گروه گرافیک
پایان نامه برای دریافت درجه کاردانی ناپیوسته
گرایش:
گرافیک«هنرهای تجسمی»
تاریخچه تایپوگرافی در ایران و جهان
مقدمه
گسترش شهرنشینی و جوامع بشری در ابتدای قرن بیستم و به وجود آمدن فرهنگ مصرف، کارکرد و رسالت بسیاری از هنرها در خدمت مصرف قرار گرفت اما چیزی که در این میان بسیار مهم است، مطرح شدن بسیاری از هنرها به‌عنوان یک «رسانه» است.
نگاه مقدس، عارفانه و تزئینی به هنر، بعد از این دوره، ناگهان تبدیل به نگاهی صنعتی و کاربردی در امور زندگی و اجتماعی می‌شود.
زمانی که هنرمند نقاش به کمک کارخانجات و تولیدی‌های صنعتی برای به تصویر کشیدن محصول آنان می‌آید، مردم برسرچهارراه‌ها و خیابان‌ها و میادین شهرها شاهد بمباران اطلاعاتی توسط «اعلان‌ها» می‌شوند تا به‌وسیله آنها اطلاعاتی را در مورد کالای مورد نیاز خود دریابند. بمبارانی که به وسیله روسای کارخانجات با بهره از هنر هنرمند جهت فروش بهتر و بیشتر محصول صورت می‌گیرد. در این میان رقابت بر سر «زیبایی» شدت می‌یابد.
اما گسترش دامنه مفاهیم و نیز کم‌رنگ شدن مرز میان هنرها، همچنین افزایش تولید و تقاضا، رویکرد و انتظارات از تبلیغات را تغییر می‌دهد.
بازار مصرف جهانی با فرهنگ‌ها و زبان‌های متفاوت هنرمند را بر آن داشت تا به زبانی مشترک دست یابد تا به وسیله آن هر شخصی و در هر جایی از دنیا بتواند به راحتی با آن ارتباط برقرار نماید.
در کنار «صنعت» گسترش مفاهیم اجتماعی نیز یکی دیگر از دلایل فراگیری «تبلیغات شهری» است. این گستردگی میتواند یکی از دلایل ساده‌شدن و اصطلاحا «استیلیزه» کردن عناصر بصری برای ارائه بیانی ساده و فراگیر باشد و اینجاست که هنر و به‌طور واضح از نظر نگارنده؛ «گرافیک» به‌عنوان «رسانه» مطرح می‌شود و اهمیت پیدا می‌کند.
نکته مهم این است که یکی از با اهمیت‌ترین وسیله‌های ارتباطی و ابزارهای انتقال پیام، «زبان» است و یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین گونه‌های آن «زبان تصویر» است. زمانی که انسان اولیه در غار برای ثبت موضوعی، شکل ظاهری آن را بر روی دیوار ترسیم می‌کند، همان انسان با گذشت زمان هنگامی که مفاهیم بیشتر و گسترده‌تر و در عین‌حال پیچیده‌تر می‌شود، یک‌سری علائم تصویری به‌وجود می‌آورد که پایه‌گذار «خط» است.
زمانی‌که در ابتدای قرن بیستم، هنرمند نقاش برای معرفی یک محصول، حروف را در کنار تصویر قرار می‌دهد، در حقیقت به بعد زیبایی، اطلاعات و برقراری ارتباط نیز می‌افزاید که برقراری ارتباط رسالت اصلی «رسانه» است.
اما چیزی که در این میان اهمیت دارد این است که «حروف» به مانند «تصویر» ارزش خود را بالا نگه می‌دارد و به اندازه «تصویر» اثرگذاری خود را حفظ می‌نماید. چه هنگامی که تصور می‌شد با تصویر به‌عنوان یک زبان مشترک جهانی می‌توان ارتباط بین فرهنگ‌ها و زبان‌های مختلف را برقرار نمود، با به‌وجود آمدن تکنولوژی «چاپ»، حروف ارزش خود را نمایان ساخت.البته «چاپ» به مانند بسیاری از اثرگذاری‌های تکنولوژی برروی هنرها، تاثیری عمیق و شگرف در هنر گرافیک و طراحی حروف می‌گذارد. این اثرگذاری به حدی است که شاخه‌ای در گرافیک خط به‌نام «تایپوگرافی» به وجود می‌آورد و در اینجاست که تایپ و حروف از تصویر پیشی می‌گیرد و این زمانی است که با مقوله‌های عمیق فرهنگی و مفاهیم اجتماعی بیشتر سروکار پیدا می‌کنیم.
