پایان نامه بهینه و ایمن سازی سیستم حمل و نقل همگانی و معابر شهری برای استفاده نابینایان

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد "SC.M "

 مهندسی عمران - برنامه ریزی حمل و نقل 

چکیده

نابینایان بعنوان بخشی از معلولین در هر جامعه ای دارای حقوق مشخصی همانند سایر افراد جامعه هستند که این حقوق باید توسط دیگران محترم شمرده شود و یکی از این حقوق ،حق استفاده از معابر شهری و وسایل حمل ونقل همگانی است .

در این تحقیق سعی براین بوده که به مسائل و مشکلات سفرنابینایان پرداخته شود و در این راستا در ابتدا به تاریخچه توانبخشی به نابینایان در سایر کشورها و ایران اشاره شده وبا تعریف صورت مسئله به مشکلات حرکتی این عزیزان در سطح شهرها واستفاده ایشان از وسایل حمل و نقل همگانی پرداخته شده است .

مشکلات موجود بر سرراه نابینایان در کشورمان ونیز آمارهای موجود وهمچنین آیین نامه های موجود در باره عبور ومرور نابینایان مبحث بعدی است که مورد بررسی قرار گرفته است .

سپس مروری بر راهکارهای بکارگرفته شده در سایر کشورها و فن آوریهای نوین ارائه شده در کشورهای پیشرفته صورت گرفته و سعی شده جدیدترین دستاوردها در این زمینه مورد بررسی قرار گیرد.

به دنبال آن پیشنهادات و راهکارهای اجرایی در مورد نابینایان کشورمان ارائه و علل عدم استفاده از این راهکارها مورد نقد و بررسی قرار گرفته است .

در ادامه مطالعات ، مدل پیشنهادی تدوین شده و نظرسنجی و پردازش صورت گرفته از نابینایان بهزیستی جنوب تهران ارائه شده و نمودارهای حاصل از پردازش نرم افزاری در پیوستها ارائه گردیده است .

مقدمه

در ابتدا پروردگار مهربان را به خاطر نعمات بیکرانش که به ما عطا نموده سپاس می گویم و آرزوی سلامت برای همه آحاد مردم را دارم .

بطور حتم ما احساسی را که یک نابینا درباره عدم توانایی دید خود دارد نمی توانیم درک نماییم ، بینایی یکی از مهمترین نعمتهایی است که خداوند به بندگانش ارزانی داشته است و در سایه آن به انسان قدرت شناخت جهان هستی بطور ملموس و نیز حرکت ومقابله در برابرخطرات را عطا نموده است .

نابینایان را شاید بتوان مظلوم ترین قشر معلولین ودر واقع کل جامعه دانست که بواسطه این معلولیت درانجام مهمترین فعالیتهای اجتماعی با مشکل مواجه هستند .

به علت نوع خاص معلولیت این قشر نسبت به سایر معلولیتها امکانات ارائه شده به این عزیزان نیز از کمیت پایین تری برخوردار است . در کشورهای توسعه یافته از سالها قبل در طراحی های شهری این عزیزان مدنظر قرار داشته اند و امید است در کشور ما نیز این توجه افزون تر گردد .

نابینایان مثل همه ما شهروند این مرز و بوم هستند، آن ها به خاطر محرومیت از قدرت بصری و بینایی، اقتدار و توانایی را در قوای دیگر متمرکز کرده و در مواردی خدمات و توانمندی های چشمگیر آنها ضعف نداشتن بینایی را پوشانده است .

عبور و مرور این عزیزان در سطح شهرهاو نحوه استفاده این عزیزان از وسایل نقلیه همگانی مسئله قابل توجهی است که باید مورد توجه مسئولان امردر برنامه ریزی های شهری قرار داشته باشد.

در این مجموعه قصد داریم با معرفی فن آوریهای نوین و پیشرفتهای صورت پذیرفته در سایر کشورها و ارائه مشکلات ،معضلات ونارساییهای نابینایان در کشورمان به کمبودهای زیرساختی و تجهیزاتی سفر نابینایان در سطح شهرها بپردازیم .

