روش تحقیق تاثیر نفت عراق بر اقتصاد جهان پس از سرنگونی رژیم صدام

فصل اول (کلیات)

طرح مساله:

حمله امریکابه عراق با وجود هزینه‌های کلان سیاسی و اقتصادی‌اش برای این کشور، از دیدگاه اقتصادی گسترش و تعمیق و تحمیل رژیم سرمایه داری است، که قلب تپنده آن را نفت تشکیل می‌دهد. این جنگ به خاطر تصاحب منابع نفتی عراق نبود، ولی نفت همواره ماده‌ای استراتژیک برای اقتصاد نظام سرمایه‌داری محسوب می‌شود. از لحظ موقعیت ژئوپلتیک عراق در بطن منطقه نفت خیز خاورمیانه قرار دارد. به دلیل سیاستهای غلط حزب بعث در اقتصاد عراق، در حال حاضر بیش از 95% درآمدهای این کشور را در آمدهای حاصل از فروش نفت تشکیل می‌دهد.([1]) 0(یعنی اقتصاد کاملا تک محصولی) ذخایر  اثبات شده نفت این کشور 115 میلیارد بشکه است که بعد از  عربستان دومین کشور نفت خیز جهان است و هنوز ذخایر اثبات نشده فراوانی نیز وجود دارد. اما تولید روزانه نفت در عراق به روزی 2 میلیون و 300 هزار بشکه محدود مانده است. به دلیل آنکه در اثر جنگ صنعت نفت عراق به شدت صدمه دید و بعد از جنگ نیز تاسیسات و خطوط لوله‌های نفت در عراق به ویژه خط لوله شمال که نفت را از کرکوک به بندر جیحان در ترکیه انتقال می‌دهد،‌ به وسیله انفجارات بمب بی‌مصرف ماند. در رابطه با میزان استخراج نفت عراق با روزانه 1/2 میلیون بشکه نفت تولید می‌کند که  حدود3/1میلیون بشکه آن صادر می‌شود. با در نظر گرفتن قیمت نفت بشکه‌ای 50 دلار میزان درآمدهای نفتی این کشور روزانه 56 میلیون دلار و در سال بیش از 23 میلیارد دلار خواهد بود. این در حالی است که میزان تولید نفت عراق در زمان رژیم صدام روزانه بیشمار از 9/2 میلیون بشکه بوده است. جنگ عراق موجب افزایش شاخص سهام بورس در کشورهای حاشیه خلیج فارس شد و بسیاری از شرکت های این کشورها قراردادهای پرسودی را امضا کردند اماکارشناسان اقتصادی عقیده دارند در دراز مدت کشورهای حاشیه خلیج فارس با بازگشت عراق به بازار نفت بیشتر از سودی که در آغاز احیای اقتصادی عراق به دست می‌آورند، زیان خواهند دید.([2]) با اینکه هنوز برای سخن گفتن از رونق اقتصادی عراق زود است. اما نشانه‌هایی وجود دارد که غول خفته عراق درآینده امکان دارد به یک قدرت اقتصادی منطقه‌ای تبدیل شود. علاوه بر ذخایر عظیم نفتی، این کشور دارای یک نیروی کار ماهر و یک اساس مستحکم برای توسعه کشاورزی نیز می‌باشد. در دراز مدت، رونق اقتصادی عراق عوارض منفی برای سایر کشورهای منطقه خواهد داشت. از همه مهمتر افت قیمت نفت است. پس از اینکه عراق تولید و صادرات نفت را با ظرفیت کامل آغاز کند. قیمتها سقوط خواهند کرد و درآمدهای نفتی سایر کشورهای خلیج بین 20 تا 25 درصد کاهش خواهد یافت. بدیهی است با توجه به عملیتهای انتحاری انفجار خطوط نفت و تاسیسات نفتی عراق، تیراندازی پراکنده به نیروهای ائتلاف، غارت تجهیزات نفتی، رواج گسترده قاچاق محصولات نفتی، جملگی حکایت از آن دارند که تامین امنیت وثبات وراه اندازی تولید نفت عراق با دشواریهای فراوان مواجه است.([3]) در شرایطی که سرمایه‌گذاری لازم فقط برای رسیدن به سطح تولید پیش از جنگ، 7 میلیارد دلار برآورده شده است، روزانه حدود 7 تا 8 میلیون دلار هزینه اضافی نیز بر اثر عملیات خرابکارانه درماههای اول پس از سرنگونی صدام بر این کشور تحمیل شده است. البته نحوه بازسازی عراق آغاز شده است و طبق  طرحهای آمریکا محور قرار گرفتن نفت به عنوان مهمترین منبع برای بازسازی این کشور مورد توجه قرار گرفته است. و آمریکا قصد دارد صنعت نفت عراق را به طور کامل خصوصی کند. در این زمینه گفته می‌شود که یکی از مدیران بریتیش پترولیوم به عنوان مسئول بازسازی صنعت نفت عراق تعیین خواهد شد.

