روش تحقیق دستیابی به وجود یا عدم وجود رابطه بین باور ها و رفتار های دینی بینندگان تلویزیون با کمیت تماشای برنامه ها و نوع برنامه های انتخابی و هدف آنان از تماشای برنامه ها

مقدمه

بیان مسئله

اهمیت موضوع

ضرورت تحقیق

اهداف تحقیق

سئوالات تحقیق

فرضیات

تعاریف مفهوم

فهرست منابع و مأخذ

مقدمه :

باورها و ارزشها به فرهنگ کلی و جامعه مفهوم و معنی می بخشد. وقتی مسئله قضاوت و ارزشیابی جامعه مطرح می شود عملاً با مفهوم مقایسه میان بهتر و بدتر سر و کار خواهیم داشت . در واقع باورها و ارزشها ی هر جامعه معرف شخصیت و هویت اجتماعی ، فرهنگی افراد و حتی جوامع هستند ، چرا که خصیصه " انسان " داشتن نظامی از باورها ، هنجارها و ارزشهاست. این نظام باورها است که مقررات و قوانین جامعه حول آن شکل می گیرد. به تعبیری نه فقط حیات اجتماعی و سالم انسانها نیازمند داشتن مجموعه ای از باورها و نظام های ارزش است ، بلکه تداوم زیست معنی دار و با هدف انسانها " تعالی و کمال‌" جز با برپایی و اقامه نظام ازشی میسر نیست.

در نظام اجتماعی ایران که متکی به باورهای اسلامی است توجه به باورهای مذهبی افراد جامعه حائز اهمیت است.

جامعه بشری همواره جهت حفظ و استمرار و صیانت از " انسانیت" خویش نیازمند داشتن پروراندن نظام های باورهای مذهبی است. امروز بر همه انسانهای اهل شعور و منطق اثبات شده که ارزشها و هنجارهای دینی است که همواره انسجام بخش حیات جامعه انسانها است و تنظیم کننده روابط اجتماعی و حدود و شعور مقررات هر جامعه و اجتماع انسانی است.

از این روست که " سوروکین" جامعه شناس شهیر از نظام باورهای دینی به عنوان دم مسیحایی یاد می کند، که می تواند آخرین پناهگاه برای بشر باشد.

(گرامی – عبدالرحیم- جامعه شناسی ادیان – تبیان – تهران 79 )

در جامعه ایران نیز همچنانکه داده های تجربی نشان داده است ، همه اقشار جامعه ، اعم از پیر و جوان همچنان به باورهای مذهبی خود معتقد هستند و عاملی که از همه بیشتر می تواند بر این باورهای مذهبی تأثیر داشته باشد نقش تلویزیون و رسانه ها در این امر است. در ایران معمولاً اعضای خانواده با هم به تماشای تلویزیون می پردازند و تلویزیون همواره با این معضل روبرو بوده است که چگونه می توان ارزشهای فرهنگ سنتی را با رسانه های مدرن معاصر ترکیب کرد تا هم جذابیت آنها محفوظ بماند و هم اثر جاذبه خود را از دست ندهد.

موضوع بحث این تحقیق بررسی رابطه تماشای تلویزیون با باورهای مذهبی مخاطبان است به بررسی میزان باورهای مذهبی مخاطبان و تأثیر تأتر تلویزیون بر آن می پردازیم.

 بیان مسئله‌ :

طی سالهای اخیر ساختار اجتماعی و اقتصادی کشورهای اسلامی و از جمله ایران دگرگون و تا حدی مدرن شده است. با وجود این، مسلمانان هنوز برای محترم داشتن دستورهای خداوند و آموزه های قرآن اهمیت زیادی قائل هستند. مسلمانان نشان   داده اند که تا حد زیادی توانسته اند انگیزه های دینی خود را در دنیای مدرن حفظ کنند . دنیایی که مشاهده گسترش روز افزون مطالعات رسانه ای و تأثیریافته های آن در عرصه های متفاوت زندگی بشر از جمله اعتقادات و باورها است و اگر نگوئیم که سرنوشت جوامع انسانی و افکار عمومی یکسره در اختیار نگاههای عظیم خبررسانی و اطلاع رسانی است ، دست کم باید بپذیریم که متولیان رسانه های گوناگون توانسته اند تا حد زیادی واقعیات را آنگونه که همسو با منافع و اهداف آنان است نمایش دهند. امروزه امکان استفاده جهانی از رسانه ها باعث شده است که مخاطب بنا به دلایل شخصی و اجتماعی به سوی استفاده از رسانه ای خاص گرایش یابد و انگیزه اصلی وی که دستیابی به رضایت شخصی ناشی از انتخاب رسانه و   بهره گیری از آن است ، جایگزین ارتباط یکسویه سابق شود. بر این اساس ، سلیقه و انتخاب مصرف کننده رسانه در تنظیم محتوای پیام ها اثر می گذارد.