فصل اول : تعریف مساله و هدف از مطالعه

١-١- تعریف مساله و هدف از مطالعه

 جمع کثیری از مردم کره زمین قادر نیستند از لذایذ معنوی و مادی جهان اطراف خود بهره ببرند.کودکان به هنگام عبور از خیابانهای پر رفت و آمد محتاج راهنمایی هستند. پیران وکهنسالان قادر نیستند خود را به پارکهای عمومی شهری و مراکز تفریحی دیگر برسانند. زنان باردار در پیاده روهای کوچک به زحمت حرکت می کنند و معلولین نیز به فراخور نوع معلولیت ، با مشکل روبرو هستند و چه فراوانند مشکلاتی که آنها را از ابتدایی ترین احتیاجات انسانی محروم می دارد.

این محرومیتها نتایج منفی دیگری در بافت جامعه به جای می گذارند که با اندکی تامل می توان تاثیرات آن را در پیرامون خود حس کرد. فرد معلولی که قادر نیست از خانه خود بیرون بیاید، از جامعه انسانی کناره می گیرد و در این رهگذر است که انسانها احترام به حقوق دیگران را از دست می دهند و معلولین را به عنوان سربار جامعه می پندارند .

هدف از طرح این مسائل این است که بتوانیم بامطرح نمودن مشکلات سفر نابینایان سطح شهرها ومعرفی پیشرفتهای روز درزمینه خدمت رسانی به این عزیزان ، توجه بیشتر متولیان امررا به مسائل و مشکلات سفر این عزیزان جلب نماییم .

١-٢- تاریخچه

 اولین مؤسسه توانبخشی سازمان یافته نابینایان درانگلستان و در سال ١٩١٥ شروع به کار کرد. این مؤسسه برای توانبخشی افرادی که به علت سوانح جنگ جهانی اول چشمان خود را از دست داده بودند تشکیل شد. در سال ١٩١٧ مرکز توانبخشی نابینایان در مریلند آمریکا تأسیس شد و تا سال

١٩٤٢پیشرفت چشمگیری درزمینه توانبخشی نابینایان بوقوع پیوست که اکثرفعالیت آنها در زمینه آموزش بریل ، تایپ ، مشاوره و تفریحات بود. بعد از جنگ جهانی دوم مراکز متعددی در سایر ممالک به علت نیاز افراد نابینا تأسیس شد. در ایران نیز در سال ١٢٩٩ مرکز تربیتی و آموزشی توسط یک

کشیش آلمانی در تبریز بنام کرستیفل ١ تشکیل شد و از سال ١٣١٩ به علت جنگ جهانی فعالیت این مرکز دچار وقفه شد، در سال ١٣٣٠ خانم انگلیسی به نام گونگستر٢ ، مرکزی به نام نورآیین در اصفهان برای دختران نابینا تشکیل داد و بعد از ده سال کرستیفل مجددًا فعالیت خود را در شهر اصفهان ادامه داد(٣١). هدف اصلی او شناساندن کارآیی و توانایی نابینایان به جامعه ایران بود و در این زمینه نیز موفق شد. او علائم و نشانه های الفبای زبان فارسی را به خط بریل تطبیق داد وآن را به دانش آموزان آموخت و کتابهای درسی آنان رابه این خط برگرداند. از سال ١٣٥٨ مرکز کرستیفل به آموزشگاه نابینایان انقلاب تغییر نام داد و عده ای از دست اندرکاران بنیاد نابینا در زمینه تعلیم و تربیت نابینایان کوشش می کنند. در تهران نیز از سال ١٣٢٨ آموزشگاه شبانه روزی نابینایان در خیابان ری به عنوان کانون کار و آموزش رودکی تأسیس شد، که مشتمل بر کلاسهای ابتدایی تا ششم و کلاسهای حرفه بود. در سال ١٣٣٦ امور آموزشگاه فوق به مؤسسه بین المللی لاینز٣ واگذار شد و تا سال ١٣٤٠ این موسسه به نتایج قابل توجهی در زمینه پیشرفت و آموزش نابینایان نایل گشت . در سال ١٣٤٣ به کوشش دکتر خزائلی و افراد خیر دیگر آموزشگاه نابینایان خزائلی برای بزرگسالان آغاز به کار کرد و در سال ١٣٤٣ آموزشگاه نابینایان شهید محبی و در سال ١٣٥٨ آموزشگاه دیگری در مجتمع آموزش استثنایی در خیابان پاسداران تأسیس گردید که زیر نظر اداره کل آموزش استثنایی وزارت آموزش و پرورش اداره می شد ودر سال ١٣٥٦ مرکز استثنایی شیخ محمد خیابانی به پذیرش دانش آموزان نابینا پرداخت ومراکز متعددی در سراسر کشور توسط دستگاههای دولتی و خصوصی برای نابینایان شروع به کار کردند.

