پایان نامه جهت دریافت مدرک کارشناسی روانشناسی بالینی
فصل اول
کلیات پژوهش
مقدمه
هیجان ها علاوه بر واکنش های عمومی،برخی گرایش های رفتاری خاصی را نیز سبب می شوند.ممکن است هنگام شادی بخندیم،با احساس ترس میدان را خالی کنیم،در موقع خشم رفتار پرخاشگرانه نشان می دهیم،وجز اینها.
از میان این واکنش های هیجانی،روانشناسان مخصوصاً یکی از آنها را به تفضیل بررسی کرده اند- مقصود پرخاشگری است.این توجه خاص تا حدودی به دلیل اهمیت اجتماعی مساله پرخاشگری است.از نظر اجتماعی در عصری که سلاح های هسته ای به صورت گسترده در دسترس است،حتی یک اقدام پرخاشگرانه نیز می تواند فاجعه به بارآورد.در سطح فردی،بسیاری از مردم غالباًافکار وتکانشهای پرخاشگرانه دارندونحوه ی کنار آمدن آنها با این افکار،اثرات گسترده ای برسلامت وروابط میان فردی آنان جای می گذارد.دلیل دیگری برای
علاقه مندی روانشناسان به پژوهش در مبحث پرخاشگری این است که در حال حاضردر قلمرورفتار اجتماعی با دونظریه ی عمده روبرو هستیم؛که برداشت های کاملاًمتفاوتی را درباره ماهیت پرخاشگری مطرح ساخته اند.نظریه روانکاوی فروید به پرخاشگری به عنوان یکی از سایقها می نگرد.در حالیکه در نظریه یادگیری اجتماعی،پاسخی آموخته شده به شمارمی آید.پژوهش در زمینه پرخاشگری کمک می کند تا این دو نظریه رقیب را ارزیابی کنیم.
منظور ما از پرخاشگری رفتاری است به قصد آسیب رساندن(جسمانی یا زبانی)به فردی دیگریا نابود کردن دارایی دیگران.مفهوم اصلی در این تعریف قصد است.
یکی از عوامل اثر گذار برپرخاشگری مردان،میزان تستسترون است.که زیاد بودن آن باعث پرخاشگری می شود.
بیان مسئله
(ناکامی وپرخاش)
واکنش های افراد در مقابل ناکامی بسیار متفاوت است.زیرا عوامل ناکام کننده وشخصیت ناکام شونده دامنه بسیار گسترده ای دارند.
درمجموع می توان گفت که پاسخ ناکامی پرخاش است.
پرخاش یعنی رفتار دشمنانه وتند به هنگام عدم سازگاری با موقعیت.این رفتاردر زندگی روزمره با ناکامی ارتباط نزدیک دارد.مثلاًکودکی که از بازی کردن منع می شود،در اثر خشم اخم می کند یا پاهای خود را به زمین می کوبد،عابری که لباسهایش دراثر بی احتیاطی یک راننده کثیف می شود،فحش می دهد.دانش آموزی که نمره کمی می گیرد دراثر خشم ورقه خود را پاره می کند،و... .
همه ی این موارد را روانشناسان به طور آزمایشی مورد مطالعه قرار داده اند.و معلوم شده است که ناکامی پرخاش را افزایش می دهد.
پرخاش می تواند ناکامی های فشرده را رها سازد،ونوعی تخلیه روانی وتسکین موقتی برای فرد فراهم آورد.امّا پایان آن معمولاً رضایت بخش نیست.
به هنگام مواجه شدن با ناکامی می باید آن را به صورت یک مساله مطرح کرد وبه دنبال راه چاره گشت.
پرخاش ممکن است مستقیماً خود مانع را هدف قرار دهد.مثلاً،کودکی که از بازی کردن منع شده است،مستقیماً به مادر خود خشم کند و سرو کلّه او را سیلی بزند یا موهای او را بکشد.
پرخاش ممکن است تغییر مسیر دهد وچیز دیگری را هدف قرار دهد یا حتی به طرف خود فرد برگردد.مثلاً کودک اسباب بازی های خود را به اطراف پرتاب کند،یا خود را کتک بزند.