اهداف تحقیق:

از آنجائیکه کشور عراق دومین کشور ثروتمند جهان از لحاظ منابع نفتی است،‌ هدف از این پژوهش آن است که تاثیرات جنگ بر کشورهای حوزه خلیج فارس، صادرات نفت عراق بر اعضای اوپک و اقتصاد جهان مورد بررسی قرار گیرد.

اهمیت تحقیق:

اهمیت این پژوهش در آن است که نشان می‌دهد افزایش بهای قیمت نفت و سرازیر شدن دلارهای نفتی به اقتصاد کشورهای صادر کننده نفت(به ویژه خلیج فارس وایران) آیا قادر خواهد بود موجبات توسعه این کشورها را فراهم آورد؟ یا برعکس همانند گذشته (مثلا زمان رژیم شاه) باعث وابستگی هر چه بیشتر این کشورها به غرب و برگشت سرمابه  سمت کشورهای صنعتی خواهد شد. یا اینکه به دلایل مختلف این پطرودلارها حیف ومیل خواهدشد.

سوال اصلی:‌

تاثیر نفت عراق بر اقتصاد جهان پس از سرنگونی رژیم صدام چیست؟

سوال فرعی:

آیا افزایش تقاضای جهانی نفت، به سرنگونی رژیم صدام مربوط است؟

فرضیه تحقیق:

یکی از دلایل افزایش تقاضای جهانی نفت، کاهش صادرات محصولات نفتی عراق بعد از سرنگونی صدام می‌باشد.

متغیرها و مفاهیم عملیاتی:

کاهش دلایل افزایش تقاضای جهانی نفت چیست؟

دلایل صادرات محصولات نفتی عراق چیست؟

روش تحقیق:

روش این پژوهش مبتنی بر جستجو در سایتهای اینترنتی بوده است. کلیه منابع فارسی به جز منابع انگلیسی از اینترنت اقتباس شده است.

مشکلات وموانع تحقیق:

ازمشکلات این پژوهش می توان کمبود اطلاعات موجود در زمینه موضوع تحقیق در منابع کتابخانه و فیلتر گذاری بسیاری از سایتهای اینترنتی می‌توان شمرد که جای تاسف است.