 اختراع خط مخصوص نابینایان توسط لوئیس بریل ٤ صورت پذیرفت ،  بریل در سال ١٨٠٩ در فرانسه متولد گردید.وی در اوایل کودکی یعنی در سن ٣ سالگی بینایی خود را از دست داد.در سال

١٨١٨ به همراه دوستان خود موسسه ی ملی نابینایان جوان پاریس را در این شهر دائر نمود.در همین زمان بود که بریل بواسطه توانایی هایش در موسیقی و علم مشهور شد و یکی از بهترین نوازندگان ویولون و ارگ در پاریس گردید.بریل در سال ١٨٢٦ شروع به آموزش نابینایان نمود.

امروزه شهرت بریل بخاطر ابداع سیستم خط برجسته وی می باشد که در آن زمان در پیام های رمزی ارتش بکار گرفته می شد. سیستم بریل یا خط برجسته شامل نقاط برجسته با اشکال منظم بر روی مقوای نازک می باشد که نابینایان از طریق لمس آن قادر به درک عبارات و خواندن خواهند

بود.این روش تا به امروز با موفقیت همراه بوده و در بسیاری از کشورهای جهان استفاده می شود(١٩).

١-٣- اولین عصای سفید

استفاده از عصا بعنوان وسیله ی کمکی در رفت و آمد نابینایان از قرن ها پیش متداول بوده است ولی استفاده از عصای سفید بشکل امروزی و بعنوان نمادی برای شناخت نابینایان به بعد از جنگ جهانی اول برمی گردد.در سال ١٩٢١ میلادی یک عکاس اهل شهر بریستول ١ کشور انگلستان با نام جیمزبیگز ٢که در اثر یک سانحه بینایی خود را از دست داد، برای در امان بودن از خطر وسائل نقلیه که در خیابان های اطراف محل زندگی وی در حال رفت و آمد بودند ابتکار استفاده از عصا به رنگ سفید را که براحتی برای همگان قابل دید باشد بکار برد(١٩).

  (تصاویر در فایل اصلی موجود است)

در این قانون کلیه ی حقوق اجتماعی فرد نابینا به عنوان عضوی از یک جامعه ی متمدن انعکاس

یافته است ؛ مواردی از این قانون به شرح زیر است :

نابینایان حق استفاده از کلیه امکانات رفاهی معمول در جامعه را دارند. آنان حق دارند از پیاده روها، خیابان ها، بزرگراه ها و وسایل حمل و نقل همگانی مانند هواپیما، قطار، اتوبوس ، اتومبیل ، کشتی، هتل ، اماکن عمومی، مراکز تفریحی و مذهبی استفاده کنند. اگر در بعضی اوقات ، محدودیتی برای استفاده از این تسهیلات و اماکن وجود داشته باشد باید فراگیر همه افراد جامعه باشد و اگر شخص یا سازمانی فقط برای نابینایان در استفاده از تسهیلات همگانی، محدودیت ایجاد کند یا حقوق نابینایان عاقل و بالغ را نادیده بگیرد، مجرم شناخته می شود.

رانندگان وسایل نقلیه موظف اند مراعات کامل نابینایان را که هنگام عبور و مرور، از عصای سفید استفاده می کنند، بنمایند.

دولت موظف است که نابینایان را به مشارکت در امور دولتی تشویق کند تا آنان به کار مشغول شوند.

مسئولان دولتی همه ساله باید روز ١٥ اکتبر(٢٣مهرماه ) را به عنوان بزرگداشت نابینایان و قانون عصای سفید، به نحوی شایسته ارج نهند و از مردم بخواهند که رفتار معقولانه ای با نابینایان داشته باشند و گامهای صمیمانه و موثری برای آنان بردارند.

 جمعیت نابینایان و افراد دارای مشکلات بینایی رو به افزایش است ودر حال حاضر ١٥٠ میلیون نفر در سراسر جهان ، دارای ناتوانی چشمگیر بینایی هستند که تقریباً ٣٨ میلیون نفر از این تعداد را نابینایان تشکیل می دهند.

در حدود ٢ میلیون نفر در سراسر جهان در سال به افراد نابینا اضافه می شوند که ٨٠ درصد این افراد مسن هستند. با افزایش جمعیت در دو دهه آینده تا سال ٢٠٢٠ تعداد اشخاص مسن (٦٠ سال به بالا) تقریباً ٢ برابر می شوند .

