پایان نامه بررسی وضعیت تداخلات دارویی گروه‌ های دارویی در نسخ پزشکان عمومی شهر اردبیل در سال 1392

پایان نامه برای دریافت درجه­ ی کارشناسی ارشد

گرایش: نظارت بر امور دارویی

چکیده

هر روز به تعداد داروهای موردمصرف درمان اضافه می‌شود که این داروها طیف وسیعی از اثر و قدرت هستند، عوامل گوناگونی مانند تعداد داروهای تجویزی در یک نسخه برای یک بیمار، مراجعه یک بیمار به چند پزشک جهت مداوای بیماری خود، عدم اطلاعات کافی دست‌اندرکاران درمان در زمینه فارماکولوژی بالینی این داروها و نبودن دستگاههای موردنیاز جهت تعیین سطوح پلاسمایی داروها، در میزان بروز واکنشهای مضر و ناخواسته تداخلات دارویی نقش بسزایی دارند. در همین راستا این پژوهش با هدف تعیین تداخلات دارویی در نسخ پزشکان عمومی انجام گرفت. این تحقیق بصورت توصیفی بر روی 1001 نسخه دارویی از 107 پزشک عمومی مربوط به سال 1392 بصورت تصادفی از هر ماه 84 نسخه در شهر اردبیل انجام گرفت و اطلاعات لازم (نسخه‌ها) از سازمانهای بیمه‌گر (خدمات درمانی و تامین اجتماعی) و از نسخه‌های بایگانی‌شده و در دو حیطه زمانی اخذ گردید و براساس جنس پزشک، محل کار، محل تحصیل، سابقه کار، داده ها در EXCELL ثبت و داده‌های جمع‌آوری شده با استفاده از نرم‌افزار SPSS 16 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در این مطالعه 1001 نسخه مورد بررسی قرار گرفت، نسخ مذکور توسط 45  پزشک زن و 62 پزشک مرد نوشته شده بود. 96 (89%) پزشکان استخدام بخش دولتی نبوند. 51 (47%) از پزشکان فارغ التحصیل دانشگاه دولتی بودند. نتایج پژوهش نشان داد تداخلات دارویی در درمانگاه‌ها بیشتر از بیمارستان‌ها و مطب‌ها بود. همچنین این تداخلات در پزشکان با نوع استخدام غیردولتی بیشتر پزشکان با نوع استخدام دولتی، در پزشکان فارغ‌التحصیل از دانشگاه دولتی بیشتر از فارغ‌التحصیل دانشگاه آزاد، در پزشکان با سابقه کار زیر 2 سال بشتر از پزشکان با سابقه کار بالای 2 سال و در نهایت در پزشکان زن بیشتر از پزشکان مرد بود.

کلمات کلیدی: نسخه پزشک، دارو، تداخل دارویی

 فصل اول

کلیات پژوهش

1-1- مقدمه

سالانه حدود 20 هزارنفر در جهان بعلت واکنش‌های شیمیایی که در اثر تداخل دارویی ایجاد می‌شود جان خود را از دست می‌دهند.

در حرفه پزشکی موارد متعددی وجود دارد که در آنها اضافه یا کم‌کردن یک دارو از رژیم درمانی می‌تواند فعالیت دارو یا داروهای باقیمانده را تحت تاثیر قرار دهد. اهمیت این اضافه یا کم کردنها می‌تواند حداقل باشد یا اینکه باعث از بین رفتن کامل کنترل درمانی شود.  چه بسا بعضی‌ از این تداخلات دارویی می‌تواند مرگ را بدنبال داشته باشد (خوری و سمنانی، 1384).

خوشبختانه در بررسی انجام‌شده اکثر این تداخلات در مقوله کم اهمیت جای دارند. اما بعضی از آنها در تعداد کمی از افراد می‌تواند بطور جدی تهدیدکننده حیات باشند. براساس مطالعه‌ای در سال 1999 در ایالت متحده 7% از عوارض جانبی ناشی از تداخلات دارویی ایجاد شده است. و از بین بیمارانی که در اثر واکنشهای سوء دچار مرگ شده‌اند (4% کل مرگ و میرها) را شامل می‌شود (چانگ[1] و همکاران، 2011). در ایران براساس گزارش معاونت غذا و دارو وزارت بهداشت و درمان 8% از موارد پذیرش شده در بیمارستان بعلت عوارض دارویی گزارش شده است (نبوی‌زاده و خوشنویسان، 1380). عوارض دارویی چهارمین عامل مرگ و میر در ایالت متحده گزارش شده است، مرگ و میر ناشی از مصرف فرآورده‌های دارویی 98000 مورد می‌باشد که بیش از مرگ و میر ناشی از تصادفات با وسایل نقلیه (43458 مورد)، سرطان پستان (42297 مورد)، یا ایدز (16516 مورد) برآورد شده است (روی‌ژانگ، میشل، کایرلی[2]، 2014)

1-2- کلیدواژه‌ها

نسخه پزشک: دستوراتی است که پزشک برای بهبود وضع بیمار (تشخیص، درمان یا توانبخشی) بر برگی از کاغذ می‌نویسد. در نسخه مطالبی مانند داروهای موردنیاز، نحوه مصرف، آزمایشات ضروری و کارهایی که مریض باید انجام دهد و ... نوشته شده است.

