) مقدمه
اصطلاح دورکاری به معنای نوع کار تعریف می شود که در آن کارکنان وظایف کاریشان را در محلی غیر از مکان معمول تجارت انجام می دهند( Information Resources Management. Association, 2011, p.778) ).
در معنای گسترده دورکاری به روشی از انجام کار اطلاق می شود که فردی شاغل برای انجام وظایفش حقوق می گیرد، بخشی یا تمام وظایفش را در محلی دور از محل اصلی کار) شرکت، سازمان و ..)، انجام دهد تا از تعدد رفت و آمد به آن محل بکاهد.
در سالهای نه چندان دور تصور انجام کار در منزل یا دور از مرکز و ارتباط دائم و مستمر با اداره مرکزی و همکاران بدون حضور فیزیکی، فقط برای کشورهای بسیار پیشرفته و دارای فنآوریهای منحصر به فرد میسر بود. اما در حال حاضر با پیشرفت سریع فنآوری بویژه در مقوله های انفورماتیک و ارتباطات، و گستردگی آن در سطح کشورهای جهان، امکان بهره گیری سایر کشورها نیز از این راهکار مهیا شده است. امروزه حرکت به سوی جهانی شدن، از بین رفتن مرزهای فیزیکی و زندگی در دهکده جهانی ما را ناگزیر به پذیرش فناوری اطلاعات به عنوان بخش جدایی ناپذیری از زندگی ساخته است. تغییرات سریع و لحظه به لحظه در دنیای فناوری اطلاعات یکی از خصوصیات بارزی است که به صحنه رقابت اقتصاد جهانی شکلی تازه بخشیده است .یکی از بخش های فناوری اطلاعات و نوآوری که در سال های اخیر، در بستر تکنولوژی های اطلاعاتی، شبکه و اینترنت رشد چشم گیری داشته کاربرد "دور کاری" بوده است (پریز، 2002).
از طرفی ایجاد تغییرات جدی در همه ساختارهای بشری مانند مدیریت، اقتصاد، کسب بازارهای گسترده، آموزش های مجازی، اشتغال، شکل دولت ها و رشد ضریب دانایی در همه عرصه ها نسبت به یک قرن گذشته، موجب بروز تحولاتی عظیم در نوع ارتباطات سازمان ها، دولت ها، ملتها و مجامع بین المللی شده است.
طرح ملی " دورکاری " از جمله سیاست های نظام اداری است که در مسیر اجرایی شدن با عوامل باز دارنده و موانع متعددی در دو بخش دولتی و خصوصی روبرو است که شایسته است بصورت دقیق و با بهره مندی از تجارب سایر کشورهای موفق، نسبت به پیاده سازی آن مبادرت ورزید. ایجاد و توسعه دورکاری، به عنوان یک دگرگونی استراتژیک در سطح ملی، نیاز به عزم و اراده ملی و تعهد عمومی در بدنه دولت به ویژه سطوح کلان آن دارد. در این فصل به بیان مسئله پژوهش و اهمیت و ضرورت آن میپردازیم. همچنین در این بخش مفاهیم و اصطلاحات کلیدی و بنیادی تحقیق تعریف می شود.
1-2) بیان مسأله
امروزه در آغاز هزاره سوم با معناهای جدیدی از واژه کار روبرو هستیم که معنایی متفاوت با واژه کار در قرن بیستم دارد.هر چند که زبان ما، فکر ما و رفتار ما هنوز با این تغییرات همسو نشده است و ما هنوز به روشی سنتی فکر و عمل می کنیم؛ اما انتظار می رود که این تغییرات مفهومی ما را هر چه سریعتر به دگرگونی در این عرصه رهنمون کند ( وگا[1]، 2003، 1).
موفقیت هایی که ما پس از انقلاب صنعتی و در قرن بیستم به دست آوردیم، خود چالشهایی پدید آورده و فرا روی ما قرار داده اند. پیشرفت های بزرگی که در قرن بیستم زندگی را برای انسان ها راحت کرده بودند، پیامدهای فرهنگی، سیاسی، اقتصادی پیش بینی نشده ای از جمله آلودگی و سایر تهدیدات محیطی، مصرف بیش از حد انرژی و استعمال مفرط سوخت های فسیلی، ترافیک و مشکلات جابجایی و حمل و نقل، سست شدن ساختارهای فامیلی و ایجاد خانواده هسته ای را پدید آورده است ( وگا، 2003، 2).