با افزایش افراد دارای مشکلات بینایی وبالا رفتن جمعیت این افراد در جامعه ،دولتها  وظیفه توجه بیشتربه این افراد را پیدا می کنند .

بعنوان نمونه در ژاپن حدود ٣٠٠هزار نفر دارای مشکلات بینایی هستند که این ١٥% جمعیت معلولین فیزیکی را تشکیل می دهد.٨٠% از نابینایان در کشورهای در حال توسعه در مناطق روستایی زندگی می کنند(٥١).

در اتحادیه اروپا نیز از جمعیت ٣٨٥ میلیونی حدود٧.٤ میلیون نفرمشکلات بینایی دارند.

در ایالات متحده بدون استفاده از لنز حدود ١٠٠ میلیون نفر معلول بینایی هستند،که از این تعداد ٧٠ میلیون نفر نزدیک بین هستند، ٨٠ میلیون نفراز بیماریهای بالقوه چشم رنج می برند .١١.٤٠٠میلیون

 نفرمشکلات حاد دید دارند که با عینک اصلاح نمی شودوهر سال در این کشور ٦.٤٠٠ نفربیمار چشمی جدید به این افراد اضافه می شوند .در حالت کلی در این کشور ١.١ میلیون نفر نابینای کامل وجود دارند (١٧) . برای کمک به نابینایان فدراسیون جهانی نابینایان ١ دو هدف عمده حمل و نقلی را

مد نظرقرارداده است (٣) :

١- ایجاد محیط برنامه ریزی شده بهتر و ایمن تر بطوری که در آن این افراد بدون ترس تردد نمایند با تآکید بر پیاده روهای بدون مانع ،ایمنی راه و منظور نمودن گذرگاهها با رنگ که به کم بینایان کمک نماید .

٢- اصلاح حمل و نقل عمومی از طریق تجهیز آن به سیستم اطلاع رسانی شنیداری و امتیازات سفر.

در این ارتباط در کشورهای اروپایی عضو این انجمن تسهیلات زیر به نابینایان ارائه می شود : در این کشورها در برخی ایستگاههای اتوبوس و مترو یک نوار برجسته بر روی سطح زمین این افراد را تامرحله سوار شدن به اتوبوس یا مترو هدایت می کند .

در خط کشی عابر از سطح بافت دار استفاده شده و برای مسیر یابی نیز از این سطوح یا مسیرهای موزائیک شده استفاده می شود که این مورد دوم درکشورمان ودر برخی مناطق شهرداری تهران نیز در حال انجام می باشد . تسهیلات در این کشورها برای نابینایان درموردچراغهای راهنمایی نیز بصورت پیامهای صوتی و یا دگمه های فشاری تغییر رنگ چراغ می باشد .

در کشور ما مجلس شورای اسلامی طرحی را با نام تامین حقوق معلولان تصویب کرده است . یکی از بند های این طرح به مناسب سازی فضاهای شهری اختصاص دارد ،اما مسئولان و دست اندرکاران امر مناسب سازی ساختمان و فضاهای شهری برای معلولان ، می گویند مشکلات عبور و مرور معلولان در محیط های شهری آن گاه بر طرف می شود که فرهنگ مناسب سازی نهادینه شده باشد،که در واقع این یکی از مهمترین معضلات سدراه مناسب سازی است . افزون بر آن ، دستگاه های ذیربط با متهم ساختن یکدیگر به سهل انگاری، معتقدند رسانه های جمعی نیز آن گونه که باید به رسالت خود در این باب عمل نکرده اند.

 دیرزمانی است که در کشورهای توسعه یافته ، معلولان و کم توانان جسمی قادرند بدون کمک دیگران از امکانات شهری بهره مند شوند. زیرا معابر شهری، توقفگاه های ناوگان حمل و نقل عمومی، ساختمان های دولتی و غیردولتی، مراکز آموزشی و تفریحی مطابق با استانداردهای خاص طراحی و احداث شده اند، از همین رو، هیچ معلولی برای سوار شدن بر مترو با پله های متعدد مواجه نمی گردد و همچون سایر شهروندان به سهولت می تواند وارد داروخانه ، سینما، دانشگاه ، بانک و یا هر ساختمان دیگری شود. حتی در ایستگاه های اتوبوس ، تابلوهای ویژه ای با خط بریل برای نابینایان نصب شده تا بتوانند مسیرهای خود را مشخص کنند. این تمهیدات ناشی از آن است که در این کشورها، حق شهروندی معلولان به رسمیت شناخته شده است .

