پایان نامه بررسی رابطه بین باورهای مذهبی و سلامت روان با افکار خودکشی در بین دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد واحد اردبیل

پایان نامه جهت اخذ مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی

چکیده

پژوهش حاضر بررسی رابطه بین باورهای مذهبی و سلامت روان با افکار خودکشی در بین دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد واحد اردبیل است که جامعه آماری این پژوهش را کلیه ی دانشجویان اعم از دختر و پسر از تمامی رشته های  دانشگاه ازاد اردبیل است که در نیمسال دوم تحصیلی در سال 91-92 مشغول تحصیلند نمونه اماری این تحقیق60نفر از این دانشجویان هستند که بصورت در دسترس انتخاب شدند.برای گرد آوری اطلاعات از پرسشنامه خودکشی بک و سلامت روان استفاده شده است . پس بررسی و تجزیه و تحلیل داده ها در SPSS نتایج بدست آمد با بالا رفتن باورهای مذهبی افکار خودکشی در فرد کاهش میابد، با بالا رفتن سلامت روانی افکار خودکشی فرد کاهش میابد، با بالا رفتن سلامت روانی میزان باور های مذهبی بالا رفته است، جهت گیری مذهبی مردان و زنان متفاوت نیست، سلامت روانی  مردان و زنان متفاوت است که مردان سلامت روانی کمتری نسبت به زنان دارندو افکار خودکشی  مردان و زنان متفاوت است و مردان افکار خودکشی کمتری نسبت به زنان دارند.

کلمات کلیدی: باور های مذهبی، افکار خودکشی،سلامت روانی،دانشجویان دختر و پسر

فصل اول

کلیات پژوهش

مقدمه

رشد و گسترش آسیب های اجتماعی و روانی درجوامعی که حالتی انتقالی را طی میکنند،امری گریزناپذیر است،شکی نیست که جامعه ی ایرانی امروز در حال طی دوران گذراست. این گذر که انرا عبور از مرحله ی سنت به مدرنیته مینامند ، با مسائل و مشکلات خاص اجتماعی و فرهنگی توام است.سلامت روانی ،نقش مهمی در تضمین پویایی و کارامدی هر جامعه ایفا میکند از انجا که دانشجویان از اقشار مستعد  جامعه و سازندگان فردای هر کشور میباشند بنابراین سلامت روانی انان از اهمیت ویژه ای در یادگیری و افزایش اگاهی علمی برخوردار است(دادخواه،1383) دانشجویان در مرحله انتقال  از دوره نوجوانی به بزرگسالی ، علاوه بر مشکلات ناشی از زندگی جدید،باید سعی کنند تا از خانواده استقلال مالی و عاطفی پیدا کرده و یک مجموعه از ارزشهای جدید زندگی اجتماعی را بپذیرند(کوانگ و همکاران[1]،1997 به نقل از : عمران نسب،1378) و در چنین شرایطی است که نیاز به انطباق مجدد احساس میشود. افراد این گروه ، فشارهای درسی و مسائل اجتماعی خاصی را تجربه میکنند و بدیهی است که بدلیل عدم تجربه از یک سو و شدت و فراوانی فشارهای روانی از سوی دیگر،بیش از سایر اقشار جامعه درگیر تنیدگی های گوناگون میگردند میگردند(خزائیلی،1376) ناخشنودی،عدم رضایت،ناامیدی،ناکامی و خشونت، روابط بین فردی ضعیف ، درماندگی حالات و احساسات منفی  هستند که میتوانند عملکرد انها را شدیدا تحت تاثیر قرار دهند(نیکچه،1376). در سال 2008  وطبق امار به ازاء گذشت هر 30 ثانیه ، یک مورد خودکشی ، که طبق محاسبات اگر همین طور پیش رود در سال 2020 میلادی به ازاء گذشت هر 20 ثانیه یک مورد خودکشی در دنیا رخ خواهد داد. به این  نکته مهم باید توجه کرد که همواره بدلایل دشواری در ثبت و گزارش امار خودکشی، ارقام واقعی ممکن است ده برابر بیشتر از ارقامی باشد که بطور رسمی از کشورهای مختلف گزارش میگردد.(بیوتراس [2]، میشرا 2008[3]).

