چکیده
اقتصاد گردشگری در حال حاضر در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاری جهان است .افزون بر این بسیاری از برنا مه ریزان وسیاستگذاران توسعه نیز از صنعت گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد می کنندکه می تواندبا برنا مه ریزی اصولی ومناسب وشناسایی فرصتها ومحدودیتهای گردشگری،نقش موثری در توسعه مناطق شهری ودر نتیجه توسعه ملی وتنوع بخشی به اقتصاد ملی بر عهده داشته باشد.از اینرو در اینجا سوال این است که پتانسیلها ومحدودیتهای توسعه گردشگری شهر کدام است ؟وچه راهبردهایی جهت توسعه گردشگری که منجر به توسعه ملی بشود وجود دارد؟بدین منظور مقاله حاضر با استفاده از روش پیمایش،مطالعات میدانی وتعیین نقاط قوت ،ضعف ،فرصتها وتهدیدهابه شیوه SWOT به ارائه استراتژی وراهبرددر جهت توسعه گردشگری منطقه زنجانرود پرداخته است.تجزیه وتحلیلها نشان می دهد که با توجه به توانها واستعدادهای بالقوه گردشگری منطقه،آن می تواند به یک عامل توسعه درونزا تبدیل شودکه خود نیاز به برنامه ریزی جامع برای بازنمایی نقاط قوت ،تقویت فرصت ،ومقابله باتهدیدات وضعفها را ضرورت می بخشد. لازم به ذکر است راهکارهای این پژوهش در بهینه سازی وضع موجود وساماندهی صنعت گردشگری در این استان می باشد.
کلمات کلیدی:امکان سنجی ،توسعه گردشگری،مدل SWOT،راهبرد
مقدمه
محیطهای شهری بخصوص شهر های بزرگ هر چند دارای معضلاتی چون آلودگی ،ترافیک ،جرم وجنایت و..می باشند ومردم را گریزان می سازند ولی مظهر تمدن ،فرهنگ واداره جامعه هستند که خود از ویژگی های گردشگری به دور نیستند وبعضا ارزشمندترین منابع توریستی (پارکها وچشم اندازها ،رودخانه ها،فضا های تاریخی و..) را در خود جای داد ه اندکه برای افراد جذاب بوده وآنها را به سوی خود جذب می کند از طرفی در زندگی ماشینی قرن 21 با روند روبه تزاید فناوری وماشینی شدن زندگی در جوامع وگسترش اختراعات که انسان را به شهر ها به عنوان محورهای تحول وابسته می کند لزوم توجه به مقوله گردشگری احساس می شود.(BULTER,2002).گذشته از ضرورتها جایگاه گردشگری به حدی است که قران مجید در آیاتی چند انسان را به این موضوع مهم دعوت کرده است(موحد،1383).توجه به مقوله گردشگری زمانی مهمتر جلوه ترمی کندکه طبق آمار در سال 2005 حدود 808 میلیون گردشگر در جهان جابجا شدهاند که این خود باعث ایجاد درآمدی بالغ بر 282 میلیارد دلار بوده است. گردشگری یکی از منابع اصلی اشتغال در سراسر دنیا نیز است که طبق برآورد سازمان جهانی جهانگردی حدود 7/76 میلیون شغل در دنیا در این صنعت به صورت مستقیم اشتغال دارند. چنانچه مشاغل غیر مستقیم اقتصادی نیز به آنها اضافه گردد این مقدار به حدود 234 میلیون (7/8% از کل مشاغل دنیا) خواهد رسید (Unwto,2007: 19). صنعت گردشگری در ایران علیرغم داشتن جاذبه های فراوان نقش بسیار ناچیزی در اقتصادکشور ایفا می کندازطرفی جهانی شدن می تواند از طریق مرززدایی،تسهیل در مقررات آمدوشدوبهبوددر امر حمل ونقل وارتباطات می تواند در افزایش گردشگران بین المللی وتحول این صنعت بسیار موثر باشد.(تولایی،6،1385) ).جهانگردی امروزه در چهارچوب طرح های آمایشی یا کالبدی ، اعم از ملی ، منطقه ای و محلی به عنوان یکی از ابزارها و مولفه های مهم توسعه و محرومیت زدایی به شمار می رود . جهانگردی که از مهم ترین عوامل عمران نواحی است فعالیتی ارز آور و متعادل کننده است که موجب توسعه اقتصادی و اجتماعی در سطح منطقه شده و توزیع عادلانه در آمد و همچنین اشتغال زایی را همراه دارد (هادوی،1:1387) یکی از راه های درمان بیماری اقتصاد این سرزمین ، تنوع بخشیدن به منابع کسب درآمد ارزی است و با توجه به جمیع شرایط جغرافیایی ، طبیعی ، مادی ، فرهنگی و تاریخی و ... ایران زمین ، جلب جهانگردی خارجی ، یکی از راه ها و شاید مهم ترین را وصول به این مهم است (محلاتی،208:1377).