پایان نامه اثرات کود های شیمیایی و سموم کشاورزی بر محیط زیست در شهرستان بیله سوار

 مهندسی منابع طبیعی – محیط زیست 

فصل اول

مقدمه

با توجه به افزایش سریع جمعیت کشور، نیاز به تولید بیشتر محصولات کشاورزی از جمله محصولات مهم و استراتژیک همچون گندم، برنج و سیب زمینی هم اکنون بیش از پیش درجامعه احساس می شود.

بنابراین به نظر می رسد بهترین راه برای نیل به این مهم و همچنی

ن

تامین قسمتی از ارز مورد نیاز، افزایش تولید در واحد سطح باشد. اما متاسفانه در ایران افزایش تولید همیشه یا با افزایش سطح زیر کشت همراه بوده و یا با مصرف هرچه بیشتر سموم و کودهای شیمیایی که در این میان مورد اول منجر به کاهش سطح اراضی جنگلی و مرتعی شده و مورد دوم بد نیست به عنوان نمونه به یکی از افتخارات بزرگ کشور در زمینه خودکفایی گندم اشاره کنیم؛ محصولی که افزایش تولید آن قبل از آنکه مبتنی بر اصول علمی کشاورزی باشد تنها به مصرف هرچه بیشتر کودهای نیتراته و اوره وابستگی داشت. افزایش تولید گندم شاید ایران را در سکوی پرافتخار خودکفایی قرار داده باشد اما عوارض سوء ناشی از این خودکفایی را باید در سال های آینده مورد بررسی قرار داد. آنجا که میزان ابتلابه انواع سرطان های دستگاه گوارش ناگهان با رشد قابل توجهی مواجه خواهد شد و بیماران بسیاری را در سطح جامعه برجا خواهد گذاشت.

مصرف بیش از حد کود و سموم شیمیایی در حال حاضر زیان های فراوانی را به محیط زیست و سلامت عمومی مردم وارد کرده است. طبق گزارش های موجود در استان های شمالی کشور، مصرف سموم و کودها در این استان ها چندین برابر استان های دیگر است از این رو آمار سرطان های گوارشی و تنفسی هم در این استان چندین برابر میانگین متوسط کشور است. به گفته مدیر تحقیق و توسعه فناوری زیستی آسیا، در ایران هرساله 34 هزار نفر در اثر سرطان می میرند که 90 درصد آنها ساکنان گلستان، مازندران، گیلان و دشت مغان هستند چون 50 درصد از سموم و کودهای شیمیایی کشور در مزارع این مناطق استفاده می شود. با این حال هرساله بالغ بر 400 میلیون دلار یارانه کود شیمیایی از سوی دولت پرداخت می شود تا همچنان مصرف کود شیمیایی در ایران چندین برابر استاندارد های جهانی باشد.

بیان مسئله

بقایای سموم و کودهای شیمیایی در محصولات کشاورزی سلامت مصرف کنندگان را به خطر انداخته است اما سالانه در ایران 800 میلیارد تومان یارانه برای کودهایی که تولید را افزایش می دهد اما احتمال دارد سرطان زا باشد پرداخت می شود.

