پایان نامه بررسی رابطه ی ویژگی های شخصیتی و خلاقیت با سبک های شوخ طبعی

پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی

رشته رواشناسی عمومی

چکیده

هدف مطالعه حاضر بررسی رابطه ی ویژگی های شخصیتی و خلاقیت با سبک های شوخ طبعی می باشد. به همین منظور 147 نفر از دانشجویان دانشگاه های استان اردبیل (علوم پزشکی، محقق اردبیلی، پیام نور و دانشگاه آزاد) به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند و پرسشنامه شخصیتی هگزاکو، پرسشنامه خلاقیت عابدی و پرسشنامه شوخ طبعی مارتین را تکمیل نمودند. نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان داد بین ویژگی های شخصیتی و خلاقیت با سبک های شوخ طبعی رابطه معنی دار وجود دارد. نتایج رگرسیون همزمان نیز نشان داد در مردان ویژگی های شخصیتی فروتنی متغیری پیش بین برای شوخ طبعی پیوند دهنده است و همچنین ویژگی های شخصیتی برون گرایی، خوشایندی و وظیفه شناسی شوخ طبعی پرخاشگرانه را پیش بینی می نمایند. افزون بر این خلاقیت متغیری پیش بین برای سبک شوخ طبعی خودشکنانه است و در زنان ویژگی های شخصیتی به هیجان پذیری، برون گرایی و وظیفه شناسی شوخ طبعی پیوند دهنده را پیش بینی می نماید و همچنین برون گرایی در زنان متغیری پیش بین برای شوخ طبعی خود افزاینده است و برون گرایی، خوشایندی متغیری پیش بین برای شوخ طبعی پرخاشگرانه است. فروتنی متغیری پیش بین برای شوخ طبعی خودشکنانه است و در نهایت خلاقیت متغیری پیش بین برای شوخ طبعی خود افزاینده است.

بیان مساله

شوخ طبعی به عنوان جزئی از روانشناسی مثبت نگر، مفهوم فراگیر و چندگانه ای دارد. شوخ طبعی را می توان به عنوان تفاوت های افراد در رفتارها، تجربه ها، عواطف، بازخوردها و توانایی های فرد در ارتباط با سرگرمی، خندیدن، اهل شوخی بودن و نظایر اینها تعریف کرد. (مارتین[1]، 2001)

روانشناسان بر نقش شوخ طبعی در سازگاری، مقابله با رویدادهای استرس آور و رابطه ی آن با سلامت روان تاکید کرده اند. البته شوخ طبعی یک مفهوم چند بعدی است که هم می تواند تهدید کننده ی سلامت روان باشد و هم سلامت روان را بهبود بخشد. شوخ طبعی مکانیزم، دفاعی توسعه یافته ای است که به افراد کمک می کند تا با تعارض های هیجانی و یا با عوامل فشارزای بیرونی با تاکید بر جنبه های طنزآمیز و سرگرم کننده رویداد مقابله کنند. (راهنمای تشخیص و آماری اختلال های روانی، 1994، به نقل از رف، 2006).

شوخ طبعی، بیماری های جسمانی و مشکلات روانی را کاهش می دهد (بگ[2]، 1996؛ بری[3]، 2004) و پیامدهای مثبتی به دنبال دارد که می توان به خشنودی، رضامندی، سازگاری با ناتوانی های جسمی، خرسندی از زندگی، مقابله با استرس و محافظت شخص در برابر بیماری هایی مثل سرطان و جلوگیری از خودکشی اشاره کرد. (مارتین و همکاران، 2003؛ فریل[4]، 2004؛ اریکسون[5] و فلدستین[6]؛ 2006).

مطالعه بالسون و مورفی (2006) (به نقل از فرشا، 1385) نشان می دهد، با خندیدن ضربان قلب افزایش می یابد و هیپوتالاموس، غده هیپوفیز و غدد فوق کلیوی تحریک می شوند. همچنین شوخ طبعی و خندیدن محرکی قوی برای تولید اندروفین هستند. مطالعات نشان می دهند مردمی که زیاد می خندند، ایمونوگلوبین بیشتری دارند، ایمونوگلوبین مدافع بدن ما در مقابل عفونت های تنفسی است. ضربان قلب را افزایش می دهد و اکسیژن بیشتری را برای مغز فراهم می کند. از نظر اجتماعی شوخ طبع بودن باعث بهبود مهارت های بین فردی، پذیرش اجتماعی و یافتن منابع حمایتی و دوستان می گردد بعضی ها ممکن است نگران باشند که شوخ طبعی یک ویژگی ارثی است و کسانی که دارای این حس نیستند چندان کاری نمی توانند بکنند. اما خوشبختانه حس شوخ طبعی همانطور که از اسمش پیداست یک حس است که مثل سایر حس ها، اگر چه همه افراد به یک اندازه از آن برخودار نیستند ولی می توان با آموزش میزان آن را افزایش داد. (ووتن، 1992؛ گارنر، 2005)