همین مسائل و مشکلات دانشمندان را برای حل مشکلات ناشی از انقلاب صنعتی سوق داد درهمین راستا در سال 1973 برای اولین بار اصطلاح دورکاری توسط فردی به نام " جک نیلز" به کار گرفته شد.که از این منظر، کار به عنوان آن چه باید انجام شود و نه به عنوان جایی که افراد موظفند به آن جا مراجعه کنند تبیین شد (داونپورت2و پرلسون3، 1998، 51).
در تحقیقی دورکاری یک سازماندهی منعطف کاری تعریف شده است که به کارکنان اجازه می دهد در محیطی غیر از محیط معمول کار، به انجام فعالیت های خود بپردازد. این نوع از سازماندهی مستلزم به کارگیری ابزارهای فناوری اطلاعات و فرایندهای کنترلی حصول نتایج است ( قانون جرج تاون1، 2009، 38).
از آنجا که دورکاری به عنوان یک استراتژی برای سازمان ها در جهت کاهش هزینه های تامین محل فیزیکی شان و هزینه های مرتبط با حضور افراد در یک مکان موثر است. از سوی دیگر، این استراتژی می تواند از طریق دادن آزادی عمل به افراد در زمینه انتخاب محل مناسب برای انجام فعالیت های کاری خودشان، سلامت محیط کار را برای کارکنان فراهم نماید ایجاد تعادل بین زندگی کاری و خانوادگی از دیگر نتایج این اقدام خواهد بود. علاوه بر این موارد، دورکاری تسهیلاتی را ایجاد می کند که از طریق آنها، افرادی که دچار معلولیت و یا ناتواناییهایی هستند می توانند در انجام کارها و فعالیت ها مشارکت داشته باشند و از بسیاری از آسیب های روحی و اجتماعی به این افراد جلوگیری خواهد شد. دورکاری به عنوان یکی از ابزارهایی که در جهت قوانین حمایتی از افراد ناتواناست، شناخته می شود (بیلی و کورلند2، 2002، 384).
از اواخر سالهای دهه1970، وقتی که میکروکامپیوترها و مودم‌ها در دسترس عموم قرار گرفتند رؤیای کار از راه دور به شکلی کامل و کارا به حقیقت پیوست، به گونه‌ای که بروز آن موجب جهشی چشمگیر در میزان بهره‌‌وری گردید. گسترش روز افزون استفاده از کامپیوترهای شخصی در منزل و پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات و اتصال کامپیوترها بوسیله مودم و از طریق خطوط معمولی تلفن موجب شد تا کارکنان و کارفرمایان به استفاده از این دستاورد نوین عصر ارتباطات و اطلاعات روی آورند (خورموجی وچراغی، 1387، 64).
در میان این نو آوری ها و تغییرات فقط، سازمانهایی باقی خواهند ماند که بتوانند خود را به سرعت با این تغییرات تطبیق دهند و به نحوی موثر از آنها استفاده کنند. کشور ما ایران نیز از این امر مستثنی نیست اما، قبل از بکارگیری گسترده هر تکنولوژی جدید باید زیر ساختهای آن را مهیا کرد.
جالب است بدانیم که در اروپا و آمریکا در حال حاضر شرکتهایی به تولید و فروش کلبه های تک اتاقه و چوبی می پردازند که این کلبه ها به عنوان محل کار )دفتر خانگی (قابل نصب در حیاط خانه هستند. این فضای کاری کامل دارای پنجره های دوجداره بوده و سیم کشی برق و نور دارد، دارای بخاری برقی، کابل تلویزیون، پریز، تلفن و تمام امکانات مورد نیاز برای انجام امور شغلی است (باتمان قلیچ، 1388، 37).
با به کارگیری دورکاری در ایران بوروکراسی بزرگ و عظیمی که در قلب و مرکز نظام اداری وجود دارد جای خود را در برخی از موارد به برنامه های دورکاری موفقی که بسیار چالاک هستند خواهد داد.
