روش تحقیق مطالعه کاهش جمعیت در روستا خیرآباد واقع در استان خراسان شمالی

رشته تحصیلی: جغرافیا

مقدمه

جغرافیا همچون دیگر رشته های مهم علمی، از دوره های متشنج پس از جنگ عبور کرده و از دهه 1960 به طور پیوسته در حال تغییرات روشهای تحقیق در این رشته و هم چننی ابزار و فنون تجزیه و تحلیل داده ها نیز در حال تغییر و تحول عظیمی بوده به طوری که رایانه شخسی جایگزین قلم و مداد شده است.

جمعیت نیز یکی از بحث پرانگیزترین مفاهیم در دهه های اخیر میباشد حکه شاخه جدیدی را در جغرافیا به نام جغرافیای جمعیت به خود اختصاص داده و در اوایل نیمه دوم قرن بیستم جای خنود را در بین سایر رشته های جغرافیا باز نموده. مهمترین شخص که در ارتقاء جغرافیای جمعیت کوشید گلن. تی . تروادنارئیس انجمن جغرافیدانان امریکا و استاد دانشگاه (WISCONSIN) بود.

بیشتر روستاهای ایران با معضل کاهش جمعیت روبرو میباشند و علل و عوامل کاهش جمعیت در روستاهای ایران باید با توجه به محیطی که در آ‹ زندگی می کنند بررسی شود و این مهم بر عهده جغرافیای جمعیت میباشد.

در این مقاله با روش تجزیه و تحلیل مسائل مربوط به بررسی کاهش جمعیت در روستای خیرآباد آشنا می شویم.

طرح مسأله

اولین گام در هر پژوهش طرح مسأله میباشد، اصول پژوهش با مسأله آغاز می شود که در طرح مسأله هر پژوهشگر جغرافیایی موظف است به نکات زیر توجه فرماید.

انتخاب موضوع پژوهش

تعیین و تدوین مساله

توصیف و بیان مسأله

تعریف مفاهیم

جمعیت در اکثر شهرهای ایران به صورت ناهماهنگ توزیع شده است که  یکی از علل این ناهماهنگی مهاجرات افراد از روستاها و شهرهای کوچک میباشد. در دهه های اخیر شاه مهاجرت بسیاری از روستائیان به شهرها می باشم که باعث کاهش جمعیت در روستاها شده است.

روستای خیرآباد نیز به سبب مشکلات عدیده ای من جمله کمبود آب و امکانات رفاهی، با این مشکل مواجه بوده است. گروههای مهاجرین را بیشتر جوانان تشکیل می دهند این امر را باید در جاذبه های شهری یافت که بیشتر جوانان را فریفته خود کرده و بر دافعه های روستای افزاید و مهاجرات جوانان از روستا ها به شهرها را داص می زوند.

در زیر به تعریف مفاهیمی چند از اصطلاحاتی که در این مقاله به آن اشاره شده است می پردازیم.

فرضیه یک پیشنهاد قابل آزمون در یک زمینه تحقیق.

داده ها اقلام اطلاعاتی مناسب برای تحقیقی ویژه

تحقیق فعالیتی که هدف آن پاسخگویی به سوالها در هر زمینه علمی است.

پرسشنامه مجموعه ای از سئوالهای از پیش طراح شده بریا اخذ پاسخ شرکت کننده .

مصاحبه گفتگویی بین محقق و افراد شرکت کننده مطالعه.

نمونه مجموعه ای از موراد انتخاب شده به عنوان نماینده جامعه.

نمونه گیری خوشه ای روش انتخاب تصادفی که یک چهارچوب نمونه گیری انتخاب می شوند

نمونه گیری طبقه بندی شده روشی است که انتخاب پاسخگویان بصورت منظم صورت می گیرد.

نقشه توپوگرافی نقشه ای که الگوهای مربوط به چگونگی توزیع پدیده ای طبیعی و انسانی را با تاکید بر اشکال قابل لمس نشان می دهد.

مقیاس رابطه بین ابعاد روی یک نقشه و ابعاد واقعی پدیده هایی که نقشه نشان می دهد

مهاجرت جابجایی انسان از مکانی به مکان دیگر که با پیشرفتهای فنی و اقتصادی افزایش یافته است

سئوال بسته سوالی که پاسخ آن در چهارچوب تعیین شده ارائه می شود.

سئوال باز سئوالی که اجازه می دهد پاسخگو آزادانه جواب دهد

فرضیه

آیا تنها روستاها با مشکل کاهش جمعیت مواجه باشند یا اینکه شهرها نیز گریبانگیر این مشکل هستند؟

آیا روستاهای دیگر استان خراسان شمالی نیز با مشکل کاهش جمعیت روبرو هستند؟

جواب

خیر، علاوه بر روستاها، شهرهای کوچک نیز با مشکل کمبود جمعیت مواجه میباشند که البته علل کاهش جمعیت در روستاها و شهرهای کوچک متفاوت می باشند.

