پروژه مطالعات مرحله اول طرح آبرسانی و اصلاح و توسعه شهر دولت آباد

مقدمه :

پس از هوا آب از دیرباز مهمترین عامل حیات موجودات است . سالها مطالعات گسترده دانشمندان علوم زیست شناسی پیرامون این بحث بوده است که آستانه تحمل موجودات گوناگون در مقابل بی آبی تا چه حدی ست . یافته ها حاکی از آن است که یک موجود زنده می تواند چند ماهی بدون بهره مندی از مواد مغذی به حیات خود ادامه دهد لیکن نمی تواند بدون مصرف آب زنده بماند . از این جهت وجود آب برای تمام موجودات بویژه انسان نقشی حیاتی و کلیدی دارد. انسان جدا از نیاز به آب برای بقاء حیات خویش ، برای زندگی مناسب با شئون انسانی نیازمند آبی سالم است ؛ که البته دست یابی به آن همواره یکی از دقدقه های آدمی بخصوص در قرون اخیر بوده است  و دانشمندان معتقدند این نیاز در آینده بیش از پیش مورد توجه قرار خواهد گرفت و گاهاً جنگ جهانی سوم را ، جنگ بر سر دست یابی به منابع آب آشامیدنی می داند . بشر همواره امیدوارست تا با دست یابی به تکنولوژی ارزان قیمت و نیز تولید وسیع آب آشامیدنی از آبهای شور دریاها بتواند بر این مشکل فائق آید .

 شاید بتوان به جرات گفت که این بحران جهانی آثار مخرب بیشتری بر کشورهای منطقه خاورمیانه خواهد گذاشت چرا که با عبور کمربند بیابانی از این منطقه و نیز وجود کشورهای توسعه نیافته و یا در حال توسعه در مدیریت آبی و همچنین نزدیکی به خط استوا ، این محدود همواره به شدت آسیب پذیر بوده  و خواهد بود.

کشور عزیزمان ایران نیز از این قائده مستثنی نیست و همیشه از جمله مناطق و کشورهای خشک و با بارش نسبتا کم به حساب آمده است . بهرمندی از آبهای زیر زمینی بوسیله  قنات ها و چاه ها در گذشته و نیز بهره گیری از چاه های عمیق و سدها و نیز کنترل مصرف و استفاده از روش های بهینه سازی مصرف ، متد ها و روشهایی بوده که ایرانیان از آن بهره جسته اند . متاسفانه ایران جدا از آنکه کشوری ضعیف از لحاظ مدیریت منابع آبی و تکنیک های جدید بهره وری  به شمار می آید ،‌ همواره از داشتن رودهای متعدد خروشان یا چشمه های گسترده و بی شمار آب شیرین و یا سلسله جبال وسیع سربه فلک کشیده برفی و یا یخچال های طبیعی محروم بوده است .

استفاده از روشهای جدیدی چون احداث سد های زیرزمینی و یا تغذیه و اصلاح آبهای زیرزمینی و یا بهرگیری مجدد از آبها (فاضلاب) ، اصلاح روش هاس سنتی آبیاری ، آمایش صحیح و اصولی کشت در سطوح استانی وکشوری ، احداث سد در محل های مناسب و نیز آموزش مصرف صحیح به مصرف کنندگان ، بهرمندی از 2 نوع سیستم آبرسانی (آشامیدنی و غیر شرب ) در مناطق مسکونی ، از جمله متد های علمی و اثبات شده ای است که هم با اکوسیستم کشور ما همخوانی دارد و هم ما را از بهرگیری بی رویه از روش های متداول رها  می سازد .

البته بهسازی و بالا بردن راندمان روشهای موجود و معمول همواره مورد توجه بوده است . حتی بهره گیری از قنوات فعال و نیز بالابردن راندمان آبدهی بوسیله لای روبی و نظافت نیز مورد تایید کارشناسان بوده است . امروزه حفر قنوات با توجه به افزایش هزینه های احداث آن نمی تواند اقتصادی باشد و در مقایسه با منابع دیگر مقرون به صرفه نخواهد بود   . بنابراین در حفظ و حراست قنات های موجود باید تلاش نمود زیرا هم سرمایه ای ملی و همگانی است  و هم یک میراث فرهنگی و نشانه ای از تمدن بزرگ ایران در هزاره های کهن است .