استفاده از سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی در زمین های کشاورزی و باقی ماندن این ترکیبات و عناصر در میوه ها و سبزی ها نگرانی هایی برای ابتلابه بیماری ها به همراه داشته است. دکتر محمدجعفر ملکوتی عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس و دارنده مقام نخست کشاورزی آکادمی علوم جهان سوم و متخصص کود، ضمن هشدار در این مورد می گوید: وجود میوه ها و سبزیجات به ظاهر درشتی که فاقد طعم و خاصیت های چند دهه پیش خود است، ناشی از استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات و باقی ماندن ترکیبات آنها در محصولات است. وی می افزاید: یارانه 800 میلیارد تومانی دولت به کود و سموم دفع آفات در حقیقت برای سلامت جامعه مفید نیست. به گفته وی می توان اذعان داشت که بسیاری از سبزیجات و میوه ها آلوده به نیترات و کادمیوم است. این در حالی است که قانون مصوب سال 78 برای دادن یارانه به کودهای آلی که ضرری برای انسان و محیط زیست ندارد، هنوز اجرایی نشده است. دکتر مسعود تجریشی مدیر دفتر مطالعات آب و محیط زیست دانشگاه صنعتی شریف، استفاده از کودهای آلی، ارگانیک و کمپوست را راه حل رهایی از این بحران عنوان می کند. وی می گوید: استفاده بیش از حد از این کودها به دلیل داشتن کادمیوم و نیترات، باعث سرطان زایی می شود. در واقع این عناصر و ترکیبات جذب سبزیجات و به ویژه سبزیجات غده یی مثل سیب زمینی می شود. به عنوان نمونه غلظت نیترات در سیب زمینی و پیاز باید 50 میلی گرم در هر کیلوگرم وزن تازه (وزن محصول بلافاصله پس از برداشت) باشد ولی متاسفانه میزان کادمیوم و نیترات در برخی اوقات بسیار بیشتر از سطح استاندارد است. دکتر ملکوتی بزرگ بودن بیش از حد سیب زمینی ها را یکی از نشانه های بالابودن نیترات در آن عنوان می کند و توضیح می دهد: هر کیلوگرم سیب زمینی به طور متوسط باید دربرگیرنده حدود هشت عدد سیب زمینی باشد، ولی در عمل می بینید که بسیاری از سیب زمینی ها خیلی درشت است و از سوی دیگر رنگ آنها شفاف نیست. اینها همه آثار ناشی از وجود میزان بالای نیترات در سیب زمینی است. به دلیل استفاده بیش از حد کودهای شیمیایی اوره - فسفره در بخش کشاورزی، میزان نیترات و کادمیوم موجود در سبزیجات و سیب زمینی در اکثر مواقع بیشتر از حد استاندارد است. به گفته عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس، تا سال 80 فرهنگ استفاده بهینه کود تا حدودی جا افتاده بود ولی چون در حال حاضر دولت فقط به کود اوره - فسفره یارانه می دهد، میزان مصرف بی رویه این کود افزایش یافته و این ترکیب شیمیایی اکنون تبدیل به یک نگرانی در جامعه شده است. در بازار بین المللی، کود اوره- فسفره کیلویی 400 تومان است که دولت آن را به قیمت 50 تومان در اختیار کشاورزان قرار می دهد. به اعتقاد ما دولت باید یارانه کود را به طور کامل حذف و این هزینه را صرف تولید بهتر و باکیفیت تر محصول کند. کشاورزان ما فقط به افزایش محصول در هکتار از طریق استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی فکر می کنند و به کمبود ریزمغذی ها، طعم، کیفیت، ماندگاری و خوش خوراکی سبزیجات و میوه ها توجهی ندارند. وی دلیل طعم نامناسب بعضی میوه ها و سبزیجات را متاثر از برخی سموم می داند: به عنوان مثال هنگامی که سیبی را گاز می زنید به سرعت کدر می شود یا خیار دیگر طعم واقعی و قدیمی خود را ندارد، چون در خیارهای گلخانه یی که از دفع آفات استفاده می کنند، باید 21 روز بگذرد تا اثر سم از بین برود ولی برخی کشاورزان برای اینکه خیارهای کوچک را وارد بازار کنند تنها 9 روز پس از سم پاشی آنها را می چینند. به طور کلی سبزی ها و میوه ها قابلیت جذب سموم را در سطح بسیار بالادارند. به همین دلیل موقع خرید به عنوان مثال سعی کنید قسمت بالایی پیاز (محل خروج جوانه از پیاز) بسیار باریک باشد یا سیب زمینی دارای اندازه یی متوسط و رنگ روشن باشد.دکتر ملکوتی می گوید: دولت باید به کودهای زیستی و آلی و گوگردی یارانه دهد. همچنین باید آزمایشگاه های خاک متعدد نزدیک مزارع احداث کند تا میزان بقایای سموم و کودهای شیمیایی در میوه ها و سبزیجات و نیز خاک به طور دائم اندازه گیری شود. می توان با اصلاح کود و غنی کردن خاک به محیط زیست و سلامت جامعه کمک کرد. در واقع یکی از دلایل اصلی بروز بیماری های جدیدهمین باقی مانده سموم و کودها در محصولات کشاورزی و مصرف آنها است.وی می افزاید: با وجود آنکه درآمد ملی ما بالااست ولی رتبه سلامت و بهداشت جامعه ما سه رقمی است. به گفته دکتر ملکوتی، یارانه کود هدفمند نیست: دولت سالانه 800

میلیارد تومان یارانه می دهد که در حقیقت یارانه یی به مواد مضر برای سلامت جامعه است

ضرورت و اهمیت تحقیق

تا اواخر دهه هفتاد میلادی افزایش مصرف کود شیمیایی موثرترین و ارزان ترین روش تامین مواد غذایی مورد نیاز مردم در تمامی جهان به ویژه در کشورهای در حال توسعه محسوب می شد. به تدریج از اوایل دهه ی 80 میلادی به بعد اثرات سوء مصرف کنترل نشده کودهای شیمیایی بر طبیعت به ویژه در کشورهای پیشرفته که در ابعاد گسترده تری کودهای شیمیایی را تولید و مصرف می نمودند ظاهر گردید. گستردگی مصرف انواع کودهای شیمیا یی اثرات نامطلوبی در تمامی سطح زیر کشت بر جای گذاشته و کودهای شیمیایی به عنوان عامل اصلی آلوده کننده محیط زیست در بسیاری از مناطق جهان شناخته می شوند.

