پروژه دبستان دخترانه در بافت تاریخی کاشان

پروژه نهایی دوره کارشناسی مهندسی معماری

گزارش :برنامه کالبدی ، طرح ها ، مبانی طراحی 

چکیده مطالب

بعد از انتخاب موضوع و پیدا کردن سایت متناسب با موضوع وبررسی مدارس اطراف ،با توجه به وجود مدرسه دو شیفته با مشکلات زیاد وکمبود مدرسه ابتدائی (شعاع دسترسی و درصد جمعیت زیاد گروه سنی دبستان) مجاورت زمین با راهنمایی دخترانه و همچنین کاربری آموزشی در طرح تفضیلی وکاربری زمین در گذشته ،لزوم طراحی مدرسه دخترانه شهری را بیان می کند.

در مراحل بعد برای شناخت موضوع به بررسی چندین نمونه وبازدید عینی یا کتابخانه ای بنا و فضاها ی آن ،جمع آوری مطالعات انجام شده و ضوابط موجود برای ساختما نهای آموزشی ومتناسب برای این گروه سنی با توجه به نیازهای روز و ویژگی دخترانه بودن آن انجام گردید وتحقیقات با شناخت و تحلیل ویژگیها وپتانسیل های سایت و ویژگیها و اصول معماری به کاررفته دربافت اطراف و اقلیم گرم وخشک ادامه یافت وبا جمع آوری اطلاعات سازه ای و تائسیساتی و مصالح رایج در منطقه ومتناسب با فضاها تکمیل گردید .پس از تصمیم گیری وجمع آوری نتایج وتعیین ریز فضاها ومساحت های آن که به تدوین برنامه فضایی انجامید ،مرحله طراحی آغاز گردیدوبا ارائه آلترناتیوهای مختلف ،تجزیه تحلیل آنها وانتخاب آلترناتیو برگزیده ، مراحل طراحی ابتدایی آغاز که به طراحی تفضیلی انجامید.  

مقدمه

اهمیت دادن به طراحی فضاهای آموزشی امری مهم و جدی می نماید زیرا با توجه به نیازهای اساسی در مناطق دور افتاده و وجود مدارس دو نوبتی در شهرهای بزرگ و مدارس قدیمی و تخریبی ، مدارس کنونی با شتاب و بدون توجه به مطلوبیت مدرسه و شکل زمین ، ویژگی سایت و اقلیم ، نیازهای کودکان ،  استانداردهای فنی ، ملاحظات محیطی هویت معماری و..... بصورت تیپ ساخته می شود . و فضایی که در درون این مدارس پدید می آید فاقد هر گونه نقش سازنده و حمایت کننده در تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان بوده و فضایی کسل کننده و ملال آوربی هیچ تناسبی با روحیات سراسر شور و تحرک کودکان است که باعث می شود ذهن کنجکاو و روح پوینده کودک سرکوب گردد و این امر در نهایت پتانسیل ابتکار و خلاقیت را از جامعه خواهد گرفت . بنابراین  دستیابی به اصول طراحی مدارس دبستانی برای کودکان که بر سه پایه شناخت نیازهای جسمی – روانی کودکان ، شناخت نظام آموزشی در جهت هماهنگی فضای فیزیکی با اهداف ، برنامه ریزی و روشهای آموزشی و شناخت عوامل محیطی موثر بر کالبد مدرسه استوار است که امری بسیار مهم و ضروری برای طراحی می باشد. با این وجود عدم ارتباط بین پژوهش ، آموزش و عمل را می توانی از نقایص مهم جامعه علمی و اجرایی فعلی ایران دانست . پیچیدگی و چند بعدی بودن مسئله آموزش و پرورش و ساخت مراکز آموزشی که از ابعاد مختلفی چون روانشناسی کودک و نوجوان ، روانشناسی محیط ، جامعه شنا سی ، مسائل اعتقادی و فرهنگی ، فلسفه معماری ، ابعاد کالبدی و فضایی ، کیفیت های بصری و ادراکی و ابعاد زیبا شناسی و جنبه های محیطی و اقلیمی و مسائل تکنولوژی و غیره برخوردار است . مستلزم همکاری متخصصین مختلف در یک نظام سیستمی و مرتبط خواهد بود ساخت معماری با هویت و کیفیت مطلوب مستلزم پیوند نزدیک و ارتباط دائمی و مستقیم بین چهار عامل تحقیقات و تدوین اصول و ضوابط آموزش طراحان ، طراحی و اجرا می باشد که می بایست بطور دائم تداوم یافته که به تکامل مطلوب برسد .

این گزارش که با مطالعات ، برداشتهای میدانی و کتابخانه ای فراوان صورت گرفته به منظور طراحی یک دبستان دخترانه 15کلاسه دریافت قدیم کاشان با توجه به ویژگی های بافت و سیستم آموزشی مدرن و متناسب با روانشناسی رشد کودکان و ضوابط مدارس ابتدایی انجام گردیده است .در همین راستا و به جهت دستیابی به  نظم فکری و قانونمندی کلی در طی مسیر در فصل اول به جستجو برای دستیابی به برنامه کالبدی پرداخته شده و در فصل دوم برنامه کالبدی تدوین شده است و در فصل سوم طراحی با توجه به برنامه کالبدی بدست آمده ، انجام شده است .