برخی خود کشی های جوانان به هنگام مواجه شدن با ناکامی،موی کندن بعضی از مادران پیر به هنگام روبرو شدن با مرگ عزیزان ،بیانگر تغییر مسیر پرخاش است.
تغییر مسیر پرخاش به صورت ناآگاهانه انجام می گیرد. وآن موقعی است که ناکام شونده از برانگیختن خشم طرف مقابل بیم دارد.
سایرصورت های تغییر مسیر پرخاش عبارتند از:غیبت کردن،بی اعتنایی کردن، ناسزا گفتن و... .
نوع دیگر تغییر مسیر پرخاش نوشتن داستان به زبان حیوانات است.
در حالت دیگری از این تغییرمسیر،فرد نسبت به همه چیزو همه کس بی اعتنا می شود.مثلاً کارمندی که از دست رئیس اداره عصبانی است در جلسات حضور نمی یابد،سعی می کند با او روبرو نشود،به اتاقش نرود و اگر هم مجبور شود در جلسه ای حضور یابد،هیچ حرفی نزند وبا سکوت خشم خود را نشان دهد.
پرخاش را می توان طوری تغییر مسیر دادکه به نفع خود فرد و اجتماع باشد.مثلاً می توان افراد را به طرف ورزش های مختلف بازی شطرنج،ورزشهای رزمی،آفرینندگی،نقاشی،... سوق دهد.
ضرورت واهمیّت تحقیق
اهمیت وانگیزه ای که ما را به اجرای پژوهش راغب ورهنمون می سازد عبارتند از:
)با توجه به نظریه ناکامی- پرخاشگری انتظارمی رود که دانشجویان به لحاظ وضعیت و شرایط خاص،ناکامی بسیارودر نتیجه پرخاشگری زیاد را تجربه کنند که در صورت صحت یافته ها،باید عوامل مشترک چنین پدیده ای توسط مسئولان مربوطه،کنترل و حذف شوند وبدین ترتیب در جهت تامین بهداشت روانی دانشجویان مساعدت لازم به عمل آید.
)ماهیت رفتار پرخاشگرانه ،نه تنها در زمان گذشته،بلکه در زمان حال نیز نابسامانی های روحی ،جسمی ،و فردی و اجتماعی و اقتصادی زیادی را هم در جمعیت کلی وهم در نسل جوان به ویژه دانشجویان سبب می شود. بنابراین چنین پژوهشی به ضرورت روز است.
)طبق برسی های انجام شده، این طرح پژوهشی جزء درموارد اندک آن هم با اهداف متفاوت اجرا نشده، بنابراین طرح بکر بوده واجرای آن بلامانع بوده وتکرار مکررات نیست.
)با توجه به نظریه آلبرت بندورا،که پرخاشگری را امری آموختی فرض کرده نه غریزی و ذاتی، درصورت معنا دار بودن رابطه ی بین پرخاشگری و نا کامی،مسئولیین امر می توانند با انجام تمهیدات و ارائه خدمات مشاوره ای لازم،رفتاری مناسب و کار آمدتر را جانشین رفتار پرخاشگرانه دانشجویان نمایند.
)در صورت دو سویه بودن رابطه ی بین پرخاشگری و ناکامی که به یک تسلسل باطل می انجامد واز رنج،رنج می زداید.باید چنین امری به سمع دانشجویان و مسئولان برسد وچنین دور باطلی که موجب عقب ماندگی دانشجویان می شود شکسته می شود.
)با توجه به فرضیه مطرح شده در تحقیق چنانچه شیوه کسانی که برای مقابله با ناکامی به روانشناس یا مشاور مراجعه می کنند و از آن ها کمک می خواهند در حل یا کاهش این مسئله مفید باشد،باید دانشجویان را متوجه این راهکار موثر و مفید نمود.
سوالات تحقیق
1)آیا بومی و غیربومی بودن دانشجویان در شیوه مقابله آنها با ناکامی تاثیردارد؟
2)آیا دانشجویان برای مقابله با ناکامی به پرخاشگری روی می آورند؟
3)آیا استفاده از مکانیزم پرخاشگری در مقابله با ناکامی تاثیر دارد؟
فرضیه های پژوهش
1) بین بومی وغیر بومی بودن وپرخاشگری رابطه وجود دارد.
