیابی عزت‌نفس شرکت‌کنندگان- در اولین روز و آخرین روز می‌دادند. بدین‌ترتیب میزان‌اثر، تفاوت مجموع امتیازهای اولین روز از آخرین روز است. اگر این میزان‌اثر عددی مثبت باشد نشان می‌دهد عزت نفس در گروه شرکت‌کنندگان افزایش یافته است.
در مرحله بعد میزان‌اثر از هر تحقیق اتخاذ و جمع بسته می‌شود. این عملیات باید با توجه به رویه‌ها و رابطه‌های آماری معین انجام شود. حاصل این مجموع میزان‌اثر نهایی و میانگین میزان‌اثر همه‌ی اردوگاه‌ها است. سپس این اثر نهایی برای فهمیدن نکات جدید در مورد تأثیر متغیرهای به‌خصوصی مانند سن و جنس بر اثر نهایی تحلیل می‌شود. نام این متغیرها «تعدیل‌کننده» است. به‌عنوان مثال، برای اندازه‌گیری اختلاف تأثیر اردوگاه‌های مختلط و غیرمختلط، میزان‌اثر کلی آنها تجزیه و تحلیل می‌شود. اگر میزان‌اثر اردوگاه مختلط بیشتر بود، پژوهشگر استنتاج می‌کند که اردوگاه‌های مختلط افزایش بیش‌تری در عزت‌نفس شرکت‌کنندگان دارد. البته در این مورد، هیچ تفاوتی میان اردوهای مختلط و غیرمختلط مشاهده نشد.
روش شناسی :
در این پژوهش دو روش کمی و کیفی (منادی, 1385 الف) مورد استفاده قرار گرفته است. برای تشخیص و شناسایی شیوه های فرزندپروری اعمال شده بر دانش آموزان نوجوان از روش کمی استفاده گردیده است. مطالعه و بررسی استقلال و سازگاری نوجوانان به روش کیفی انجام گرفته است.
مقدمه :
این پژوهش با عنوان بررسی تأثیر شیوه های فرزند پروری والدین بر استقلال و سازگاری دختران نوجوان سوم دبیرستان شهر تبریز در مقطع کارشناسی ارشد (روانشناسی تربیتی) انجام شد. خانواده نخستین مدرسه و محور اصلی تربیت انسان است. کودک درسهای اصلی و اساسی خود را از خانواده می گیرد. هر سازندگی یا اشتباهی که در آن واقع گردد, مستقیماً در کودک اثر می گذارد.
لذا, خانواده در جهت دادن افراد به سوی انسانیت و پرورش و تکوین شخصیت آنان می تواند نقش فوق العاده ای ایفا نماید و خطوط اصلی و اساسی رفتار آنان را پدید آورد.
به اعتقاد لطف آبادی (1378) عدم توجه والدین به سالم سازی محیط روانی و عاطفی کودکان و نوجوانان و فقدان روابط مناسب در بیشتر موارد آنان را با کمبودهای عاطفی، انگیزشی و مشکلات روانی روبرو می سازد. همچنین, والدین دوره نوجوانی را معمولاً دشوارترین مرحله تعلیم و تربیت می دانند زیرا نوجوان برای رهایی از وابستگی های کودکی و کسب استقلال بزرگسالی تلاش فراوانی می کند. در این دوره تغییرات مهمی در تکامل روانی – اجتماعی نوجوان اتفاق می افتد و مهارت آنها برای برقراری روابط اجتماعی گسترش یافته و پخته تر می شوند. نوجوانان به علت کشمکش درباره استقلال، جنسیت، هیجانات، تغییر در شکل و ظاهر و سایر مسایل، معمولا دچار ناراحتی شده حتی با خود نیز غریبه و نا آشنا می شوند با این وجود اجتماع از آنها می خواهد که مستقل باشند، روابط خود را با همسالان و بزرگسالان تغییر دهند و نهایتاً ضمن کنار آمدن با همۀ این تغییرات، باید بکوشند تا هویت مستقل برای خود کسب نمایند. نوجوان می خواهد که به عنوان یک فرد مستقل به حساب آید و روابط تازه ای را که پذیرای فردیت او باشد با والدین خویش برقرار نماید. این فرایند اگر به شکل سالمی صورت گیرد، هم باعث رشد استقلال در نوجوان خواهد شد و هم روابط صمیمانه او با والدین حفظ خواهد شد.
پژوهش های کمی (اثباتگر) ریشه در این فرض دارد که جلوه های محیط اجتماعی، واقعیتی مستقل را تشکیل می دهند و طی زمان و موقعیتها نسبتاً ثابتند. پژوهشگر اثباتگرا، دانش را از طریق گردآوری داده های عددی و رفتارهای قابل مشاهده نمونه ها و سپس عرضۀ این داده ها به تحلیل عددی فراهم می آورد. پژوهش کیفی (مابعد اثباتگرا) ریشه در این فرض دارد که جلوه های محیط اجتماعی به عنوان تفسیرهایی به وسیلۀ افراد ساخته می شود و این تفسیرها شکل گذرا و وابسته به موقعیت دارند. پژوهشگران کیفی دانش را در درجۀ اول از طریق گردآوری داده های کلامی با مطالعۀ جدی و عمقی موارد و عرضه این داده ها به استقراء تحلیلی فراهم می آورند. پژوهش کیفی ماهیتاً چند روشی است و متضمن رویکردی تفسیری و طبیعت گرایانه به موضوع مورد مطالعه است. این بدان معناست که پژوهشگران کیفی، اشیاء را در موقعیتهای طبیعی آنها مطالعه می کنند و می کوشند پدیده ها را بر حسب معناهایی که مردم به آنها می دهند، مفهوم سازی یا تفسیر کنند پژوهشهای کیفی و کمی می توانند از طریق ایفای نقشهای مربوط، یعنی کشف و تأیید، همدیگر را کامل کنند. استفاده از هر دو روش موجب بررسی و فهم عمیقتر مسائل پژوهشی می شود. انجام دادن تحقیق کمی و کیفی بطور توأمان در مورد یک موضوع را روش ترکیب شده یا در هم تنیده می نامند (مدیت گال، ...1382).