 امروزه از کود شیمیایی به عنوان ابزاری جهت نیل به حداکثر تولید در واحد سطح استفاده می شود. در این جا کود می بایستی بتواند علاوه بر افزایش تولید، کیفیت محصولات کشاورزی را ارتقاء داده و ضمن آلوده نکردن محیط زیست و مخصوصا آب های زیر زمینی، تجمع مواد آلاینده نظیر نیترات در اندام    های مصرفی محصولات زراعی را به حداقل ممکن تنزل داده و در نتیجه ضمن افزایش راندمان تولید، سلامتی انسان و دام را تامین نماید. متاسفانه مصرف کودهای شیمیایی در کشور نامتعادل بوده و  رابطه ای منطقی با نیازهای واقعی گیاهان ندارد. در ایران از حدود دهه ۶۰ یارانه زیادی برای تولید و یا ورود کودهای شیمیایی به کشور در نظر گرفته شد. این امر باعث مصرف بی رویه این کوده در مزارع کشاورزی گردید که نتیجه آن افزایش انواع سرطان ها با طعم و مزه انواع و اقسام محصولات کشاورزی بوده است.

بر اساس آمارهای منابع معتبر گرچه نیاز واقعی بخش کشاورزی کشورمان به کودهای شیمیایی سالیانه در حدود دو میلیون تن است اما به سبب وجود یارانه های سنگین میزان مصرف کشاورزان غیرواقعی و به حد فراتر از چهار میلیون تن رسیده که این به معنی افزایش مسمومیت های مختلف در محیط زیست خواهد بود. در بازارهای جهانی و ازاد قیمت هر کیلو کود شیمیایی به طور متوسط حدود ۴۰۰ تومان بوده اما در ایران به همان دلیل یارانه ای بودن این بخش قیمت هر کیلو از این کودها تنها حدود ۵۰ تومان است. در حدود ۸۰۰ میلیارد تومان یارانه از طرف دولت برای کودهای شیمیایی هزینه می شود و در واقع به اقتصاد کشورمان ضرر وارد می شود.

مصرف کودهای شیمیایی در کشور از سال ۱۳۲۵ با وارد کردن ۱۱ تن از انواع کودهای شیمیایی آغاز شد و از آن به بعد وزارت کشاورزی اقدام به وارد کردن همه‌ساله کودهای شیمیایی نمود. در ابتدا تعادل نسبتا مناسبی بین مصرف انواع کودهای آلی و معدنی وجود داشت، ولی این تعادل دوام چندانی نداشت به‌طوری که در ۲۵ سال گذشته مصرف سالیانه کودهای ازته و فسفاته در طول دهه ۶۰ و ۷۰ بیش از ۱۰ درصد بوده است و در عوض مصرف کودهای پتاسیمی، مواد آلی و کودهای کامل یا کودهای محتوی عناصر ریزمغذی تقریبا به بوته فراموشی سپرده شده است. در حال حاضر هر ساله بیش از 4 میلیون تن کود شیمیایی در کشور مصرف می‌شود که در مقایسه با رقم ۲میلیون تنی در سال ۱۳۷۵ افزایشی در حدود صد درصد را نشان می‌دهد.

با توجه به افزایش سریع جمعیت کشور، نیاز به تولید بیشتر محصولات کشاورزی از جمله محصولات مهم و استراتژیک همچون گندم، برنج و سیب‌زمینی هم اکنون بیش از پیش در جامعه احساس می‌شود. بنابراین به نظر می‌رسد بهترین راه برای نیل به این مهم و هم چنین تامین قسمتی از ارز مورد نیاز، افزایش تولید در واحد سطح باشد. اما افزایش تولید نباید با بی‌توجهی به مسائل مهم دیگرصورت پذیرد. با این حال متاسفانه در ایران افزایش تولید هم‌اکنون یا با افزایش سطح زیرکشت همراه بوده یا با مصرف هر چه بیشتر سموم و کودهای شیمیایی که در این میان مورد اول منجر به کاهش سطح اراضی جنگلی و مرتعی شده و مورد دوم علاوه بر این که کیفیت محصولات تولیدی و سلامت مصرف‌کنندگان را تحت‌الشعاع قرار داده به افزایش هر چه بیشتر نیازهای آبی گیاه و مصرف روزافزون آب و آلودگی آب و خاک نیز منجر شده است.