سازماندهی تحقیق

این پژوهش مشتمل بر یک مقدمه، سه فصل و یک نتیجه گیری می باشد. در فصل اول ابتدا در طرح مسئله یک تصویر کلی از وضعیت نفت عراق وآینده آن در معادلات اقتصادی جهان ترسیم شده است و بعد به ترتیب اهداف تحقیق، اهمیت تحقیق، سوالات اصلی وفرعی،‌ فرضیه تحقیق، متغیرها و مفاهیم عملیاتی و روش تحقیق و مشکلات و موانع تحقیق و در نهایت سازماندهی تحقیق ذکر گردیده است. در فصل دوم به رابطه میان نفت عراق و جنگ دوم خلیج فارس پرداختیم که این فصل شامل دو گفتار است: الف- ریشه‌های جنگ دوم خلیج فارس و مسئله نفت که به مشکلات اقتصادی در آمریکا و مسئله تقاضا اشاره می کند و گفتار دوم: ب- اثرات جنگ دوم خلیج فارس بر افزایش قیمت نفت، دراین قسمت ضمن بررسی علل افزایش نفت یکی از دلایل آن کاهش صادرات محصولات نفتی عراق از مجموعه کشورهای صادر کننده و دیگر افزایش جهانی مصرف نفت وازدیاد تقاضا اشاره می‌شود. در فصل سوم به مبحث نفت و اقتصاد جهانی پرداختیم که شامل  سه گفتار می‌باشد و در پایان از بحث یک نتیجه گیری کلی گرفته‌ایم.

فصل دوم: نفت عراق ومسئله جنگ

الف - ریشه‌های جنگ دوم خلیج فارس ومسئله نفت:

از آنجائیکه اصالت سود در اقتصاد حرف اول را  می زند واصولا اخلاق جایی در نظام سرمایه داری ندارد لشکرکشی و حمله به سایر کشورها نیز معنا پیدا می‌کند. به این شرط که در بلند مدت سود اقتصادی را افزایش دهد.([4])جنگ خلیج فارس به خاطر نفت نبود بلکه به دلیل اقتضاعات ونیازهای رژیم سرمایه‌داری بود بدین صورت که اقتصاد آمریکا برای نخستین بار در 1929 دچار یک بحران (رکود) گردید وبه تبع آن چون ایالات متحده با بسیاری از کشورهای جهان دارای مبادله و مراودات اقتصادی بود، اقتصاد جهانی دچار بحران گشت و در همان زمان  کینز ظهور کرد ونظریه دخالت دولت در اقتصاد برای رفع موانع اقتصادی را مطرح کرد. در سده اخیر دولتمردان آمریکا نوع دیگری از دخالت در امور اقتصادی را برگزیده‌اند وآن ایجاد بحران وجنگ در سایر نقاط جهان برای افزایش تقاضا می‌باشد. چرا که اصولا کینز معتقد است که مشکل اقتصاد در سمت تقاضا می‌باشد و نه در سمت عرضه واعلان می دارد. که حتی اگر هیچ کاری برای یک گروه از انسانهای قادر به کار وجود نداشت، برای تقاضا آنها را به دو دسته تقسیم کنید. گروه اول مشغول به کندن زمین شوند و گروه دوم آن را پرکنند  و به این ترتیب با پرداخت حقوق ومزایا به انها تقاضا ایجاد می‌شود. عملکرد در حزب دموکرات و جمهوری خواه در آمریکا و یا کارگر و محافظه کار در انگلستان در صورتیکه منافع ملی تهدید شود، یکی است. (مثلا کودتای 28 مرداد که در زمان حزب کارگری در انگلستان رخ داد و یا واقعه طبس که زمان کارتر از دموکراتها رخ داد) ولی به طور کلی مشاهده می‌کنیم امریکاییها با بازی دو حزب دموکرات جمهوری‌خواه هرگاه که اقتصاد آمریکا دچار بحران گشته جمهوری خواه‌ها را به میدان فرستاده‌اند تا در سایه جنگ طلبی آنان بتوانند کمی برای اقتصاد تقاضا ایجاد کنند و سپس با کناره‌گیری  آنان دموکراتها می‌آیند که هم از بعد سیاسی و کاهش فشار روانی افکار عمومی گره گشا هستند  هم می‌توانند ثمرات جنگی را که جمهوری خواهها به راه انداخته‌اند، جمع کنند.([5]) در اوایل سال 1991 وقتی اقتصاد آمریکا با بحران مواجه بود، صدام حسین به کویت حمله برد (البته با چراغ سبز آمریکا) و سپس ایالات متحده با رهبری بوش پدر به عنوان ناجی بین‌المللی وارد صحنه شد و با ریختن هزاران بمب و موشک و برحاک عراق حجم انبوهی تقاضای نظامی ایجاد کرد. سپس دموکراتها با ریاست جمهوری کلینتون وارد صحنه شدند و دست آوردهای اقتصادی آنرا بر چیدند، به نحوی که رشد اقتصادی آمریکا در آن زمان به معجزه اقتصادی تشبیه شد. (البته دلایل دیگری هم در حمله به عراق وجود داشت وآن این بود که صدام یک مهره بود تا زمانی که مورد استفاده آمریکا و غرب واقع می‌شد، خوب بود وزمانی  که تاریخ مصرف او تمام شد، بد شد. و از طرفی دیگر نظام بین‌الملل و اقتصاد جهانی نمی توانست بپذیرد که بیش از ذخایر نفت دنیا (عراق + کویت) در اختیار یک  آدم روانی مانند صدام حسین باشد – حال و در آستانه رکود مجدد اقتصاد آمریکا بایستی تدبیری اندیشه می‌شد تا از این رکود جلوگیری شود و هیچ بهانه‌ای برای این کار بهتر از حادثه یازدهم سپتامبر وجود نداشت. آمریکا آنرا به  القاعده و طالبان نسبت داد و به افغانستان یورش برد و با کمک نیروهای شمال (البته پس از ترور  احمد شاه مسعود) افغانستان را فتح کرد. با  این حساب باید مشکل آمریکا برای رفع رکود اقتصادی بر طرف شده باشد. پس دیگر حمله به عراق چه توجیهی داشت؟