یکی از متدهای نوین در مدیریت کلان آب ، آموزش کنترل و صرفه جویی است که خوشبختانه مدیران کشور بدان عنایت بیش از حدی ! داشته اند و البته نکاتی که آموزش داده می شود خالی از نقصان نبوده که در ذیل به مواردی چند بدان اشاره می رود .

در مورد استفاده از دستگاه های خنک کننده مرسوم خانگی بایستی آموزش لازم داده شود تا به کمک صنایع تهویه مطبوع از مصرف بی جای آب آشامیدنی در فصول گرم سال جلوگیری گردد .

  بایستی آموزش لازم به شهروندان داده شود تا از مصرف آب آشامیدنی در صنایع و کارگاه های مختلف بخصوص کارگاه های ساختمانی اجتناب نمایند .

در حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق بایستی نکات ذیل مراعات گردد :

3-1- فواصل مناسب رعایت گردد تا سبب خشک شدن چاه های مجاور نگردد

3-2- کنترل بر چاه های کشاورزی جهت بهربرداری از سفره های زیرزمینی تا حدی که به آن ها آسیب نرساند

از آلوده کردن آب رودخانه ها می بایست جلوگیری کرد و اجازه تاسیس کارخانجات و بیمارستان ها و دیگر مراکز  را در مجاورت رودخانه منوط به تجهیز کارخانه به یک سیستم  تصفیه فاضلاب باشد .

یکی از مهمترین عواملی که به حداکثری صرفه جویی آب و بهترین نوع برداشت مصرفی آب  چه زا نظر اقتصادی و چه از نظر کیفی منجر خواهد شد عبارت اس از یک طرح حساب شده و دقیق از نظر دید فنی با توجه به امکانات و جغرافیای موجود نظیر :

1- تعیین نوع منبع آب شهر مورد نظر ( چشمه  -  رودخانه  -  چاه   -  قنات  -  سد )

2-بهرگیری از اختلاف ارتفاع و نوع توپوگرافی شهر جهت طرح بهتر شبکه توزیع

3-استفاده از بهترین منبع برداشت آب

در خاتمه بایستی به این نکته اشاره نمایم که در تمام مراحل مطالعاتی و اجرایی  باید به 2 نکته ذیل توجه ویژه ای گردد  : نخست بهرمندی مشترکین از آبی سالم و قابل شرب که با کیفیت قابل قبول منقل وارائه گردد .دوم آنکه از نظر اقتصادی مقرون به صرفه و بهینه باشد .

با عنایت به موارد فوق می توان از شبکه ای مناسب برخوردار بود .

جمعیت ؛ عامل برآورد مقدار آب یک شهر

برای محاسبه مخزن به جهت متعادلسازی عرضه در مقابل تقاضا ، مقدار مصرف یک شبانه روز شهر را باید نظر گرفت . که البته مصرف شبانه روزی یک شهر بستگی به عوامل فرهنگی و نوع فعالیتهای مردم و مراکز مختلف موجود در آن شهر دارد .

برای محاسبه یک مخزن آب همواره سه عامل موثر واقع می شود که بطور خلاصه عبارتند از:

نوع مصرف در یک شهر  آیا صنفی ست یا مسکونی است یا فعالیت ویژه ای انجام می گیرد .

با توجه به فرهنگ و سطح زندگی ،میزان مصرفی آب در هر روز و توسط هر نفر که به طور متوسط تعیین خواهد شد.

میزان مصرف آب توسط آتشنشانی جهت اطفاءحریق های احتمالی

محاسبه موارد فوق برای یک شهر لازم است و لکن مشکل محاسبه همین پارامترهای لازم جهت جمعیت آینده شهر با توجه به سطح فرهنگی واعتقادی و میزان رشد اقتصادی و علمی مردم است.