در پژوهش حاضر متغیرهایی که مورد بررسی قرار می گیرد، شیوه های فرزند پروری والدین و استقلال و سازگاری نوجوانان است. به دلیل اینکه مطالعۀ تأثیر شیوه های فرزند پروری بر استقلال و سازگاری نوجوانان یک مطالعۀ پس رویدادی است یعنی اشاره به مواردی دارد که در آنها علت از پیش رخ داده است و آزمودنیها دارای رفتار مورد مطالعه هستند و همچنین به علت اینکه در این پژوهش هدف فقط شناسایی شیوه های فرزند پروری اعمال شده توسط والدین بر نوجوانان به روش کمی عمل کردیم. برای بررسی متغیرهای دیگر یعنی استقلال و سازگاری که به دو مفهوم عمیق و گسترده شخصیت اشاره می کند، آوردن دو متغیر اخیر در قالب یک نمرۀ خاص که توسط پرسش نامه تعیین می شود ، باعث محدود شدن و برخورد سطحی با آنها می شود. استقلال و سازگاری مفهوم پیچیده ای دارد که در قالب پرسش های چند گزینه ای و پرسش نامۀ کتبی نمی گنجد ولی در خلال مصاحبه، با توجه به ارتباط متقابلی که بین مصاحبه گر و مصاحبه شونده وجود دارد، می تواند مفاهیم عمیق تر را مطرح کرده و در صورت نیاز، مصاحبه کننده مطالبی را که برای مصاحبه شونده مبهم است، توضیح دهد. همچنین در هنگام مصاحبه می توان از طریق واکنش فرد مصاحبه شونده به زوایای شخصیتی و روحی او تا اندازه ای پی برد که این مورد در نتیجه گیری کلی پژوهش می تواند مؤثر باشد. به همین دلیل برای بررسی و مطالعۀ استقلال و سازگاری نوجوانان به روش کیفی عمل کرده ایم.
جامعۀ مورد پژوهش در این بررسی، دانش آموزان نوجوان دختر می باشند که در سال تحصیلی 85 -1384 در کلاس سوم دبیرستان مدارس دولتی نواحی 1 و 5 که بطور تصادفی از بین 5 ناحیۀ آموزش و پرورش شهر تبریز انتخاب شدند, مشغول به تحصیل می باشند و در محدودۀ سنی 17 سال قرار دارند.
ابزار جمع آوری اطلاعات در این پژوهش در دو بخش تنظیم شده است : شیوۀ فرزند پروری بخش اول مربوط به پرسشنامه استاندارد شیوه فرزند پروری والدین شامل 15 پرسش است که دیدگاه نوجوانان را در زمینه (اقتدار منش، استبدادی، سهل گیر و بی کفایت) ارزیابی می کند و در مقیاس 6 درجه ای لیکرت به صورت کاملاً موافقم، موافقم، نسبتاً موافقم، نسبتاً مخالفم، مخالفم و کاملاً مخالفم، رتبه بندی شده است. همراه با 16 پرسش مشخصات فردی – اجتماعی نوجوان در مورد نام و نام خانوادگی، سن، سال تحصیلی، رشتۀ تحصیلی، دین، رتبۀ تولد، تعداد اعضای خانواده، معدل تحصیلی سال قبل، وضعیت اقتصادی خانواده، شغل والدین، میزان تحصیلات والدین، وضعیت سکونت، زندگی با والدین، ارتباط با والدین و رضایت از والدین می باشد. بخش دوم مربوط به سوالات مصاحبه است. از جمله شیوه های رایج برای جمع آوری داده ها در پژوهش کیفی، مصاحبه و مشاهده است. در این پژوهش با توجه به نوع موضوع پس از بررسی پاسخ پرسشنامه ها در بخش کمی برای بررسی استقلال و سازگاری پاسخ دهندگان به پرسشنامه از مصاحبه استفاده می شود.
یافته ها :
بر اساس نتایج حاصل از تحلیل کمی پرسشنامه ها شیوه های شیوه فرزند پروری از دیدگاه نوجوانان به چهار نوع شیوۀ فرزند پروری اقتدار منش، شیوۀ فرزند پروری استبدادی، شیوۀ فرزند پروری سهل گیر و شیوۀ فرزند پروری بی کفایت تقسیم شدند. همچنین بر اساس نتلیج حاصل از تحلیل کیفی محتوای مصاحبه ها (منادی, 1385 ب)، استقلال (روانی – رفتاری) مصاحبه شوندگان به سه گروه استقلال (روانی – رفتاری) بالا، استقلال (روانی – رفتاری) متوسط، استقلال (روانی – رفتاری) پایین تقسیم شد. لازم به یادآوری است که هر کدام از ابعاد استقلال و سازگاری در تمام سطوح بر اساس چهار شیوۀ فرزند پروری مذکور مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که استقلال و سازگاری نوجوانان با تأثیر پذیری از چهار شیوۀ فرزند پروری والدین، در سه سطح قابل تقسیم بندی است.