2) بین بومی وغیر بومی بودن و ناکامی رابطه وجود دارد.
3) بین ناکامی و پرخاشگری رابطه وجود دارد.
4) بین جنسیت و پرخاشگری رابطه وجود دارد.
5) بین جنسیت و نا کامی رابطه وجود دارد.
متغییر های تحقیق
متغییر های تحقیق:
1)متغییر های مستقل
2)متغییر های وابسته
متغییر مستقل:
متغییر پیش فرض است. واز طریق آن تغییرات متغیر وابسته ، اندازه گیری وتعیین می شود.
متغییر وابسته:
به متغییری گفته می شود که تغییرات آن معلول تغییرات دیگری است.
*متغییر مستق ما در این تحقیق پرخاشگری است.
*متغییر مستقل ما بر حسب فرضیات در این تحقیق ناکامی، بومی، غیربومی،جنسیت،وضعیت تاهل می باشد.
اهداف تحقیق
1)هدف عمده ی این تحقیق این است که می خواهیم مشخص کنیم که آیا بین ناکامی و پرخاشگری رابطه معناداری وجود دارد یا نه.
2)بررسی نحوه مقابله ی (پرخاشگرانه یا غیر پرخاشگرانه)دانشجویان با ناکامی.
3)کمک به دانشجویان جهت شناسایی راه های صحیح مقابله با ناکامی.
4)ارائه اطلاعات به مراکز درمانی ومشاوره.
5)پیشگیری از عوارض نا مطلوب شیوه های نادرست مقابله با ناکامی.
تعاریف عملیاتی
تعاریف عملیاتی به تعریف واژه های مهم و کلیدی اشاره دارد.ما در این تحقیق سعی می کنیم از بین چند تعریف به یک تعریف کلّی که مفهوم را برساند اشاره کنیم.
بسیاری از روانشناسان معتقدند که تعریف جامع و دقیقی برای پرخاشگری فوق العاده دشوار وچه بسا غیر ممکن است.(چویسکی 1994).
پرخاشگری معمولاً به رفتارهایی اطلاق می شود که با شیوه های مختلفی بر وارد کردن صدمه روحی یا جسمی ،به دیگران اعمال می کردند(اتکینسون وهمکاران 1983).
امّا بسیاری از رفتارها با اینکه منجر به آسیب جسمی نمی شوند پرخاشگرانه محسوب می شوند.پرخاشگری کلامی نیز نمونه ای از این رفتار هاست.
رفتار هایی از این قبیل نظیر:اعمال زور،ارعاب، وسبکهای مدیریتی،که پیامد های روانشناختی زیانباری را در دیگران ایجاد می کند ونیز طرد اجتماعی دیگران نیز جزء اعمال پرخاشگرانه محسوب می شود.
ناکامی یعنی مسدود شدن راه های رسیدن به اهداف. در تعریف مزبورمیان ناکامی ومحرومیت نیز تمایز قایل شده است.تافرد، آرزوی چیزی نکند،ناکام
نمی شود بلکه ناکامی تنها هنگامی رخ می دهد که موانع نامطلوبی در دستیابی
به اهداف معین ظهور کنند.(دکتر فرجاد/ محمد حسین ).
ناکامی عبارتست از حالت برانگیختگی عاطفی که در آن حالت خشم وناامیدی حضور دارد.فردی که برای نیل به هدفی برانگیخته می شود تارسیدن به هدف همچنان برانگیخته خواهد ماند.(دکتر نوابی نژاد/شکوه).
از علل ممکن در ناکامی می توان به علل درونی یا بیرونی اشاره داشت.منظور این است که موانع می تواند در وجود خود فرد یا در بیرون از وجود فرد باشد.مثلاً کوتاهی قد ونقص های وراثتی جزء عوامل درونی و فشار های اجتماعی جزء عوامل بیرونی است.
یک موقعیت برای فردی ناکام کننده است و برای فرد دیگر کاملاً مناسب(گنجی/حمزه).