بله، اکثر روستاهای استان خراسان شمالی مشکل کاهش جمعیت را پیش رو دارند.

داده ها

داده های اساسی که گردآوری و ارائه می شوند عباتند از: انواع اطلاعات آماری و مسائل مربوط به آن، پراکندگی جمعیت، اندازه گیری تراکم و پراکندگی جمعیت، شهرنشینی، روستانشینی ، الگوهای ترکیب جمعیت، باروری، مرگ و میر، مهاجرت و رشد جمعیت.

طبقه بندی داده ها

داده ها را می توان به شیوه های متعددی طبقه بندی کرد داده ها را می توان بر طبق منابعی که از آنها بدست می آید به داده های: دست اول، دست دوم و دست سوم طبقه بندی کرد.

داده های دست اول داده هایی که محقق خود مستقیماً برای هدفی خاص جمع آوری کرده است و اغلب پر هزینه و زمان پراست و از اهمیت بیشتری برخوردار است.

داده های دست دوم این داده ها فرضیه را برای تنظیم و تجزیه و تحلیل داده های دست ا و فراهم می کنند مثل روزنامه و کتابهای منتشره غیر دانشگاهی.

داده های دست سوم این داده ها پیشتر در کتابهای درسی که نوعاً داده ها دست دوم را تلفیق می کنند و مورد بحث قرار می دهند و هم چنین سطح بیشتری از داده های دست اول را برداشت می کنند، وجود دارد.

روش دیگر طبقه بندی داده ها حه یکی از اساسی ترین شیوه های طبقه بندی می باشد ، تمایز پس  داده های کیفی و کمی است داده های کمی از این جنبه که می توانند با استفاده از قبول رقومی تجزیه و تحلیل شوند از داده های کیفی متمایز می گردند.

منابع اطلاعات جمعیتی

با پیشرفتهای و تحولاتی که در جهان بوجود آمده هنوز در مواردی تعیین تعداد انسانها تا حدودی دشوار است ولی در حال حاضر از مه روش زیر برای جمع آوری اطلاعات جمعیتی می توان استفاده کرد این سه روش عبارتند از :

سرشماری نقوس

ثبت وقایع حیاتی

نمونه گیری

سرشمار نقوس اجرای سرشماری بصورتهای گوناگون قدمتی هم چومن تمدن دارد قدیمی ترین سرشماری در بابل، چین و مصر در دست است فرایند جمع آوری، مرتب نمودن و انتشار اطلاعات جمعیتی، اجتماعی، اقتصادی  درباره جمعیت یکح سرزمین مشخص و در یک مقطع زمانی خاص را سرشماری نفوس می نامند. دو نوع سرشماری موجود می باشند که عبارتند از:

(جمعیت قانونی) دوژوره جمع آوری اطلاعات درباره افرادی است که ساکنان عادی یک منطقه خاص هستند بدون در نظر گرفتن حضور یا عدم حضور آنها در زمان سرشماری درخانوار خاص خود.

(جمعیت موجود) دوفاکتو شمارش جمعیت بر طبق محلی که شخص در زمان سرشماری یا شب قبل در آن اقامت داشته بدون در نظر گرفتن عاد او .

ثبت وقایع حیاتی داده های جاری در مورد وقایع حیاتی از قبیل مرگ و میر و موالید و ازدواج که از طریق نظام ثبت احوال که در بیشتر کشورها وجود دارند بدست می آید.

نمونه گیری سومین نوع از داده ها که بوسیله جمعیت شناسان به کار برده می شود.

اطلاعات جمع آوری شده از طریق آمارگیریهای نمونه ای است بر خلاف سرشماریها که در آنها اطلاعات از کلیه عناصر جمع آوری می گردد، در نمونه گیری اطلاعات فقط برای قسمت کوچکی از عناصر تشکیل دهنده جامعه مورد مطالعه جمع آوری می شود.

چهارچوبهای نمونه گیری به شرح زیر می باشد.

نمونه جگیری تصادفی ساده

نمونه گیری منظم

نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده

نمونه گیری خوشه ای ناحیه ای

فنون مربوط به اخذ اقدامات

نقشه برداری

پرسشنامه

نقشه برداری قسمت اعظم کار پژوهش میدانی جمع آوری و ثبت داده های محیط توسط نقشه می باشد نقشه ای که اطلاعات صحیح و دقیق روی آن درج شده باشد را نقشه پایه گویند مهمترین منابع مورد استفاده برای تهیه نقشه های پایه، عبارت می باشند از:

عکس های هوایی

تصاویر ماهواره ای

تصاویر رادار

نقشه های توپوگرافی

عکسهای هوایی بهترین نقشه پایه محسوب می شوند در عکسهای هوایی تمام پدیده ها به شکل واقعی و در جای صحیح خود دیده می شوند اندازه متعارف این عکسها 23 سانتیمتر در 23 سانتیمتر می باشند مرکز عکس هوایی به نام نقطه مرکزی معروف است و عکسهای هوایی بر دو نوع عمودی و مایل تقسیم می شوند در عکسهای هوایی عمودی محور دوربین بر صفحه عکس عمود است در صورتی که در عکسهای هوایی مایل زاویه بین محور دوربین و صفحه عکس کمتر از 90 درجه است.