در ایران با تصویب آیین نامه دورکاری در خرداد ماه سال 1389 شامل ۱۷ ماده با هدف کاهش هزینه های اجتماعی، سازمانی و شخصی که بدنبال کوچک و چابک سازی سازمان است، این موج وارد کشور شد.طبق این آیین نامه همه سازمانها و دستگاههای اجرایی کشور موظف به اجرای آن شده اند که تاکنون بیشتر سازمانها در عملی کردن این طرح دچار مشکل شده اند تحقیق مورد نظر در صدد است با بررسی موانع پیاده سازی طرح دورکاری در اداره کل بنیاد شهید و امور ایثارگران استان اردبیل و ارائه راهکارهای عملی برای اجرای آن به این سوال کلی پاسخ دهد که چه موانع مهمی در پیاده سازی طرح دورکاری در بنیاد شهید استان اردبیل وجود دارد؟ و چه راهکارهای عملی برای رفع آنها و راه اندازی دورکاری می توان ارائه داد؟
1-3) اهمیت و ضرورت موضوع
در دنیای پیشرفته ی امروز دورکاری یکی از روشهای مدرن کار کردن است و با توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و فراگیر شدن امکانات مربوطه به سرعت در حال توسعه و گسترش است (گروه متخصصان مدیریت، 1389، 7).
امروزه، بسیاری از شرکت های بزرگ دنیا از دورکاری بهره می گیرند، طبق گزارش انجمن بین المللی دورکاری سازمان های خصوصی، عمومی آمریکایی به مزایای دورکاری پی برده اند ( ال جیمز و وربک1، 2001، 275).
دورکاری به طور بالقوه می تواند باعث صرفه جویی در مصرف بنزین، فضای کاری، کاهش آلاینده ها و افزایش بهره وری و روحیه شود حتی می تواند موجب استفاده از فرصتهای شغلی خارج از کشور و یا استعدادهای نیروی انسانی خارج از کشور برای انجام فعالیتها گردد. کار از راه دور هم برای کارفر مایان و هم برای کارکنان منافع چندجانبه به همراه دارد (قنبری و بخت جو، 1390، 37-40).
در کنار این مزایا دورکاری نیز همانند بسیاری از تکنولوژیها و روشهای جدید برای اینکه بتواند منافع خود را به عرصه ظهور برساند نیازمند پیاده سازی به روش صحیح و در محیط مناسب است. که از اقدامات اساسی در این زمینه شناسایی موانع و رفع یا کاهش اثرات منفی آنهاست (قنبری و بخت جو1390،41).
از طرفی با توجه به گسترش پدیده دورکاری در دهه اخیر در کشور ما که می تواند به تعادل کار و زندگی نیز کمک کند و زمینه سازی و رفع موانع موجود برای ایجاد و راه اندازی آن می تواند در کاهش نرخ بیکاری و تبعات اجتماعی حاصل از این معضل چاره ساز باشد.
حال اگر از ورود فناوری به سازمان و کاربرد آن استقبال شود و موانع موجود در پیاده سازی این فناوری شناسایی و رفع شود کارایی مطلوب تری حاصل می شود. پژوهش حاضر می تواند کمک قابل توجهی به دانشجویان مدیریت در بررسی پیاده سازی طرح دورکاری در سازمانها و نیز می تواند کمکی به سازمان بنیاد شهید و امور ایثارگران استان اردبیل در اجرای آیین نامه طرح دورکاری که از وظایف مهم این دستگاه اداری طی یک دستور عمل از سوی معاونت اداری توسعه مدیریت کشور لحاظ شده است، باشد. همچنین نگارنده حداقل در ایران به تحقیقی که به بررسی موانع پیاده سازی طرح دورکاری بپردازد دست پیدا نکرد و از این رو تحقیق حاضر زمینه را برای پیاده سازی این طرح فراهم و خلاء های مطالعاتی در این حوزه را پر می کند.
[1].Vega
2.Davenport
3. Pearlson
1.Georgetown Law
2.Bailey&Kurland
1.Illegems.& Verbeke
2
3