(سعیدیان- ایما- نگاهی نو به مفهوم مخاطب – انتشارات سروش – سال بیستم – تهران)

آگاهی از انگیزه ها و انتظارات بینندگان و مخاطبان برنامه ها ، عامل مهمی در موفقیت سیاستگذاران و برنامه ریزان تلویزیون در زمینه کسب رضایت مخاطبان است.

بنابراین با توجه به تأثیر روزافزون رسانه های رقیب در القای ارزش ها و افکار جدید و تغییر نگرش و رفتارها و باورهای مذهبی و نیز تحول نیازها و انتظارات مخاطبان و همچنین تعدد و تنوع شبکه های تلویزیونی ، برنامه سازی و برنامه ریزی جهت تقویت نگرش ها و باورها و بررسی رابطه تماشای تلویزیون با باورهای مذهبی مخاطبان امری است ضروری که خود مستلزم آگاهی از ارتباط میان میزان تماشای برنامه های تلویزیون و نوع برنامه های منتخب از سوی مخاطبان با باورهای مذهبی مخاطبان است.

براین اساس، در پژوهش حاضر به بررسی رابطه میان باورهای مذهبی مخاطبان با میزان ساعات تماشا و نوع برنامه های منتخب آنان پرداخته ایم.

اهمیت تحقیق :

با گسترش ارتباطات در سطح جهان و نزدیک شدن فرهنگ هابه یکدیگر ، نوعی همرنگی و همزیستی در نگرش و باورهای مذهبی و سیاسی افراد به چشم می خورد و این امر حتی در جامعه اسلامی ما به ویژه در میان جوانان به نحو چشمگیری ملاحظه می شود.

امروز تحقیقات انجام گرفته حاکی از تغییر ساخت نگرش و باورهای مذهبی مخاطبان جامعه و تمایل بیشتر آنان به استفاده از رسانه های غیررسمی است که مستقیماً سنگر مذهب را مورد تهاجم خویش قرار داده اند. در چنین اوضاعی توجه جدی به برنامه های صدا و سیما جمهوری اسلامی ایران جهت شناخت سلیقه ها و تقویت نگرشها و باورهای دینی مخاطبان حائز اهمیت است.

تلویزیون به عنوان وسیله اثر بخش در گسترش اسلام و انتقال فرهنگ ، به خوبی در قانون اساسی مورد تأکید قرار نگرفته است، از این رو هر گونه تولید و برنامه سازی تلویزیونی مستلزم رعایت اصول دینی و اخلاقی است. از این نظر تلویزیون در ایران منحصر به فرد است . زیرا که این رسانه از یک سو می کوشد تا با الزامات تکنولوژیک سازمانی و برنامه سازی کنار آید و از سوی دیگر مسئولیت تطابق برنامه ها و  قالب های برنامه ریزی را با موازین اخلاقی برعهده گیرد.

(مولانا- حمید- " چگونه تلویزیون در ایران اسلامی شد" – انتشارات سروش ،        سال بیست و دوم – شماره 1026)

ضرورت تحقیق :

با هجوم روز افزون رسانه های رقیب و شبکه فارسی زبان خارج از کشور و کوشش آنها در القای ارزش ها و افکار جدید و تغییر نگرشها و رفتارها و باورهای مذهبی و نیز تحول نیازها و انتظارات مخاطبان ، شناخت سلایق و نوع برنامه مورد انتخابی آنها و همچنین ساعات تماشای تلویزیون از سوی آنها برای برنامه ریزی در جهت برنامه های مطلوب ضرورت این تحقیق را مشخص می کند.

اهداف تحقیق :

هدف کمی تحقیق، عبارت است از دستیابی به وجود یا عدم وجود رابطه بین باورها و رفتارهای دینی بینندگان تلویزیون با کمیت تماشای برنامه ها و نوع برنامه های انتخابی و هدف آنان از تماشای برنامه ها.

اهداف جزئی شامل وجود تفاوت در خصوص متغیر مؤلفه باورهای مذهبی با توجه به متغیرهای جنس ، سن و تحصیلات و درآمد و ... مخاطبان است.

سؤالات تحقیق :

مفهوم باورهای مذهبی چیست ؟

مفهوم برنامه های تلویزیونی چیست ؟

رابطه بین ساعات تماشای تلویزیون با باورهای مذهبی مخاطبان چیست‌؟

رابطه بین نوع برنامه انتخابی با باورهای مذهبی مخاطبان چیست ؟

رابطه بین قالب برنامه با باورهای مذهبی مخاطبان چیست ؟

وضع موجود نظام باورهای مذهبی مردم چگونه است ؟

فرضیات :

به نظر می رسد بین ساعات تماشای برنامه های تلویزیون با باورهای مذهبی مخاطبان رابطه وجود دارد.