در فصل اول سعی شده با گفتگو با مدیران و مسئولان ، بررسی نمونه های داخلی و خارجی و نمونه های در حال اجرا و مطالعه کتب ، مجلات ، مقالات و تحقیقات انجام شده در این زمینه و همچنین آشنایی با بستر طرح ، شناخت کلی و آشنایی با موضوع در جهت دستیابی به برنامه کالبدی انجام گیرد و در فصل دوم به کلیات و امهات طرح برنامه فضایی ، بستر طرح و فن ساختمان که برنامه کالبدی را تشکیل می دهند اشاره شده است و در فصل سوم به توضیح گامهای رسیدن به طرح شامل آلترناتیوها ،انتخاب گزینه مطلوب ،تجزیه وتحلیل طرح بدست آمده از جهت ،خصوصیات کلی طرح ،تفاوت با برنامه ، هماهنگی با محیط اطراف ، مصالح ،تائسیسات ،تدابیر اقلیمی اختصاص دارد .

هدفم از این گزارش آشنایی با فرآیند طراحی معماری بوده است و انتخاب موضوع مدرسه تنها یک برنامه است و حتی طراحی از طرح بر این مهمتر بوده است گزارش حاضر حاوی فعالیتهایی است که برای دستیابی به طرح معماری ارائه شده است. دقت در مصادیق و گستره فعالیت ها و فضاها ، جمع آوری آراء و نظریات مدیران با مشخص شدن برنامه مدرسه در قالب کالبدی و همچنین محل استقرار آن و سپس ارائه ایده های اولیه در قالب صورتهای کلی ساختمان و کلیات تقسیم بندی درونی برای دستیابی به طرح معماری ارائه شد و در جلسات منظمی توسط استاد راهنما به نقد و بررسی این صورتها در قالب آداب و روش و مراحل طراحی و توجه به برنامه های طرح  ،عرصه ها، فضاها ، ارتباطات ، کیفیات و کمیت آنها پرداخته شد ، نتایج حاصل از این جلسات صورت کلی ارائه شده را در مراتب مختلف آن اصلاح می نمود و وضوح بیشتری می بخشید .

امیدوارم گزارشی که پیش رودارید و نتیجه ماهها تحقیق و برداشت از منابع گوناگون است ، مقبول واقع شود و گامی در جهت طراحی مدارس برپایه نیازهای کودکان و استانداردهای آموزشی جدید باشد .

در خاتمه لازم است از راهنمایی های دلسوزانه و زحمات بی دریغ اساتیدراهنما ،آقای مهندس نوایی و آقای مهندس رزمگاه و تمامی اساتیدی که در مراحل مختلف برنامه ریزی و طراحی مرا یاری نمودند تشکر و قدر دانی نمایم .

     ساغر انواری

1385 

فصل اول : جستجو برای دستیابی به برنامه های کالبدی

جستجو برای دستیابی به برنامه کالبدی از طریق مصاحبه و گفتگو با دست اندر کاران ، بررسی نمونه های موجود در داخل و خارج کشور ، مطالعه کتب و نشریات تخصصی صورت گرفته است .

نتایح حاصل از بحث با مدیران و کارشناسان آموزشی :

1- مناسب سازی فضاهای آموزشی با نیاز های کودکان از طریق شناخت نیاز های جسمی – روانی مبتنی بر دستاوردهای علوم انسانی و تربیتی.

2- شناخت نظام آموزشی در جهت هماهنگ کردن فضاهای فیزیکی با اهداف ، برنامه ریزی ها و روش های آموزشی در دبستان.

3- طراحی فضاها به گونه ای باشد که روح پوینده وخلاق کودکان سرکوب نشده وامکان ابتکارو خلاقیت داشته باشند .4- دبستان بهتر است 1یا 2 طبقه باشد زیرا رفت آمد برای مسئولان مدرسه وبچه ها علاوه بر خستگی ، مشکلات سر وصدا و ایمنی را دربردارد .

5- حیاط جدا و پلکان مخصوص برای کودکان کلاسهای اول و دوم باعث آرامش آنها می شود بهتر است بچه ها از پله های جداگانه یا با تاخیر تخلیه شوند .

6-قسمت نیمه باز و یا پیلوتی برای تفریح بچه ها در فصل زمستان بسیار مفید است

7- ساختمان به گونه ای طراحی و اجرا شود که بهره برداران بضاعت نگهداری داشته باشند و با توجه به کاربری آموزشی از مصالح با دوام و با کمترین احتیاج  به تعمیر و بازسازی طراحی شود (مثلاً با در نظر گرفتن جلو آمدگی بام میتوان سلامت نما را حفظ کرد . )

8- امکان ورزش در محیط مدرسه با آرامش و آزادی برای دختران بسیار اهمیت دارد .محیط آراسته به درخت و سبزه که متناسب با روحیه حساس ، آرام و ضعیف آنها باشد ( سعی در برداشتن محدودیت حر کتی دختران در فضای باز با ایجاد محرمیت) .