این رشد جمعیت در سالهای آینده بر روی محاسبات مربوط به حجم مخازن نگهداری آب و شبکه انتقال اثر خواهد گذاشت . در این صورت یکی از اصول محاسبه و طراحی آب رسانی ،برآورد جمعیت برای سالهای بعد می باشد که بایستی مورد مطالعه قرار گیرد .

بنابراین لازم است بدانیم رشد جمعیت یک تابع چه قانونیست .البته بایست دوره طرح مشخص شود برای چه سالی باید تعیین شود .

دوره طراحی مخازن نگهداری آب و طراحی شبکه :

دوره طراحی (طرح) عبارتست از مدت زمانی که یک شبکه فاضلاب یا آب رسانی بایستی از شروع بهره برداری در طول آن مدت پاسخگوی نیازها باشد

دوره طرح به عوامل و پارامتر های ذیل بستگی دارد :

عمر مفید تاسیسات

رشد جمعیت

وضعیت اقتصادی جامعه

سادگی تغییر و اصلاح تاسیسات

میزان هزینه اصلاح یا توسعه در وضعیت فعلی و یا آینده

البته دوره طرح برای قسمت های مختلف طرح می تواند متفاوت باشد .

انواع منبع آب :      1- منابع زمینی بلند            2- منابع هوایی

1- منابع زمینی ای که در بلندیهای اطراف شهر ساخته می شود تا در نا مناسبترین نقطه شهر فشار حداقل لازم بر آورده شود.افت فشار آب از منبع تا محل مصرف ناشی از فواصل زیاد این دو از هم  بوده؛ لذا برای تامین حداقل فشار بایستی منبع را در ارتفاعات نصب می کنند .

2- منابع هوایی سازه هایی هستند که روی پایه های فلزی ساخته شده و آب مورد نیاز را در خود ذخیره میکند. این گونه سازه ها عمدتا برای محل هایی مناسب است که فاقد اختلاف ارتفاع مطلوبست.

برای همین ارتفاع این منابع بایستی بگونه ای باشد که حداقل فشار لازم در بحرانی ترین نقطه را فراهم آورد .بهترین نقطه برای مساحت منبع هوایی عبارتست از محدوده مرکزی شهر

تلفات :

اختلاف بین میزان آب تولیدی و کلیه مصاذف نظیر مصرف خانگی  ، عمومی ، تجاری و صنعتی و فضای سبزرا تلفات آب می نامند . از عوامل مسبب آن می توان به  نشت لوله ها و تاسیسات ، حوادث غیر قابل پیش بینی ، انشعابات غیر مجاز وغیر قابل اندازه گیری که فاقد کنتور هستند اشاره کرد .

ارقام مربوط به کنتورات چاه ها و در مقابل مصرف مشترکین نشان می دهد میزان تلفات سالانه حدود 20درصد مصارف کل می باشد  ( مثلا در مشهد ) .

  روش های تعیین جمعیت آینده :

این مطلب بدیهی می نماید که جمعیت در اثر تولیدمثل افزایش و بعلت مرگ و میر کاهش می یابد . با پیشرفت جوامع بشری عوامل مطلوب و نامطلوبی بر رشد جمعیت اثر می گذارد. پیشرفت در مراقبت های پزشکی و زندگی های رفاه گرای شهری و اطلاع انسان از پارامتر های سلامت  من جمله موارد مطلوبی است که بر رشد جمعیت در قرون اخیر آثار فاحشی داشته است و البته در مقابل وجود استرس های جوامع شهری ،آلودگی های ناشی از توسعه شهرها و غیره از جمله پارامتر های نامطلوب پیشرفت جوامع شهری است .در هر صورت می بایست جمعیت در اتنهای دوره طرح با روشی مناسب مشخص شود . اصولا برای محاسبه جمعیت در چشم انداز طرح ، 5 روش وجود دارد :

1- روش حسابی      2-  روش هندسی

3- روش ترسیمی توسعه ای    4- روش ترسیمی مقایسه ای          5- روش کاهش درصد  رشد

مشخصات محل  پروژه

وسعت

  استان خراسان بزرگ  با وسعتی بیش از 238 هزار کیلومتر مربع وسیع ترین استان کشور می باشد و این استان در سال 1383 مطابق مصوبه مجلس شورای اسلامی به سه استان خراسان شمالی به مرکزیت بجنورد و خراسان رضوی به مرکزیت مشهد و خراسان جنوبی به مرکزیت بیرجند تقسیم شده است که استان خراسان رضوی دارای و  127735 کیلومترمربع می باشد.