خودکشی را میتوان به عنوان اقدام اگاهانه در ازار خود ، که به مرگ منتهی میگردد ، تعریف نمود.(اسلامی نسب،1384) خودکشی میبایست از دیدگاههای روانی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مورد بررسی و توجه قرار گیرد. ریشه یابی عوامل زمینه ساز خودکشی بسیار پر اهمیت است. بسیاری از افراد پس از اسیب ابعاد  ساختاری  سازنده انسان یعنی جسم و روان و ارتباطات اجتماعی ، به بن بستی میرسند که انها را بسوی افسردگی و تفکرات و اعمال تخریب گرانه میکشاند. عده ای دیگر در زمان حوادث مصیبت بار زندگی و موقعیت های احساسی هیجانی غیر قابل تحمل دست به معدوم ساختن خویش میزنند(کاویانی،1380).

خودکشی پدیده ای روانی – اجتماعی است ، و موضوعی چند وجهی و پیچیده. وقتی شخصی خودکشی  میکند، معمولا وابستگان و دوستان او متعجب و حیران میشوند، چراکه معتقدند ارام بود و زندگی میکرد، اما پس از بررسی دقیق سرنخ هایی بدست می اید که در عین دشواری ، ضرورت پیگیری و جستجوی کمک و خدمات تخصصی را اشکار میسازد. بنابراین پیشبینی خودکشی حتی برای متخصصان  امری اسان و دقیق نیست. از اینرو ، بررسی دقیق علائم و نشانه های خطر خودکشی برای تشخیص به  موقع و مناسب ، بسیار کمک کننده است. (عزت الله فولادی،1384)

اصطلاح سلامت روانی ، اصطلاحی است که از ان برای بیان و اظهار کردن هدف خاصی برای جامعه استفاده میشود. هر فرهنگی بر اساس معیارهای خاص خود بدنبال سلامت روان است هدف هر جامعه ای اینست که شرایطی را که سلامت اعضای جامعه را تضمین میکند اماده نماید و سلامت روان قسمتی از  سلامت کلی است در واقع سلامت روان روی سلامت فیزیکی هم تاثیر دارد(نجات، 1378) سلامت روانی به عنوان وضعیت رفاه و بهبودی تعریف شده که طی ان هر فرد بتواند تواناییهای بالقوه ی خویش را تحقق بخشد، بتواند با استرس های معمول در زندگی مقابله کند ، بتواند به شکل مثمره ثمر و سازنده  ای به کار و فعالیت بپردازد و در اجتماعی که به ان تعلق دارد نقش موثری ایفا کند. بر اساس امارهای موجود نیمی از مرگ و میرها در نتیجه ی رفتارها و روشهای غلط زندگی است.در قرون گذشت انسانها بیشتر بخاطر بیماریهای میکروبی و عدم بهداشت جسمانی و یا حوادث طبیعی می مردند و امروزه مرگ ها اغلب در نتیجه ی روشهای غلط زندگی است . وجود افراد سالم ، از شرایط مهم و اساسی برای رشد یک جامعه است. دین به مومنان و معتقدان خود می اموزد که چگونه با مجموعه ی عظیم جهان که پیش از فرد شکل گرفته و قوانین خود را بر او تحمیل میکند سازگاری یابد. این سازگاری ، دلگرمی و خرسندی مطبوعی را در روان فرد ایجاد میکند. بر خلاف عقاید گذشته که دین را مانع پیشرفت عقل میشناختند و انرا مانع استواری اخلاق راستین میدانستند ، اگر دستورات دین کامل اجرا شوند، هم اخلاق راستین اجرا میشود و هم نظم اجتماعی و سیاسی شکل میگیرد( کاسیرز[4]، ترجمه موفق،1370) .