به نظر می رسد بین باورهای دینی مخاطبان و نوع برنامه ای که انتخاب
می کنند رابطه وجود دارد.

به نظر می رسد بین باورهای دینی مخاطبان و هدف آنان از تماشای برنامه های تلویزیون رابطه وجود دارد.

تعاریف مفهومی :

«مقدمه»

باورها به صورت طیف گسترده ای بنیان رفتار و حرکات انسانی را تشکیل می دهند،  منظومه باورهای انسان که هنوز به صورت کامل شناخته نشده اند توسط " میلتون روکیج" مورد بحث و علاقه قرار گرفته و در این بین 5 دسته باور مورد شناسایی و تبیین قرار گرفته اند که از باورهای عینی و مرکزی شروع (نوع A) و تا باورهای بدون عواقب نوع(E   ) ادامه دارد که بر حسب نوع از بار اهمیتی گوناگون برخوردارند، تغییر در باورهای انسان دارای فرآیند خاصی است که مشخص می شود چه میزان چالش لازم است که بتوان هر باور را در یکی از تقسیم بندی های باوری دچار تزلزل یا تغییر کرد، " به طور کمی یک باور (اعتقاد) هر جمله ساده اخباری است که می توان از آنچه فرد می گوید یا انجام می دهد آن را استنباط کرد و می توان به راحتی با عبارت " من اعقاد دارم که ... " بیان نمود.

بنابراین ، باورها ، تمام اعتقادات و آمادگی های ذهنی قبلی برای عمل هستند و هر اعتقاد دارای 3 جزء شناختی ، احساسی و رفتاری است.

باورها و ارزشها به فرهنگ کمی و جامعه مفهوم و معنی می بخشد. در واقع باورها و ارزشهای هر جامعه معرف شخصیت و هویت اجتماعی- فرهنگی افراد و حتی جوامع هستند. چرا که خصیصه انسان داشتن نظامی از باورها و ارزشها است.

مفهوم باورهای مذهبی :

باور دینی اعتقادی است که فرد یا گروهی در مورد موضوعات دینی دارا هستند به طوریکه این عقاید بر قضاوت های ارزشی یا استدلال و دلایل منطقی متکی است.

(گرامی – عبدالرحیم – جامعه شناسی ادیان – تبیان – تهران – 79)

مفهوم برنامه های تلویزیون :

تلویزیون یک ابزار مخابراتی برای ارسال و دریافت عکس های متحرک و صدا از یک فاصله دور می باشد. این لغت به تمام بخش های تلویزیون ، برنامه های تلویزیون و پخش آن اشاره می کند.

کلمه تلویزیون یک کلمه دو قسمتی است که از زبان یونانی و لاتین می آید. تل در یونانی به معنای دور در حالیکه ویزیون که از زبان لاتین ویزیو می آید به معنای دیدن یا بینایی می باشد.

منظور از برنامه های تلویزیونی تمامی برنامه هایی است که توسط گروههای دینی ، اجتماعی ، فرهنگی ، تفریحی ، ورزشی و ... در شبکه های مختلف تولید و            پخش می شود.

قالب های برنامه ای :

 انواع و اقسام برنامه های تولید شبکه ها که در زمینه ها و
قالب های ، فیلم و سریال ، جنگ و برنامه های شاد خبر ، گزارش و مصاحبه ، موسیقی و تصویر ، دکلمه و پیام های کوتاه ، کارتون ، تبلیغات و غیره از شبکه های مختلف تولید و پخش می شوند.

انواع برنامه :

 انواع برنامه های تولیدی شبکه ها در زمینه های علمی و آموزشی ، خانوادگی ، اجتماعی و فرهنگی ، اخلاقی و فرهنگی ، اخلاقی و مذهبی ، ورزشی ، سیاسی ، اقتصادی ، تاریخی ، بهداشت و ایمنی ، هنر و ادب ، پلیسی و جنایی و غیره که از نظر نوع با هم متفاوتند.

منابع و مأخذ این فصل به ترتیب کاربرد :

1) گرامی – عبدالرحیم – جامعه شناسی ادیان – تبیان – 79

2) سعیدیان – ایما – نگاهی نو به مفهوم مخاطب – انتشارات سروش – سال بیستم – تهران

3) مولانا – حمید " چگونه تلویزیون در ایران اسلامی شد " – سروش – سال بیستم و دوم – شماره 1026

4) گرامی – عبدالرحیم – جامعه شناسی ادیان – تبیان – 79