بیان مسأله(تشریح ابعاد،حدودمسأله،معرفی دقیق مسأله،بیان جنبه‌های مجهول ومبهم ومتغیرهای مربوط به پرسشهای تحقیق،منظور تحقیق)
تجمل گرایی که یکی از مصادیق بارز و مسلم مصرف گرایی در جامعه می باشد، به معنای گرایش به تجملات، یکی از پدیده های نابهنجار اجتماعی و یک بیماری روان شناختی است. هر چند که نمی توان آن را یک رذیلت اخلاقی دانست، ولی باید اذعان کرد که آثار آن از یک رذیلت اخلاقی در روحیه فرد و جامعه، کمتر نیست(شعاعی،1390 ، به نقل از فرهادی، 1378: 11).
در دهه های اخیر کشورمان ایران هم همچون سایر کشورها از جمله کشورهای جهان سوم دچار دگرگونی های ارزشی و فرهنگی در نوع رفتارها در بین مردم شده است که گسترش رسانه های گروهی و تبلیغات برنامه ریزی شده وسیع، این تغییرات را تسریع کرده و جامعه ما را روز به روز به سمت جامعه مصرفی سوق داده است(همان).
در این میان زنان که هم حضوری بیشتر در عرصه های شغلی و تحصیلی یافته اند و هم در اثر تغییر سبک زندگی غالبا مسئولیت خرید و تهیه اقلام مصرفی خانواده ها را به عهده گرفته اند، بیشتر مدها و تبلیغات معرفی شده در رسانه ها در نحوه حضور و الگوهای ارزشی، نگرشی و رفتاری آنها تاثیر گذار بوده و از این طریق تاثیرات فردی و اجتماعی مهمتری بر جای گذارده است(موحد، 1389: 14).
در جوامعی که تضاد و تفاوت در بین لایه ها و قشرهای اجتماعی بیشتر است کسی که امکانات رفاهی گران قیمت از جمله لباس و اتومبیل گران قیمت داشته باشد مورد احترام سایرین بوده و نیازهای اجتماعی اش راحت تر برطرف می شود. به همین دلیل افراد طبقات پایین تر جامعه سعی دارند که با آگاهی از معیارهای ظاهری قشر بالا و عمل نمودن به آن خود را به انها نزدیک کرده و احترامی در حد آنها کسب کنند حتی اگر در این میان درآمد آنها کفاف رسیدن به چنین جایگاهی را ندهد.این مساله عامل مهمی در گرایش به تجمل گرایی است و معمولا زنان به جهت گرایش به نو گرایی و جلوه نمایی و کسب منزلت اجتماعی و فردی بیشتر در تیر رس روی آوری به تجمل گرایی قرار دارند(همان منبع، ص 18).
در شکل گیری سبک زندگی و پیروی از تجمل گرایی در جامعه کنونی نقش ارزش های دینی به عنوان عامل باز دارنده و تاثیر گذار در روی اوری به زندگی تجملی تاثیرگذار می باشد، همچنین عواملی نظیر فقر فرهنگی به عنوان عاملی موثر در روی اوری افراد جامعه به تقلید کور کورانه از الگوهای فرهنگی بیگانه و یا افراد طبقاتی که خود نیز توجیهی برای چنین سبک زندگیشان ندارند، عامل مهم دیگر در روی اوری به زندگی تجملی چشم و هم چشمی است. کسانی که گرفتار کمبودهای روحی و روانی هستند و احساس عقده حقارت و نقص دارند، برای جبران این نقیصه به تجمل گرایی دامن می‌زنند.عامل دیگر استفاده از برنامه های شبکه های خارجی میباشد که اکثرا با پشتوانه فکری تغییر در سبک زندگی و سبک فکری کشورهای جهان سوم تهیه و عرضه می شوند.