امروزه جهت رهایی اقتصاد ایران از اتکای به نفت ، به کارگیری و استفاده از منابع و توان های متنوع موجود در سطح کشور را ضروری ساخته است . محصولات غیر نفتی و جهانگردی از نمونه های بارز و منابع سرشار از درآمد به حساب می آیند . شناسایی و معرفی جاذبه های طبیعی ، آثار تاریخی و یادمان های باستانی و فرهنگی ایران از اقدامات موثری است که می تواند در توسعه جهانگردی و کسب درآمد بیشتر مفید و موثر باشد . استان زنجان می تواند به عنوان بخشی از پیکره پر جاذبه ایران به منطقه مهم جهانگردی تبدیل شود . نزدیکی استان به منطقه توسعه یافته مرکزی ایران و پایتخت، قرار گرفتن در مسیر توسعه، عبور جاده ترانزیت، عبور راه هوایی جهانی از این استان، قرار گرفتن در مسیر استانهای مهم و بزرگی مانند آذربایجان شرقی و قزوین و وجود شرایط آب و هوایی خاص ناشی از قرار گرفتن در دامنه‌های البرز جنوبی، از جمله عوامل مؤثر در جذب گردشگر به این منطقه می‌باشد( نگاهی به تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان زنجان 82-1376، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان، تابستان 1383، ص1). اما به جهت این که قابلیت های جهانگردی و ایرانگردی استان زنجان ، جایگاه واقعی خودش را در سطح بین المللی و حتی در سطح کشور به دست نیاورده ، در راستای مطالب فوق سو الات زیر قابل مطر ح می باشد :
1 – پتانسیلها ومحدودیتهای توسعه گردشگری زنجانرود کدام است؟
2-عمده راهبردها و برنامه ریزیها جهت توسعه این صنعت دراستان زنجان به چه صورت است ؟
این پژوهش بر آن است با معرفی وبررسی گردشگری منطقه زنجانرود،در راستای حل موانع این صنعت گام ارزنده ای برداشته و افق های تازه و امید بخشی را در توسعه استان با دستیازی به اهداف ذیل به ارمغان بیاورد:
1 – شناسایی و معرفی توان های منحصر به فرد جهانگردی در استان زنجان به عنوان یک منطقه مستعد جهانگردی
2 – شناخت و ارزیابی اثرات توسعه جهانگردی بر رشد و توسعه استان زنجان در زمینه های مختلف اقتصادی و اجتماعی و ...
3 – ارائه راه حل های مفید و برنامه ریزی شده در جهت رفع مشکلات و تنگناهای جهانگردی در استان زنجان
روش پژوهش
روشهای پژو هش عمدتا مبتنی بر ما هیت مو ضوع و اهداف هر پژوهش تنظیم می شود .این رو شها دارای دو گو نه اصلی پیمایشی وتو صیفی -تحلیلی است در پژ وهش حاضر نیز ازدو روش فو ق بهره گر فته شده است. بد ین منظورعلی رغم مشاهده میدانی از منطقه، از طر یق مطالعه کتا بخانه ای اقدام به جمع آوری اطلا عات پر داخته شده است منابع مو جود اطلا عات ذی قیمتی از محدوده مورد مطالعه را در اختیار گذاشته که اغلب این اطلاعات از طریق مطالعات میدانی قابل د سترس نمی باشد.آمار و اطلاعات مورد نیاز پژ وهش نیز با مر اجعه مستقیم به مر اکز آمار ی و اطلاعاتی چون مر کز آمار ایران ،سا زمان مد یریت و برنامه ریزی استان وسازمان میر اث فر هنگی استان و کتابخانه ای آنها انجام گر فته و نیز از سایتهای اینترنت و با نکهای اطلاعاتی و کتا بخانه های دانشگاهی استفاده و گردآوری شده است و بخش تجزیه و تحلیل داده ها نیز با تکیه بر مطالعات تو صیفی و مشاهدات عینی و با استفاده از مدل (SWOT) انجام گر فته و برای نمایش بهتر مکانهای تو ریستی با استفاده از ( GIS) به تهیه نقشه ها پرداخته شده است.