شوخ طبعی با آزاد سازی هیجانها بدون فشار روانی و اثرات منفی بر دیگران، به افراد کمک می کند تا بر آن چه آسیب زاست غلبه نمایند (وایلانت[7]، 2000 به نقل از رف، 2006) و فاصله ی اجتماعی بین فردی را کاهش داده و افراد در افکار و احساسات همدیگر سهیم می گردند (گراهام[8]، 1995). همچنین شوخ طبعی یکی از مولفه های پیش بینی کننده جذابیت بین فردی به شمار می رود. (مارتین و همکاران، 2003).

آگاهی از ویژگی های شخصیتی برای مقابله با مشکلات زندگی مفید و سودمند است. از آنجایی که ویژگی های شخصیتی عمیقا با نحوه ی ادراک و تفسیر فرد از جهان و واکنش او به رویدادهای استرس­زا مرتبط است، طبیعی است که برخی از ویژگی های شخصیتی از ویژگی های دیگر انعطاف پذیرترند. افرادی که دارای ویژگی های شخصیتی انعطاف ناپذیر می باشند و همچنین کسانی که نمی توانند پاسخ های خود را با تقاضاهای یک موقعیت خاص منطبق سازند فاقد مهارت های زندگی بوده و بدترین واکنش ها را به زندگی نشان می دهند (حسینی نسب و همکاران، 89 – 88) بر اساس بررسی های مارتین(2001) سبک پیوند دهنده شوخ طبعی می تواند جنبه ی درون فردی یا برون فردی داشته باشد.شوخ طبعی خود افزاینده نیز درون فردی و شوخ طبعی پرخاشگرانه و خودشکنانه نیز بین فردی هستند.(ساروغلو و اسکاریوت، 2002). برخی از روانشناسان شخصیت نیز (مانند راچ[9] و کلهر[10]، 1998 نقل از مارتین و دیگران،  2003) شوخ طبعی را مانند عادت به خوشحال بودن یک رگه مزاجی      مربوط به هیجان می دانند و زاکرمن[11] (1992 نقل از مارتین، 1998) لذت بردن از شوخی های شدید و زننده را یکی از زیر مولفه های هیجان خواهی می داند. در مطالعه پیپ و مارتین (2006) نیز سبک های مثبت شوخ طبعی (پیوند دهنده و خود افزاینده) با ابعاد کفایت اجتماعی رابطه مثبتی دارند و در مقابل سبک های منفی شوخ طبعی (پرخاشگرانه و خودشکنانه) با این ابعاد رابطه منفی نشان داده اند.

چنانچه پیش از این پژوهشگرانی چون ساروغلو و اسکاریون (2002) و ییپ و دیگران (2006) نیز نشان داده اند، رگه شخصیتی وظیفه شناسی با سبک های سازش یافته رابطه مستقیمی دارد. این رگه دارای اشتراکهای مفهومی زیاد با ابعاد صلاحیت روانی – اجتماعی است. افرادی که دارای صلاحیت روانی – اجتماعی بالایی هستند، دیدگاه مثبتی به خود و اطرافیان دارند و وظایفی برای خود در نظر گرفته و در جهت تحقق آنها تلاش می کنند. از دیگر سو، مقابله فعال با عوامل تنیدگی زا از دیگر ابعاد صلاحیت روانی – اجتماعی است. بنابراین اگر بتوان وظیفه شناسی سبک های سازش یافته شخصیتی را در قالب مفهوم کلی صلاحیت روانی – اجتماعی گردهم آورد، می توان رابطه ی مثبت این مفاهیم را با یکدیگر اجتناب ناپذیر دانست. با این وجود، در حالی که بین این دو مفهوم رابطه ی مستقیمی حاکم است، اما عامل وظیفه شناسی توان پیش بینی شوخ طبعی سازش یافته را ندارد و تعیین هدفها و وظایف فردی و تلاش در جهت تحقق آنها نمی تواند الزاما استفاده ی موثر از سبک های سازنده شوخ طبعی را در پی داشته باشد.