«چاپ» پیچیدگی‌های حروف را وادار به ساده‌شدن می‌کند و این استیلیزه کردن در غرب توسط صنعتگر چاپ و هنرمند طراح برروی حروف لاتین انجام می‌شود. اینگونه است که «تایپوگرافی» با قدرت در کنار «پیکتوگرافی» مطرح می‌شود.
این بابی است برای بیان مفاهیم اجتماعی که با استفاده از تصویر بسیار سخت جلوه می‌نمود و در حقیقت «تایپوگرافی» نیز به تبلیغات شهری و سایر کاربردهای تبلیغات راه پیدا می‌کند و با گذشت زمان مورد اقبال مخاطبان و علی‌الخصوص هنرمند طراح قرار می‌گیرد.
تایپوگرافی
تایپوگرافی در ایران به دلیل عدم شناخت طراحان گرافیک از ویژگی‌ها و چندوچون خط فارسی و نوع نگارش آن در اقلام مختلف خوشنویسی و یا تمایل به شیوه‌ها و ملاک‌های زیبایی‌شناسی و نوع نگارش در تایپوگرافی غرب، دچار مشکلات فراوانی بوده و هست.
هرچند که قصد نداریم حرکت‌های درست و اصولی را از جانب طراحان باتجربه، ولو بسیار اندک نادیده بگیریم ولی بررسی و تجزیه و تحلیل آثار موفق و ماندگار، بیانگر این است که هدف از «تایپوگرافی» ارسال هرچه مؤثر پیام و برقراری ارتباط و ایجاد تفهیم بیشتر نسبت به نوشتار عادی بوده است.
با گذشت زمان و توجه به هنر گرافیک و گسترش خدمات آن در جهت برقراری ارتباط تصویری، به این مقوله توجه ویژه‌ای صورت گرفت و نیز کشف ظرفیت‌های بصری خط و در مواردی همراهی تصاویر با خط در طراحی عناوین، با علاقه بیشتری
دنبال شد.
چیزی که در این میان میتواند مورد توجه قرار گیرد این است که با اینکه «تایپوگرافی» دامنه استفاده زیادی نسبت به گذشته که مختص به گرافیک و گاهی نقاشی می‌شد ولی عدم استفاده آن در گرافیک محیطی و به‌خصوص بناهای معماری امروز، بسیار سؤال‌برانگیز است. زیرا تاریخچه کاربرد خطوط در ایران نشان می‌دهد که در فرهنگ معماری اسلامی این مقوله از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است.
استفاده از خط و خوشنویسی در گذشته با مفهوم امروزی به عنوان «گرافیک محیطی» بیشتر در تزئینات بناهای مقدس و معنوی در شهرسازی به‌کار رفته است. گویی طراحان بنا برای معرفی هرچه با شکوه‌تر و عرفانی‌تر فضاهای مقدس در معماری، از خطوط به عنوان فرم یا حتی القای مفهوم بهره کافی برده‌اند و این نشان از اهمیتی است که برای کتابت «قرآن» نزد مسلمانان وجود داشته و برای نگارش آن از خطوط زیبا و خوشنویسی استفاده می‌کرده‌اند.
تایپوگرافی در ا یران و جهان
در آثار گرافیکی تصاویر و حروف بار پیام رسانی اثر را بر عهده دارندد. در بسیاری از موارد، پیام نوشتاری با استفاده از حروف و متن به شکلی ارائه می شود که القای فرم(شکل) و تصویر را در اثر می نماید. «تایپوگرافی» یا «خط نگاری» و «خط نگاره» اثر گرافیکی است که حروف و کلمات ، ساختار اصلی آن را تشکیل می دهد و در واقع کم و کیف ترکیب بندی اثر به اعتبار نوشتار و یا حروف شکل می گیرد .