تصاویر ماهواره ای اولین ماهواره تحقیقاتی لندست در سال 1972 می باشد در بین ماهواره های تحقیقاتی ماهواره لندست امریکا، ماهواره اسپات فرانسه از ویژگیهای خاصی برخوردار می باشند و تصاویر آنها به عنوان یک نقشه پایه دقیق و مستند قابل استفاده است. رادار بعد از جنگ جهانی دوم با استفاده از امواج مبکر دویو توسط رادار تصاویر جغرافیای تهیه شدند.

نقشه های توپوگرافی این نقشه ها تغییرات ارتفاع سطح زمین را نسبت به سطح دریاهای آزاد به صورت منحنی های هم ارتفاع نشان می دهد این نقشه ها از عکسهای هوایی تهیه می شوند و در مقیاسهای  تهیه می شوند .

پرسشنامه اطلاعاتی که در تصمیم گیری نهایی جغرافبیدان و چگونگی اجرای برناه های توسعه و عمران منطقه ننقش مهم ایفا می کنند از طریق پرسش و مصاحبه بدست می آیند بهترین راه برای تهیه اطلاعات درباره ویژگیهای ناصری چشم انداز و نظرات و طرز تفکر افراد جامعه تهیه پرسشنامه است. پرسشنامه عبارت از متنی مکتوب که در آن تعدادی سئوال مطرح شده و مصاحبه شونده باید به آنها جواب دهد. سوالات پرسشنامه به دو صورت تنظیم می شوند.

1-سئوالهای جواب بسته

2- سئوالهای جواب باز

انواع دیگر سئوالات پرسشنامه عبارتند از سئوالات بلی، خیر، سئوالات جهش دار، سئوال کمیتی، سئوال ترتیبی ، سئوال فراوانی ، سئوال فاصله

در زیر نمونه ای ای سئوالات آورده شده است.

سئوال باز علت مهاجرت شما از روستا به شهر چه عامل یا عواملی می باشد؟

سئوال بسته علت مهاجرت شما از روستا به شهر کدام عامل زیر می باشد؟

( ) کمبود آب زراعی و مشکلات کشاورزی

( ) بیکاری و نداشتن زمین زراعی

( ) وابسته بودن و اوام درجه یک واقع در شهر

( ) پایین بودن نرخ محصولات کشاورزی و کاهش درآمد

سئوال بلی خیر، آیا مهاجرت شما به محل جدید مشکل شما را حل کرده است؟

( ) بلی

( ) خیر

سئوال کمیّتی ،چند درصد از مشکلات شما در شهر حل شده است؟

( ) کمتر از 30%

( ) 40%

( ) 50%

( ) بیشتر از 50%

5-سئوال فاصله،

( ) 30 کیلومتر

( ) 50 کیلومتر

( ) 70 کیلومتر

( ) بیشتر از 70 کیلومتر

سئوال جهش دار، آیا زمینهای شما طی خشکسالی سالهای 83 خسارت دیده اند؟

( )  بلی (به سئوال 7 مراجعه کنید)

( ) خیر

سئوال کمیتی ، مقدار خسارت وارد شده بر شما چند تومان بوده است؟

( ) کمتر از 50000 تومان

( ) کمتر از 100000 تومان

( ) کمتر از 150000 تومان

( ) بیشتر از 150000 تومان

سئوال ترتیبی، در کدام موارد زیر خسارت بیشتر بر شما وارد شده لطفاً با استفاده از شماره ها درجه جدی بودن خسارت را مشخص کنید.

( ) خسارت به باغات انگور

( ) خسارت به باغات علوفه

( ) خسارت به زمین های زراعتی

( ) خسارت به دامها

اجرای پرسشنامه

پرسشنامه را به چهار روش می توان اجرا نمود.

مصاحبه تلفنی

پرسشنامه پستی

پرسشنامه حضوری فردی

پرسشنامه حضوری گروهی

مصاحبه تلفنی از نظر زمان بر روشهای دیگر برتری دارد بویژه اگر سئوالها کم و پرسشها کوتاه باشند.

پرسشنامه پستی از نظر هزینه ارزانتر از همه روشها است و محدودیت عمده آن دقت زیاد آن به ویژه در فاصله های بسیار دور است.

با توجه به محدودیتهای روشهای تلفنی و پستی، مصاحبه حضوری بهترین و موثرتین روش مصاحبه است.

نمونه برداری در بیشتر موارد محقق نمی تواند همه جمعیت را مورد مطالعه قرار دهد و به علت هزینه زیاد و زمان نامحدود و کمبود نیروی ماهر نمی تواند از همه مصاحبه به عمل آورد بنابراین تعدادی را به عنوان نمونه انتخاب می کند.