در کشورمان براساس مصوبه مجلس ، وزارتخانه ها، سازمانها و موسسات و شرکتهای دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی موظفند برای دسترسی و بهره مندی معلولان ، ساختمانها، اماکن عمومی، ورزشی و تفریحی و معابر و وسایل خدماتی موجود را در چارچوب بودجه های مصوب سالانه خود مناسب سازی کنند.

شهرداریها نیز موظفند از صدور پروانه احداث و یا پایان کار برای آن تعداد از ساختمانها و اماکن و معابری که استانداردها ی تخصصی مربوط به معلولان را رعایت نکرده باشند، خودداری کنند.

در ماده (٤) این طرح تصریح شده ، معلولان می توانند در استفاده از امکانات ورزشی، تفریحی، فرهنگی و وسایل حمل و نقل دولتی (مترو، هواپیما، قطار) از تسهیلات نیم بها بهره مند شوند.

طبق این مصوبه ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تربیت بدنی و شهرداری ها موظفند کتابخانه ، اماکن ورزشی، پارک و اماکن تفریحی خود را به نحوی احداث و تجهیز کنند که امکان بهره مندی معلولان فراهم شود.

طبق ماده ١٤، سازمان صدا و سیما موظف است حداقل دو ساعت از برنامه های خود را در هر هفته در زمان مناسب به برنامه های سازمان بهزیستی کشوروآشنایی مردم با توانمندیهای معلولین اختصاص دهد.

حقوق شهروندی معلولان تا آن جا اهمیت دارد که سازمان ملل متحد در سال ١٩٧٨ سی و هفتمین مصوبه خود را به این امر اختصاص داد. در این مصوبه که برنامه اقدام جهانی برای معلولین عنوان گرفته ، تصریح شده است : افراد معلول از حقوق و مزایای شهروندی برخوردارند تا از این طریق امکان مشارکت کامل این افراد در همه عرصه های مختلف جامعه فراهم آید.

بر اساس آمار، قریب به ششصد هزار نفر از هموطنان ما در جنگ تحمیلی آسیب دیده اند. اینک روزهای دفاع گذر ایام رنگ باخته و زندگی به روند عادی بازگشته است ، لیکن رنج معلولیت با این افراد تا پایان عمر همراه است . این رنج آن گاه نمایان تر می شود که معلولی ناگزیر به عبور و مرور در سطح شهر باشد.

حتی مرکز تحقیقات ساختمان وزارت مسکن و شهرسازی که یکی از متولیان برنامه مناسب سازی ساختمان و محیط های شهری برای معلولان محسوب می شود و ضوابط و مقررات مربوط به  آ ن را تدوین نموده ، برای ورود هیچ فرد معلولی مناسب نیست . این مرکز از یک سو، ضوابط و مقررات

مربوطه را تدوین می کند و از سوی دیگر مسئول بازنگری این مقررات است تا مشکلات اجرایی مقررات مذکور را بررسی و تبیین نماید. به رغم همه این مقررات و بازنگری ها، اغلب اماکن دولتی و اداری همچنان بدون در نظر گرفتن ضوابط و مقررات مربوط به معلولان طراحی و احداث می شوند و تنها در برخی ساختمان ها برای رفع تکلیف ، در بخشی از ورودی ساختمان ها سطح شیبداری احداث شده که حتی افراد سالم به دشواری می توانند از سطح آن عبور کنند 

Abstract

The blinds as a part of handicapped in every society has significant

rights that must be appreciate by others and one of this rights is

using urban roads and mass transit vehicles.

In this research we are going to pay to problems and difficulties

about the blinds travel , and for this purpose, first we mention the

rehabilitation history in our country and other countries , with

introducing the problem definition we pay to mobility problems

and using mass transit vehicles .

Then we pay to problems that the blinds encounted in our country

and also the exist statistics  and guidelines about movement of

them in cities.

Then we review the performing soloution and new technologies in

other countries and we tried to introduce the latest findings.

In the next chapter we introduce the presents and practical

strategies about the blinds in our country  and the reason why this

strategies  are not useable in our country.

In continue the presenting model is introduced and the Survey and

statistical processing of data that was collected from blind

members of Tehran southern welhealth center are presented , and

the resulting graphs are in encloses .