رابطه منفی سبک های خودشکنانه و پرخاشگرانه با عامل مقبولیت موید یافته های ورنون و دیگران (2008) است. به نظر می رشد افرادی که از سبک های خودشکنانه و پرخاشگرانه استفاده می کنند، دارای سازش یافتگی پایینی هستند. این امر را می توان ناشی از دیدگاه منفی این افراد نسبت به خود و انزواطلبی یا پرخاشگری آنها دانست که باعث می شود فرد علیه خود یا دیگران وارد عمل شود و از شوخی برای تحقیر و تخریب وجهه خود با دیگران در جمع استفاده کند.

ورنون، مارتین، شرمر و مک کی (2008) بین برخی از رگه های اصلی شخصیت و برخی از سبک های شوخ طبعی روابط معناداری مشاهده کردند. ساروغول و اسکاریوت (2002) نیز در بررسی رابطه سبک های شوخ طبعی با ویژگی های شخصیتی دانشجویان بلژیکی رابطه ی قوی و معنادار هر یک از پنج عامل بزرگ شخصیت با سبک های مختلف شوخ طبعی دست یافتند. مجموع پژوهش های انجام شده در این حیطه را می توان به این صورت خلاصه کرد که: سبک پیوند دهنده ی شوخ طبعی دارای رابطه­ی مثبت با عوامل شخصیتی گشودگی و برونگردی است سبک خود فزاینده با عوامل گشودگی، برونگردی و مقبولیت رابطه مثبت، اما با عامل نوروزگرایی رابطه مثبت و با مقبولیت رابطه منفی نشان می دهد و در نهایت سبک شوخ طبعی خود شکنانه به طور مثبتی با نوروزگرایی در ارتباط است (ورنون و دیگران، 2008؛ ساروغلو و اسکاریوت، 2002).

در دنیای پیچیده ی کنونی که شاهد رقابت های بسیار فشرده ی جوامع گوناگون برای دستیابی به جدیدترین فناوری و منابع قدرت هستیم افراد تیزهوش و خلاق و صاحبان اندیشه و اندیشه ی نو و تفکر واگرا، به مثابه ی گرانبهاترین سرمایه از جایگاه بسیار والا و ارزشمندی برخوردارند. در چنین عصری، باید برای اداره ی سازمانهای گوناگون اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و آموزشی، به نوآوری و نوجویی و نوخواهی و بهره گیری از دستاوردهای اخلاقی، علمی و فنی بشر همت گماشت و راه را برای نوآوری و ارائه ی طرح های مناسب در این سازمان های هموار کرد. به همین دلیل در شرایط کنونی مسئله ی خلاقیت یکی از مهم ترین مسائل در قلمرو روانشناسی است تا با اتخاذ و تدابیر و شیوه های لازم به ویژه در دستگاه آموزش و پرورش زمینه برای تجلی و بروز استعدادها و خلاقیت های افراد فراهم آید زیرا پیشرفت هر جامعه ای بیش از امکانات مالی، به تولید و نوآوری افراد آن بستگی دارد، نه تقلید و استفاده از راه های مکشوف و تقریبا منسوخ.(ناصر شاهی – احمد بخشی 79)

شوخی و شوخ طبعی راهی برای تسهیل خلاقیت و تفکر خلاق است.

 کمتر جامعه و ملتی را می توان یافت که در ارتباط مردم، چیزی به نام شوخی وجود نداشته باشد پرداختن به نشاط روحی و شادابی روان، در سایر لطایف و ظرایف، امری طبیعی و معقول و مورد حمایت شرع دین است، البته با مراعاتهایی خاص. شوخ طبعی فرایندهای فیزیولوژیک، روانی و اجتماعی را ادغام یا سنتز می کند. بنابراین توانایی ایجاد شوخی و مزاح یا «داشتن توانایی شوخ طبعی» ویژگی خلاق مهمی است.

[1] - Martin

[2] - Beg

[3] - Berry

[4] - Friel

[5] - Erickson

[6] - Feldestein

[7] - villant

[8] - Graham

[9] - Rach

[10] - Kolher

[11] - Zukerman