در علتهایی چون احساس پوچی، یاس و ناامیدی نسبت به اینده و بن بست فکری ، بی صبری و امثال اینها، ناشی از ضعف اعتقاد  و نداشتن شناخت کافی از خداوند متعال و عدم شناخت جایگاه انسان و فلسفه افرینش است. اگر کسی ایمان عمیق و اعتقاد لازم به خداوند داشته باشد ، و بداند که خدا جهان هستی و بخصوص انسان را که اشرف مخلوقات این عالم است ، هدفمند و غایتمند افریده ، هیچگاه احساس پوچی و یاس و نا امیدی در زندگی وی سایه نمی افکند. و اگر به قدرت مطلقه ی خداوند باورداشته باشد بداند که همه چیز در برابر قدرت او ناتوان و هیچ است ، در هنگام بروز مشکلات به خدا تکیه میکند، و با توکل به خداوند و دعا به درگاه باری تعالی و با یاد و نام او که ارام بخش دلهاست ، میتواند مشکلات را یکی پس از دیگری پشت سر بگذارد و موجبات ارامش روحی و قوت قلب و عزت نفس را فراهم سازد. باید توجه داشت که انسان واقعا عاجز از دانستن فلسفه پیشامدها و ناملایمات زندگی است؛ چرا که علم انسان در برابر این کارها خیلی ناچیز وکم است خیلی از کارها بنظر انسان خوب است و از انها احساس خوشحالی میکند ، ولی نمیداند که ان اعمال به ضرر اوست ، و بالعکس، از برخی چیزها ناراحت و غمگین میشود و احساس بدی نسبت به انها دارد و انرا شر و بدبختی میداند، در حالیکه ممکن است همانا خیر و صلاحش باشند. اسلام تحت هیچ شرایطی به انسان اجازه نمیدهد{ولاتقتلوا انفسکم ان الله کان بکم رحیما . و من یفعل ذلک عدوانا و ظلما فسوف نصلیه نارا و کان ذلک علی الله یسیرا}(نساء 29،30) احترام  خون و حرمت قتل نفس ، از مسائلی است که همه ی شرایع اسمانی و قوانین بشری در ان اتفاق نظر دارند، و این مورد از کمالات تمام شرایع است بدلیل اینکه قتل نفس و خودکشی اثرات سوء اخلاقی ، انسانی و اجتماعی متعدد و گسترده ای در جامعه و خانواده ایجاد میکند. بحث از دین و مذهب برای مقابله از(عمدتا پیشگیری ) با بیماریها قرن هاست که مطرح میشود؛ از زمانهای پیش از میلاد که علت بیماری را گناه فرد میدانستند تا زمان بعثت پیامبر اکرم(ص)، که عمده ی مردم مشکلات و ناراحتی های خود را با عمل به دستورات قران و پیامبر ، همچون ایه شریفه<<کلوا و اشربوا ولا تصرفوا ) برطرف میکردند.هرچند که اهمیت مذهب در رابطه با بیماری ، بویژه بیماری روانی،فراز و نشیب بسیاری داشته است.امروز بر خلاف چندین دهه قبل که انسان را موجودی سه بعدی متشکل از: زیست، روان و اجتماع میدانستند، بعد چهارمی هم به ان اضافه نموده اند و ان بعد روحی ویا معنوی است( طهماسبی و کمانگیری،1375). در حقیقت ، ترکیب انسان ، رفتار انسان ، سلامت انسان ، بیماری انسان و سیر افعال و حالاتی که بر انسان حادث میگردد ناشی از یک بعد خاص نیست ، بلکه تمام ابعاد چهارگانه با ترکیب و تاثیر متقابل بر هم ، حالاتی را بر انسان حکم فرما مینماید .امارها بیانگر انست که خودکشی سومین علت مرگ بعد از تصادفات و دگر کشی در میان جوانان 15 الی 24 ساله است و دومین علت مرگ بعد از تصادفات در دانشجویان است. نرخ متوسط خودکشی جسمانی 15 در100000 است و میزان خودکشی در دانشجویان سالانه 7.5 در 100000 میباشد که تقریبا نصف نرخ خودکشی همتایان و غیر دانشجوی انان است(ترقی جاه ، 1378).