مبانی نظری
اصطلاح توریست (گردشگر) از قرن نوزدهم معمول شد. در آن زمان اشراف زادگان فرانسه
می‌بایست برای تکمیل تحصیلات و کسب تجربه‌های لازم زندگی اقدام به مسافرت نمایند این جوانان در آن زمان گردشگر نامیده می‌شدند و بعدها در فرانسه این اصطلاح در مورد کسانی به کار می‌رفت که برای سرگرمی‌و وقت گذرانی و گردش به فرانسه سفر می‌کردند و بعداً با تعمیم بیشتر به کسانی اطلاق می‌شد که اصولاً به این منظور به سفر می‌رفتند. کم کم کلمه توریست به بعضی زب آن‌های دیگر وارد شد و از آن واژه گردشگری به وجود آمد .گردشگری به دلیل بین رشته‌ای بودن و ارتباط با علوم مختلف، از دیدگاه افراد مختلف با گرایش‌های مختلف علمی‌مورد بررسی قرار گرفته است و دارای تعاریف متنوعی است ولی در ریشه و مبنا تمامی‌تعاریف دارای نکات کلیدی مشترکی می‌باشند. واژه توریسم نخستین بار در سال 1811 ، در مجله ای انگلیسی به نام اسپورتینگ ماگازین ( مجله ورزشی ) آمد . در آن زمان این لغت به معنای مسافرت به منظور تماشای آثار تاریخی و بازدید از مناظر طبیعی برای کسب لذت به کار می رفت » (محلاتی،3:1380).توریسم ( گردشگری ) عبارت است از فعالیت یا فعالیت هایی که افراد برای استراحت ، کار و دیگر دلایل به خارج از محیط معمول خویش سفر می کنند و حداقل یک شب و حداکثر برای یک سال به طور متوالی در آن جا اقامت می گزینند (سنایی،137:1374).هم اکنون در جهان شهری فزاینده ،تقریبا نیمی از جمعیت کل جهان وبیش از سه –چهارم از جمعیت کشورهای بادرآمدبالا درشهرها زندگی می کنند.از طرفی مدیریت شهر وسطوح شهرنشینی وتمایل زیادبه الگوی جهانی صنعتی شدن وتوسعه اقتصادی از تغییرات قابل توجه وچالشهای قرن بیست ویکم می باشد(کوهن ،78،2006)مقوله توریسم را از آن رو « صنعت توریسم » ( Tourism industry ) می نامند که در راستای ایجاد آن می باید صنایعی متحول شده و به کار افتند که مستقیماً با گردشگران در ارتباط باشند نظیر : انواع زیر ساخت ها ، صنایع ساختمان ، انواع شبکه ارتباطی و صنایع حمل و نقل و تجهیزات پزشکی و درمانی و غیره ، در واقع توریسم بیشتر به عنوان یک سیستم تولیدی مطرح می شود ، سیستمی که برای راه اندازی تولید آن باید صنایع عمده ای ایجاد شوند (حیدری وحسین زاده دلیر،61:1382). امروزه توریسم به یکی از بزرگ ترین اهرم های تحولات اجتماعی – اقتصادی تاریخ بشر تبدیل شده ، به طوری که تعداد توریست های بین المللی که در سال 1950 از 25 میلیون نفر تجاوز نمی کرد ، در سال 1992 به بیش از 594 میلیون نفر رسیده است همچنین بر اساس پیش بینی سازم ان جهانی توریسم ، تعداد توریست ها در سال 2010 به یک میلیارد نفر و در سال 2020 به 6 / 1 میلیارد نفر افزایش خواهد یافت (نمودار شماره1).