دارو: در حرفه پزشکی دارو به موادی گفته می‌شود که قادر به معالجه یا توقف بیماری و یا باعث رفع علایم بیماری و التیام‌بخش درد باشد.

تداخل دارو: داروهایی که با تلاش دانش پزشکی برای مقابله با بیماریها تولید می‌شوند اگر بدون مشورت پزشک در ترکیب با هم مصرف شوند، گاهی به معجونی سمی و کشنده تبدیل خواهند شد. و حتی باعث پیامدهای خطرناکی از جمله تهدید جان بیماران خواهند شد که به آن تداخل دارویی گفته می‌شود.

1-3- اهداف طرح

الف) هدف کلی: تعیین تداخلات دارویی در نسخ پزشکان عمومی در شهر اردبیل در سال 1392

جامعه آماری: نسخ پزشکان عمومی مطب‌ها، بیمارستانها و درمانگاهها در سال 1392

ب) اهداف اختصاصی

1- تعیین فراوانی داروهای تجویزی در نسخ پزشکان عمومی شهر اردبیل در سال 1392 به تفکیک اشکال دارویی

2- تعیین فراوانی تداخلات دارویی در نسخ پزشکان عمومی شهر اردبیل در سال 1392 به تفکیک محل کار

3- تعیین فراوانی تداخلات دارویی در نسخ پزشکان عمومی شهر اردبیل در سال 1392 به تفکیک محل تحصیل

4- تعیین فراوانی تداخلات دارویی در نسخ پزشکان عمومی شهر اردبیل در سال 1392 به تفکیک نوع استخدام

5- تعیین فراوانی تداخلات دارویی در نسخ پزشکان عمومی شهر اردبیل در سال 1392 به تفکیک جنسیت

6- تعیین فراوانی تداخلات دارویی در نسخ پزشکان عمومی شهر اردبیل در سال 1392 از نظر گروه‌های دارویی آنتی‌بیوتیکها

7- تعیین فراوانی تداخلات دارویی در نسخ پزشکان عمومی شهر اردبیل در سال 1392 از نظر گروه‌های دارویی کورتیکواستروئیدها

فصل دوم

بررسی متون

2-1- تداخلات دارویی

هرگاه پاسخ های مشخص دارویی یک دارو که برای بیمار تجویز می شود با داروی دوم تغییر یابد تداخل دارویی اتفاق می افتد (هارکنس، 1991؛ لیتل، لیونل و لویس[3]، 1999). منظور از تداخل دارویی عوارض ناخواسته ای است که از ترکیب و مصرف همزمان دو یا چند دارو ناشی می شود. این عوارض وقتی هر یک از داروها به تنهایی مصرف شوند، رخ نمی دهند. تداخل دارویی می تواند بین داروهای مختلف، بین داروهای تجویز شده توسط پزشک یا داروهای بدون نسخه، بین داروها و داروهای گیاهی، داروهای مکمل و حتی مکمل های ویتامینی، بین داروها و برخی خوراکی ها و غذاها رخ می دهد (هاردمن، لیمبرد، گیلمن و گودمن[4]، 2006) بسیاری از مشکلات ناشی از تجویز داروها یا DRP (Drug related problem) در اثر انواع تداخل های دارویی پیش می آیند هر روز به تعداد داروهای مورد مصرف در درمان اضافه می شود (هارکنس، 1991؛ لیتل و همکاران، 1999). وقتی دو یا چند دارو به طور همزمان به منظورهای مختلف مانند درمان- پیشگیری و تشخیص مصرف می شوند ممکن است بر روی همدیگر اثر مساعد یا نامساعد بگذارند (آبرامس[5]، 2011؛ هنری[6]، 2010). عوامل گوناگونی مانند تعداد داروهای تجویزی در یک نسخه برای بیمار- مراجعه یک بیمار به چند پزشک جهت مداوای بیماری خود- عدم اطلاعات دست اندرکاران درمان در زمینه فارماکولوژی بالینی داروها و نبود دستگاههای مورد نیاز جهت تعیین سطوح پلاسمائی- داروها- مصرف دارویی بدون نسخه همراه با داروی تحویز شده- تجویز دارویی جدید توسط پزشک بدون اطلاع از سابقه بیماری فرد- در میزان بروز واکنش مضر و ناخواسته تداخلات دارویی نقش بسزایی دارند (دولند، 1998؛ کاتزونگ، 2012). تداخلات دارویی نه تنها محدود به موارد تجویز همزمان دو یا چند دارو نمی باشد و می تواند بصورت های مختلف از قبیل تداخل دارو با مواد غذایی- دارو با عوامل محیطی و سیگار و مصرف الکل با تستهای آزمایشگاهی و دارو با بیماری ها نیز مشاهده شود (هاردمن و همکاران، 2006). تداخل دارویی از راههای دیگری هم می تواند رخ دهد. مثلاً آهن و کلسیم موجود در خوراکی ها، مکمل های ویتامینی و- داروهای ضد اسید معده، در معده به آنتی بیوتیک ها چسبیده و از 1/0 جذب آنها به داخل خون جلوگیری می کنند پس مثال ساده اش ممنوعیت مصرف آنتی بیوتیک خوراکی همراه با شیر است! (هنری، 2010)