بیان مسئله

خودکشی از معضلات بهداشت روان است . بر اساس گزارش رسمی سازمان بهداشت جهانی نزدیک به  850 هزار مرگ ناشی از خودکشی در سال 2000 میلادی در سراسر کره خاکی رخ داده است  (سازمان بهداشت جهانی، 2002) این در حالیست که تخمین زده میشود که در سال 2020 میلادی ، تقریبا  یک میلیون و پانصد و سی  هزار نفر ، خودکشی خواهند کرد(برتولت و همکاران[5]،2002).

پدیده خودکشی نیز در کشورهای اسلامی از اهمیت روز افزونی ، برخوردار گردیده است . اگرچه میزان های خودکشی در این کشورها نسبتا پایین میباشد ، با این وجود امارها نشان از روندرو به افزایش این پدیده ی روانی – اجتماعی در این کشورها را دارد. در ایران ، در مقایسه با سایر کشورهای پیشرفته ی صنعتی میزان خودکشی کم است ولی بررسی های انجام شده در دو دهه ی اخیر در ایران نشان داد که خودکشی و اقدام به ان بخصوص در استانهای همدان ، لرستان ، ایلام و کرمانشاه رو به افزایش است (مرادی ،1381،محمد خانی،1383).

مرادی و خادمی(1381) در تحقیقی که درباره ی خودکشی کرده اند، به این نتیجه رسیدند که خودکشی  در استانهای غربی نسبت به سایر مناطق کشور بالاست. بالاترین نرخ خودکشی مردان به استان همدان(13.5 خودکشی به ازای هر صدهزار نفر) مرد و در زنان به استانهای ایلام 15.5 و کرمانشاه 13.1 به ازای هر صد هزار نفر تعلق دارد. از نکات قابل توجهی که باید به ان اشاره کرد بالا بودن فراوان خودسوزی های زنان در دو استان ایلام و کرمانشاه است. 75.6 درصد خودکشی های زنان در ایلام و 80.5 درصد خودکشی های زنان در کرمانشاه به شیوه ی خودسوزی بوده است.البته تاکنون مطالعه دقیقی درمورد خودکشی در ایران صورت نگرفته و تنها از مطالب منتشر شده در برخی روزنامه ها و مجله ها استفاده میشود.

در سال 1342 تحقیقی بوسیله خسرو خسروی انجام شد که ماخذ ان روزنامه ها بود. بر اساس این تحقیق ، از سال 1335 تا 1340 مجموعا 568 نفر اقدام به خودکشی کرده بودند که از این عدد 367 نفر مرد و 176 نفر زن بودند ضمن اینکه از جنس و سن 25 نفر اطلاع درستی در دست نبود.در طی سال 1380 ، 5.7 خودکشی به ازای هر صد هزار مرد و 3.1 به ازای هر صدهزار زن در کشور بوقوع پیوسته است. از لحاظ اماری مردان و زنان در بکار بردن شیوه های خودکشی با یکدیگر متفاوتند. مردان بیشتر از حلق اویز(56 درصد) و زنان بیشتر از شیوه خودسوزی (63.4) استفاده کرده اند. در بین مردان ، استانهای همدان، لرستان، و ایلام و در بین زنان استانهای ایلام، کرمانشاه و لرستان بالاترین نرخ خودکشی را دارا هستند.

نتایج پژوهشی در استان یزد(1382)نشان داده است که تنشهای روانی زوجین در زندگی زناشویی عامل اصلی خودسوزی با 91.5 درصد میباشد . در سالهای اخیر در استان یزد به سبب شرایط خاص اقلیمی، فرهنگی و اجتماعی موارد خودسوزی افزایش یافته است و به تبع ان خسارت غیر قابل جبرانی بر خانواده های وارد شده است(عباسی،1382).