یک علت مهم امنیت اسرائیل بوده است ولی از طرفی دیگر تفسیرهای متفاوتی از این مسئله شد. هرمان شر متخصص امور انرژی و تسلیحاتی درباره جنگ عراق معتقد است که «نفت بیش از هر چیز دیگر  توجیه کننده رفتار آمریکا و انگلستان است. از شش شرکت بزرگ نفتی وبین‌المللی جهان اکثر آنها انگلیسی و آمریکائی‌ هستند و از طرف دیگر در چهار سال آینده باید تولید نفت ارزان شود. هم اکنون اقتصاد امریکا 25% کلیه تولیدات نفتی رامصرف می‌کند و از اینرو آنهامایلند که کنترل تحولات  بهای نفت را در اختیار داشته باشند (حوائج و نیازهای سرمایه‌داری) ،‌ 26 حوزه از 40 حوزه عظیم نفتی که 60% نفت  جهان را تامین می کنند در خلیج فارس قرار دارند. بزرگترین ذخایر در عربستان سعودی و بعد در عراق قرار دارند، آنهایی که در عربستان سعودی قرار دارند ده مرتبه بیشتر مورد استخراج قرار گرفته و سریعتر به پایان می‌رسند. این به آن معناست که زیر خاک عراق آخرین قطعات نفت دنیا نهفته است. عراق بدون شک منابع عظیم ودست نخورده نفت دارد و در مقابل هر پنج عضو ثابت شورای امنیت سازمان ملل دارای شرکتهای بزرگ نفتی هستند که می خواهند از این منابع غنی نفع ببرند.[6]از هنگام وقوع حادثه یازدهم سپتامبر، بسیاری از دولتمردان امریکایی به دنبال کاهش وابستگی کشور خود به نفت عربستان سعودی‌اند و آمریکائیها در حقیقت با دستیابی به نفت عراق در واقع بایک  تیر دو نشان خواهند زد. البته درحال حاضر  شرکتهای نفتی غربی که بعد از پایان جنگ به عراق یورش آوردند،‌ حالا از این کشور بیرون رفته‌اند. علت اصلی فقدان امنیت در عراق است البته برخی دیگر به علت مشکلات مالی خارج شده‌اند