*دانشجویان:
دانشجویان بر افرادی در این تحقیق اطلاق می شود که در سال(91-92)دررشته روانشناسی بالینی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل مشغول به تحصیلند.
*بومی:
بومی در این تحقیق به افرادی اشاره دارد که در شهر اردبیل ساکن هستند.
*غیر بومی:
غیر بومی به افرادی اطلاق می شود که خارج از استان اردبیل یا در اطراف اردبیل ساکن هستند.
*جنسیت:
منظور از جنسیت به مذکر و مونث بودن افراد اشاره دارد.
فصل دوم
پیشینه پژوهش
تعاریف پرخاشگری
تعاریف زیادی برای واژه پرخاشگری ارائه شده است. تعریف این اصطلاح آسان نیست. به اعتقاد شارفتر پرخاشگری حمله کلامی یا جسمی به سایر موجودات زنده واشیاء بوده و پرخاشگر بودن آمادگی برای پر خاشگری است.
رفتار پرخاشگرانه در انسان به صورت اعمال خشونت بار برضد دیگران تظاهر می کند؛
آن ها نیز ممکن است از چنین برخورد هایی اجتناب ، یا با آن ها مقابله کنند.
پرخاشگری عبارت است از رساندن صدمه یا آسیب به فرد دیگر به صورت
تعمدی ؛ این تعهد را از مقدمات یا نتایج پرخاشگری می توان فهمید.
نظام طبقه بندی پرخاشگری بر اساس الگو های رفتاری سازمان یافته است. به عبارت دیگر ، الگوهای با شکل مشابه در یک طبقه قرار می گیرند.برای مثال یک طبقه رفتار پرخاشگرانه ممکن است شامل حمله فیزیکی به خود و دیگران ، حمله فیزیکی به اشیا یا سایر موارد باشد.بسیاری از رفتارها با اینکه منجر به آسیب جسمی نمی شوند،پرخاشگرانه محسوب می شوند.که پرخاشگری کلامی نمونه ای از این ها است.
رفتار های دیگری از این دست وجود دارد نظیر اعمال زور، ارعاب وسبک های مدیریتی که پیامد های روانشناختی زیانباری را در دیگران ایجاد می کنند.ونظیر طرد عمدی دیگران. این رفتار ها را نباید در زندگی روزمره و تاثیر آن ها در عزت نفس، وضعیت اجتماعی،و شادی قربانی های رفتاری مزبور دست کم گرفت؟!(سادوک،کاپلان،جلد اوّل).
تعاریف ناکامی
براون و فابر، ناکامی را نتیجه تداخل در یک فعالیت هدف دار تلقی می کنند. وعلت تداخل را وجود موانعی می دانند که فرد را از دستیابی به هدف باز می دارد.آن ها طی آزمایشاتی که در سال 1995 انجام دادند،چنین نتیجه گرفتند که هر قدر گرایش فرد برای دستیابی به هدف قوی تر باشد ، نیرومندی ناکامی وی بر اثر تداخل در فعالیت هدفدار بیشتر می شود.
امسل و همکاران ناکامی را حالتی توصیف می کنند که واکنش تقویت شده منظم پیشین مورد تقویت قرار نگیرد. به عبارت دیگر،وقتی در ابتدا انتظار پاداش ایجاد می شود و بعد ناگهان پاداش حذف شود ناکامی پدید می آید.هر قدر پاداش قوی تر باشد ناکامی ایجاد شده در اثر قطع پاداش شدید تر است.(خدا پناهی،محمد کریم،انگیزش و هیجان).
محرومیت یا ناکامی
عبارت است از حالتی که در نتیجه ارضا نشدن احتیاج پدید می آید. ارضا نشدن احتیاج ، ممکن است به سبب عوامل بیرونی یا محیط باشد و به علل درونی ارتباط نداشته باشد.
محرومیت به دلایل محیطی اجتناب نا پذیر است، زیرا در محیط مشخص همیشه عواملی موجود است که مانع از برآورده شدن تمام احتیاجات انسان می شود. مثلاً مواقع بحران اقتصادی ویا مرگ منسوبین ، محرومیت از خارج بر او تحمیل می شود.