به گزارش ایسنا نتیجه یک تحقیق دانشجویی نشان میدهد برخی از زنان و دخترانی که در زمینه زندگی خانوادگی و زناشویی مشکل دارند بدلیل نبود امید به  زندگی ، بدترین گزینه یعنی خودکشی را انتخاب  میکنند؛ بطوریکه بیکاری و منازعات خانوادگی و زناشویی بیشترین امار خودکشی زنان تهرانی را به خود اختصاص میدهد و بعلاوه 78.9 درصد از خودسوزی ها متعلق به انان است. بر پایه این تحقیق ، روزانه 20نفر در تهران که اقدام به خودکشی کرده و زنده مانده اند ، از نجات خود اظهار نارضایتی کرده اند( اقایی ، 1381)طیف رفتار خودکشی در دامنه ای از افکارخودکشی ، تهدید به خودکشی و اقدام به خودکشی  ، تا خودکشی کامل است ( شافر و پففیر[6]،2001) . افکارخودکشی عبارتی است که بر وقوع هرگونه اندیشه خود تخریبی دلالت دارد. این افکارطیفی از اندیشه های مبهم در مورد امکان خاتمه زندگی نا خودکشی کامل را دربر میگیرد . شیوع سالانه افکارخودکشی در افراد بالغ 2.3 تا 5.6 درصد گزارش شده است . در 32 درصد افراد گذر از فکر خود کشی به نقشه کشیده( دارای افکارخودکشی ) و گذر از نقشه خودکشی به اقدام در 72 درصد افراد( دارای نقشه خود کشی) صورت میگیرد. در نتیجه 24 درصد افرادی که افکارخودکشی را گزارش میکنند ، در نهایت بسمت اقدام میروند(ون هیرینگن[7]،2001) در ایران ، بر اساس امار منتشر شده توسط وزارت بهداشت ، درمان و اموزش پزشکی بطور متوسط روزانه 13 مورد خودکشی در کشور با میانگین سنی 29 سال اتفاق می افتد. طبق این امار نسبت خودکشی مردان به زنان:2.5 به 1 و گاه 4.5 به 1 است. هرچند که امار خودکشی در ایران نسبت به بسیاری از کشورها در رده ی پایین تری قرار دارد، اما مقایسه ی این امار با امار ثبت شده ی سالهای گذشته در ایران رشد قابل توجه ای را نشان میدهد ؛ بطوریکه  میزان خودکشی از 1.3 درصد هزار نفر در سال 1363 به 6 درصد هزار نفر در سال جمعیت 1383 رسیده است . میزان خودکشی طی سالهای 1384،1385،1386 به ترتیب عبارتند از 5.8 ، 5.65، 5.6  درصد هزار نفر جمعیت (سایت رسمی وزارت بهداشت، درمان و اموزش پزشکی، 1378) . طی چند دهه گذشته تحقیقات بسیاری با محوریت خودکشی انجامشده اند که نتایج انها نشان میدهند خودکشی با عوامل خطر چندگانه ی زیست شناسی،روانشناختی، اجتماعی و اقتصادی و شرایط خانوادگی مرتبط است. در این میان سلامت روان عامل پیشبینی بسیارمناسبی برای خودکشی بشمار میرود. نتایج عمده پژوهش از قبیل گلد و همکاران (2003) نشان  میدهد که حداقل 90 درصد افراد خودکشی کننده در زمان مرگ دارای یک یا چند اختلال روانشناختی بوده اند(لیووتین[8] 2005) بررسی و مطالعات متعددی در زمینه خودکشی انجام گرفته که نشان دهنده ارتباط باورهای مذهبی با کاهش احتمال اقدام، به خودکشی در پیروان واقعی ادیان الهی بوده اند در واقع در بازبینی عمده پژوهش ،بین باورهای مذهبی وخودکشی همبستگی منفی گزارش شده است(گارتین [9]و همکاران ،2000)بررسی و مطالعات نشان از ارتباط منفی بین سلامت روان و اقدام خودکشی را نشان میدهند(حسینی ،1378، عظیمی دولتی ،1379، صالحی،1381،مهران،1383،نجومی، 1386،کامرین ،2000،بیوتراس، 2003، وایت فورد [10]، 2005، سیمون[11] و همکاران ، 2007، میوتو و همکاران ، 2007،اتی 2009) اشاره کرد.در این تحقیق ما قصد داریم تا به بررسی رابطه بین باورهای مذهبی و سلامت روان با اندیشه ی خودکشی در دانشجویان دختر وپسر دانشگاه ازاد واحد اردبیل بپردازیم . این تحقیق میتواند موجب شود تا یکسری برنامه های پیشگیرانه از طرف دولت تدوین شود تا بتوانیم با این مورد بخوبی برخورد کنیم .