نمودار 1- روند تعداد گردشگران جهان از سال 1950 تا کنون و پیش بینی آن تا سال 2020
سازمان جهانی جهانگردی(UNWTO: 2006)
از نظر درآمد در سال 1997 درآمد های توریستی به طور جهشی به448میلیارد دلار افزایش پیدا کرده و بر اساس پیش بینی سازمان جهانی توریسم ، این میزان 621 میلیارد دلار برای سال 2000 و 1500 میلیارد دلار برای سال 2010 برآورد شده است . (قربانی،119:1382) آمارها نشان می دهد که مسافرت وتوریسم امروزه به طور مستقیم یا غیر مستقیم در ایجاد مشاغل در سطح جهانی ،ملی ومنطقه ای ،بیش از 10درصدموثر است.(گلدنر و ریچ،560،2003) چنانکه بر اساس آمار های مو جود ،صنعت گردشگری امروزه به عنوان دومین منبع در آمد بیش از 49 کشور در حال تو سعه به حساب می آید و راهبردی است برای افزایش درآمد و فقر زدایی این کشورها و بر اساس پیش بینی سازمان جهانگردی جهانی (wto) تا سال 2010 بیش از 43 در صد از اشتغال جهان مر بو ط به بخش گر دشگری خو اهد بود .(سقایی ، 1385) توریسم شهری می تواند بطور بالقوه درآمد بسیار و اشتغال زایی فراوان در خود داشته باشد و بطور وسیع بعنوان مکملی برای جذب سرمایه گذاری ها در نظر گرفته می شود. مزایای مستقیم آن به اشتغال زایی در تسهیلاتی مانند هتل ها، رستوران ها و مراکز توریستی مربوط می شوند. دوره های ثانویه مصرف رخ می دهند، سوبسید و صنایع حمایتی ایجاد می شوند، و اقتصاد محلی نیز از تأثیر ایجاد شده بر درآمدهای خانوار بهره مند خواهد شد(سلبای،19،2004)اهمیت صنعت توریسم به طورخلاصه ناشی از موارد زیر است:1-مولدشغل است2-موجب ورود ارزخارجی به کشور می شود(درآمدارزی را افزایش می دهد)3-باعث بالا رفتن درآمدهای مالیاتی درکشورمی شود4-توزیع مجدد ثروت راسهولت می بخشد(کهن،81:1383)ا ظهور تو ریسم به عنوان فرایندی که می تو اند جایگاه غالب را در اقتصاد کشورها ی صنعتی داشته باشد و در عمل اقتصاد این کشو رها را به اقتصاد خد ماتی تبدیل کند از مبا حث جالب تو جه اقتصادی در دو دهه اخیر بوده است (حقی ، 1370 :30)در گروه بندی مناطق توریست جهان متوجه پیشرفت و یکه تازی کشورهای پیشرفته غربی در صدر فعالیت های توریستی جهان می شویم به طوری که این کشورها هم از لحاظ درآمدهای توریستی و هم به لحاظ جذب تعداد توریست در رده های اول قرار گرفته اند ، اروپا با جذب 212 میلیون گردشگر در سال 1985 در مقام اول قرار گرفته است در واقع اروپا در همه سالهای بعد از آن نیز این رتبه را داشته است تا اینکه در سال 1999 ، 2 / 394 میلیون نفر از کشورها و شهرهای این کشورها دیدن کرده اند . مطابق این تقسیم بندی در سال 1999 بعد از کشورهای اروپایی ، آمریکا با 7 / 122 میلیون نفر و آسیای شرقی / آرام ، آفریقا ، خاورمیانه و آسیای جنوبی در رده های بعدی قرار گرفته اند(حیدری،63:1382). جدول زیر میزان ورود توریست های بین المللی در نواحی شش گانه جهان را نشان می دهد . بر اساس پیش بینی سازمان جهانی توریسم ( WTO ) در سال 2010 میزان ورود توریست های بین المللی به نواحی شش گانه جهان بر اساس جدول شماره(1) خواهد بود
لینگ دانلود پایان نامه این پروپوزال