گاهی عوارض ناشی از تداخل دارویی می تواند دردسر ساز و مشکل آفرین باشد. به طور مثال وقتی فردی داروهای ضد انعقاد مصرف می کند، اگر به طور سرخود به مصرف دارویی گیاهی بپردازد که تقویت کننده ی اثر ضد انعقاد می باشد، می تواند دچار خونریزی داخلی شود! برخی تداخلات دارویی ناشی از کمبود ارثی آنزیم هایی است که برای سوخت و ساز دارو مورد نیاز هستند. نوشیدنی های الکلی نیز یکی از خوراکی های متداخل با داروها هستند. اگر الکل مصرف می کنید باید از عدم تداخل آن با داروها مطمئن شوید این مسئله بسیار مهم است. تداخلات دارویی بسیار وسیع هستند و هر چه فرد تعداد بیشتری دارو مصرف کند، خطر این تداخلات افزایش می یابد. در حرفه پزشکی موارد متعددی وجود دارد که در آنها اضافه یا کم کردن یک دارو از رژیم درمانی می تواند فعالیت دارو یا داروهای باقیمانده را تحت تأثیر قرار دهد. اهمیت بالینی این اضافه یا کم کردن ها می تواند حداقل باشد یا اینکه باعث از بین رفتن کامل کنترل درمانی شود. چه بسا بعضی از این تداخلات دارویی می توانند مرگ را بدنبال خود داشته باشند خوشبختانه اکثر این تداخلات در مقوله کم اهمیت جای دارند. اما بعضی از آنها می توانند بطور جدی تهدید کننده حیات باشند بنابراین پزشک و فارماکولوژیست همیشه باید از این موضوع آگاهی کامل داشته باشند تا خطرات جسمی و روحی و روانی ناشی از این تداخلات به حداقل برسد (کاتزونگ، 2012). یکی از عواملی که پاسخدهی به یک دارو را تحت تأثیر قرار می‌دهد استفاده همزمان داروهای دیگر است. داروها با مکانیسمهای زیادی روی هم بر کنش دارند، اما بیشتر آنها را می توان در بر همکنش های (تداخلات) فارماکوکنیتیکی (جذب- متابولیسم- دفع) فارماکودینامیکی- (اثرات اضافی، آنتاگونیتی) یا ترکیبی از هر دو طبقه بندی قرار داد.

Abstract

Every day is added to the number of medications used for the treatment of a wide range of impact and power that these drugs are various factors such as the number of prescription drugs in a prescription to a patient, refer a patient to a doctor to treat their disease, lack of adequate information management professionals in the field of clinical pharmacology of these drugs and devices not needed to determine plasma levels of drugs, the incidence of adverse reactions and unwanted drug interactions contribute. In this regard, this study aimed to determine drug interactions were public. This descriptive study on 1001 107 GP prescriptions of each month 84 of the 1392 sampling was carried out and necessary information in Ardebil version (version) of third parties (Medicare and Social Security) and archived versions and when was received in two areas. According to the doctor, sex, work, school, work experience, data EXCELL registration and data analyzed using SPSS 16 software was used. The study examined the 1001 version, the manuscript was written by 45 doctors female and 62 male doctors. 96 (89%) lacked doctors employed by the public sector. 51 (47%) of physicians who graduated from the State University. The results showed that drug interactions at clinics, hospitals and clinics was more. The interaction of physicians and non-physicians with the kind of public service employment, the doctors graduating from public universities graduate more free, more physicians are doctors with work experience of 2 years work experience of 2 years and finally doctors More female than male doctors.