موقیعت جغرافیایی

استان خراسان رضوی بین مدار جغرافیایی 33 درجه و 30 دقیقه تا 37 درجه و 41 دقیقه عرض شمالی از خط استوا و 56 درجه و 19 دقیقه تا 61 درجه و 18 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است.

این استان از شمال و شمال شرقی به طول حدود 6/531 کیلومتر دارای مرز مشترک با کشور ترکمنستان بوده و از شرق به طول حدود 302 کیلومتر دارای مرز مشترک با کشور افغانستان بوده و از لحاظ مرزهای داخلی از شمال غربی با استان خراسان شمالی ، از جنوب با استان خراسان جنوبی و از غرب و نیمه شمال غربی به استانهای یزد و سمنان محدود می شود .  استان خراسان رضوی دارای 20 شهرستان، 69 شهر، 64 بخش و 161 دهستان می باشد .

شهرستان تربت حیدریه

شهرستان تربت حیدریه از شهرستان های خراسان رضوی است

وسعت

شهرستان تربت حیدریه دارای مساحت 29/6220 کیلومتر مربع و جمعیت 267604 نفر یکی از بزرگترین شهرستان های استان خراسان است.

موقیعت جغرافیایی

 مرکز این شهرستان شهر تربت حیدریه است که بر اساس آخرین تقسیمات کشوری دارای 6 بخش به نام های مرکزی، مه ولات، دولت آباد، رخ ، کدکن و بایگ می باشد. این شهرستان از شمال با شهرستان مشهد ، از شمال غربی با شهرستان نیشابور ، از شمال شرقی با شهرستان فریمان ، از شرق با شهرستان  تربت جام ، از غرب با شهرستان کاشمر ،  از جنوب غربی با شهرستان فیض آباد ، از جنوب شرقی با شهرستان تایباد و در قسمتی از جنوب شرقی با شهرستان خواف  ودر جنوب با شهرستان رشتخوار هم مرز می باشد. این شهرستان در طول شرقی حداقل 47 دقیقه و 58 درجه و حداکثر 8 دقیقه و 60 درجه و در عرض شمالی حداقل59 دقیقه و 34 درجه و حداکثر49 دقیقه و 35 درجه قرار گرفته است .

 شهر دولت آباد

شهر دولت آباد یکی از شهرهای قدیمی با آثار تاریخی در 30 کیلومتری شرق شهر تربت حیدریه (مرکز شهرستان) واقع شده است. این شهر در بخش میانی شهرستان تربت حیدریه واقع شده است. وسعت این شهر حدود 2/199 هکتار می باشد

شهر دولت‌آباد که در سالهای اخیر بعنوان نقطه شهری شناخته شده است شهری است با سابقه‌ی تاریخی که با توجه به ارتقاء آن بعنوان نقطه شهری از نظر سیمای ظاهری و فرهنگی در آن تفاوت زیادی پیدا نشده است. این روستا در طی سالیان طولانی تحت حاکمیت و قدرت خان ها و اربابان بوده است و یکی از عواملی را که در عقب ماندگی این روستا ذکر کرده‌اند وجود اربابان و خان ها برای سالیان طولانی بوده است. از جمله عوامل اصلی شکل‌گیری روستا نیز وجود آب دائمی مناسب ،  قناتها و غیره جهت کشاورزی نیز ذکر شده است. از جمله قنات های معروف آن حشمت‌آباد ، جوادیه و محمودآباد را می‌توان نام برد.

شیب عمومی شهر دولت آباد در جهت شمال به جنوب و به میزان 2/1 درصد می باشد . ارتفاع بالاترین نقطه حوالی استادیوم ورزشی 1271 متر و در پایین ترین نقطه 1239 متر می باشد . بنابراین اختلاف ارتفاع شهردر حدود 32 متر است .