در اوایل سده بیستم میلادی، هنر« گرافیک» با ورود به فضای جدید تکنولوژی، جهشی را آغاز کرد. در این عصر، هنر گرافیک دیگر به آن دسته از آثاری که به صورت تک رنگ و با فرایند چاپ های دستی بر روی یک سطح ایجاد می شد، خلاصه نمی گردید. «گرافیک» حوزه نوین و گسترده ای شامل پوستر، تایپوگرافی، نشانه ، مصور سازی، صفحه آرایی و ... که با عملکردهای خود یک پیام یا اطلاعات خاصی را به صورت بصری ارائه می کنندد، اطلاق می‌گردد. امروز طراح گرافیک می‌کوشد تا با طراحی یا انتخاب علائم بصری و مجموعه تصاویر، رنگ و نوشتار و درکنار هم قرار دادن آنها ، اثری خلق کند تا پیام مشخصی را به مخاطبین خویش منتقل سازد .
کلمه «تایپوگرافی» متشکل از کلمه «تایپ» به معنی حروف قابل تکثیر و «گراف» به مفهوم ثبت و تصویری نمودن است که در واقع در غرب تنها به مفهوم هرگونه رفتار بصری و طراحی با حروف تایپی، مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
«تایپوگرافی» یا «خط نگاری» و «خط نگاره» اثر گرافیکی است که حروف و کلمات، ساختار اصلی آن را تشکیل می‌دهد و در واقع کم و کیف ترکیب‌بندی اثر به اعتبار نوشتار و یا حروف شکل می‌گیرد.
در اوایل سده بیستم میلادی، هنر« گرافیک» با ورود به فضای جدید تکنولوژی، جهشی را آغاز کرد. در این عصر، هنر گرافیک دیگر به آن دسته از آثاری که به صورت تک‌رنگ و با فرآیند چاپ‌های دستی بر روی یک سطح ایجاد می‌شد، خلاصه نمی‌گردید. «گرافیک» حوزه نوین و گسترده‌ای شامل پوستر، تایپوگرافی، نشانه، مصور‌سازی، صفحه‌آرایی و ... که با عملکردهای خود یک پیام یا اطلاعات خاصی را به صورت بصری ارائه می کنندد، اطلاق می‌گردد. امروزه طراح گرافیک می‌کوشد تا با طراحی یا انتخاب علائم بصری و مجموعه تصاویر، رنگ و نوشتار و کنار‌هم قراردادن آنها، اثری خلق کند تا پیام مشخصی را به مخاطبین خویش منتقل سازد.
«تایپوگرافی» همان‌گونه که اشاره شد، یکی از جلوه‌های بارز و با قدمت هنر «گرافیک» است. واژه «تایپوگرافی» در گذشته معادل طراحی حروف و آن دسته از آثار نوشته‌هایی می‌شد که با فرآیند چاپ و تکثیر به صورت تک‌رنگ حاصل و تقریبا در همین حدود خلاصه می‌شد. اما امروز این واژه شامل آثاری می‌شود که با استفاده از خط و یا خط و تصویر با رعایت اصول زیبا‌شناسی، اثر واحدی را ایجاد کند که بیانگر اطلاعات و یا پیامی باشد. در بسیاری از موارد، استفاده از حروف و متن به شکلی ارائه می‌شود که القای فرم(شکل) و تصویر را در اثر می‌نماید. طراحان در آثار خود با بزرگ‌نمایی، فشردگی و چیدن حروف در کنار هم، و گاهی تنها با دخل و تصرف در فیزیک حروف، ارتباط عمیقی با موضوع به وجود می‌آورند.
مفهوم «تایپوگرافی» که مانند بسیاری از هنرهای مدرن امروزی ریشه غربی دارد و خاستگاه اصلی آنها غرب است، از ابتدای اختراع ماشین چاپ
مطرح می‌شود.