9- ایجاد باغچه هایی که به دست خود بچه ها احداث و نگهداری و کنترل می شوند در نشاط روحی و تلاش گروهی وپذیرش تعهد و مسئولیت آنها توصیه می شود

10- بهره گیری از نور خورشید در فضاهای مختلف از اهمیت زیادی برخوردار است

11- با قرار دادن نیمکت وسکوو.... در فضای بازمیتوان امکان نشست رودر رو ، مباحثه و تبادل نظر و مذاکره را به وجود آورد.

12- باید به فضای نماز خانه با اختصاص محل وسیع و سقف بلند و رنگ ملایم و همچنین جدا کردن محل وضو از توالت اهمیت داد

13- قرار دادن آینه در فضای مختلف و کلاس و جالباسی در راهروها به جذابیت فضاها می افزاید

14- پرده های کلاسها در علاقه بچه ها بسیار تاثیر گذار است ، به طوری که بچه ها کلاسی را دوست دارند که پرده های زیباتری داشته باشد

15- در طراحی باید به عرض درها (جهت ورود و خروج وسایل ) و آبرو در راهروها جهت شستشو و همچنین عرض راهرو که امکان فعالیتهای مختلف و متنوع را می دهد توجه شود و به راهرو به عنوان فضای آموزشی توجه شود .

16- بهتر است لوله کشی رو کار انجام شود و شوفاژ خانه به گونه باشد که مزاحمت ایجاد نکند .

17- در بافت سنتی کاشان با وجود کم بودن تعدادکودکان و نوجوانان کمبود فضای آموزشی احساس می شود زیراشعاع دسترسی مدارس ابتدایی کمتر از 500متر می باشد.( دبستان مصطفوی – سعیدی در نبش خیابان علوی به صورت دوشیفته (پسرانه و دخترانه ) با 5 کلاس 35 تا 40 نفره وجود داردکه به دلیل کمبود فضای بازی و ورزش  برای ورزش به راهنمایی زعیم مراجعه می کنند  .

18- ضرورت رعایت مقیاس کودکان در مدارس ( مشکل در عبور و مرور از پله ) و توجه به مسائل اقلیمی و تاسیسات مکانیکی با توجه به اقلیم گرم و خشک و گرمای زیاد هوا .

2 ).از نمونه ها بیاموزیم( بررسی مصادیق و نمونه ها) :

برای آشنایی یا برنامه ریزی و طراحی مدرسه لازم دانستم که با مصادیقی از مدارس موفق آشنا شوم. تعدادی از طریق برداشت میدانی و گفتگو با استفاده کنندگان وادارک حضوری و گردش درفضادردسترس بودند، تعدادی با مطالعه و برداشت از نشریات ادواری و کتابهای آموزشی و تعدادی هم از طریق اینترنت و تعدادی نیز از نقشه های مدارس تیپ نوسازی مدارس کل کشور می باشند . این آثارتعدادشان بیش از هشتاد نمونه بوده است که با توجه به تذکر استادان راهنما در خصوص تقلیل حجم گزارش ازمیان مصادیق بازدید و یا مطالعه شده  تعداد 11 مورد انتخاب کردم که در ادامه این مقدمه به ترتیب به این مصادیق خواهم پرداخت . (کل مصادیق درcdپیوست موجود می باشد)برای کسب تجربه از آنها لازم بوده که از قبل سوالهایی را منظم کرده و در ذهن و بر روی کاغذ تنظیم کنم .  و در انتهای هر مصداق نکات ضعف و قوت آن را تذکر داده ام . لازم به ذکر است که این مصادیق از جهت در اختیار بودن تصاویر و نقشه ها مشابه یکدیگر نیستند مدارسی که مورد بازدید قرار گرفتند فاقد نقشه بوده و با توجه به قدیمی ساز بودن تعدادی از آنها ، نقشه ها در بایگانی قابل دسترسی نبودند لذا با برداشت میدانی ترسیم شدند و بعضی مدارس موجود در مجلات وکتب و یا اینترنت نیز فاقد اطلاعات و تصاویر کافی بودند و یا از منابع مختلف برای تکمیل استفاده شده و سپس ترجمه شده است به همین علت علی رغم وجود سوالهای مشخص پیش از ملاقات با آثار با توجه به میزان اطلاعات در دست ، پاسخهایی که در گزارش آمده است یکدست و مشابه یکدیگر نیستند . در پایان بررسی مصادیق در قسمت جمع بندی به نتیجه گیری و ذکر نکاتی که برای تعیین ضوابط و احکام در برنامه کالبدی لازم می باشد پرداختم .