با توجه به مطالب عنوان شده در بالا و در نظر گرفتن تاثیر هر یک از عوامل یاد شده در روی آوری به سبک زندگی مصرفی و تجملی و در نظر گرفتن این که زنان بیش از نیمی از افراد جامعه را در بر می گیرند، از یک سو در ترکیب سبد مصرفی خانواده و در نتیجه الگوی مصرف خانواده نقش موثری دارند و از سوی دیگر نقش حساس و بسیار مهمی در سلامت نهاد خانواده، تربیت فرزندانی سالم چه از نظر جسمی و چه تربیتی و در نتیجه ساخت یک جامعه سالم را دارند، پژوهش حاضر در پی آن است تا با پاسخ گویی به سوالات زیر دلایل و میزان تاثیر هر یک از عوامل یاد شده را در روی آوری زنان شهر اردبیل به تجمل گرایی بررسی کند:
چه عواملی بر تجمل گرایی زنان در شهر اردبیل تاثیر دارد؟
میزان تاثیر هر یک از عوامل در پیش بینی تجمل گرایی چقدر است؟
6.سوابق مربوط (بیان مختصر سابقه تحقیقات انجام شده درباره موضوع و نتایج بدست آمده در داخل و خارج از کشور نظرهای علمی موجود درباره موضوع تحقیق)
پیشینه تجربی تحقیق:
فرهادی (1378) طی تحقیقی با عنوان تجمل گرایی وپیامد های آن در زندگی به این نتیجه رسیده است که بین ضعف اعتقادات مذهبی، خودنمایی و استفاده از رسانه های بیگانه با تجمل گرایی رابطه معنی داری وجود دارد. (فرهادی، 1378: 11)
قلی زاده طی تحقیقی در سال 1386 با عنوان آسیب شناسی فرهنگی زنان به این نتیجه رسید که بین تقلید و چشم و هم چشمی در بین زنان، تقلیدهای بیجا و میزان استفاده از رسانه های داخلی و خارجی با تجمل گرایی رابطه معنی داری وجود دارد (قلی زاده، 1386: 32)
محمدی طی تحقیقی به بررسی تجمل گرایی زنان از دیدگاه اسلام پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که خودنمایی، ضعف اعتقادات مذهبی، تقلید و چشم و هم چشمی، رسانه های داخلی و ترویج فرهنگ بیگانه باعث تجمل گرایی و مصرف گرایی در بین زنان می شود(محمدی، 1387: 6)
حمید عبداللهیان در سال 1389 تحقیقی با عنوان تبلیغات تجاری و مصرف گرایی: تحلیل نشانه شناختی آگهی های تجاری تلویزیونی در ایران انجام داد. وی در تحقیق خود آورده است که از آنجا که عمده ترین هدف تبلیغات تلویزیونی و آگهی های تجاری، ایجاد انگیزه مصرف در مخاطبان است، مطالعات مربوط به آگهی ها نیز بیشتر به مسایل مرتبط با مصرف و پیامدهای آن در عرصه های گوناگون زندگی معطوف شده است. بر این اساس، هدف مقاله حاضر نیز مطالعه آگهی های تجاری تلویزیون از منظر ترویج و تبلیغ مصرف گرایی است. به این منظور نمونه ای از آگهی های تجاری تلویزیونی انتخاب شده و با استفاده از رویکرد نشانه شناسانه بارت مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که آگهی های تجاری، به نحوی غیر مستقیم، سبب برانگیختن و ترویج مصرف گرایی در میان مخاطبان می شوند. بنابراین، از آنجا که احکام اسلامی، بر پرهیز از دنیاجویی و مادی گرایی تاکید دارند، تولیدکنندگان آگهی های تجاری بهتر است میان ضرورت پخش آگهی ها برای کسب درآمد از سوی شبکه های گوناگون تلویزیونی و لزوم شناساندن محصولات تجاری و خدمات به مخاطبان و نیز آموزه های اسلامی، تعادل لازم را رعایت کنند.(عبداللهیان، 1389: 23)
مجید موحد طی تحقیقی به بررسی رسانه، جنسیت و مصرف گرایی: مطالعه رابطه استفاده از رسانه های جمعی با تمایلات مصرف گرایانه دختران و پسران جوان در شهر شیراز پرداخته است.روش استفاده شده به صورت پیمایشی و جمع آوری اطلاعات با ابزار پرسشنامه و نمونه مورد مطالعه 400 نفر از جوانان (29 18) ساکن در شهر شیراز بوده که با نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد بین میزان استفاده از رسانه های جمعی و مصرف گرایی بر حسب جنسیت رابطه وجود دارد و در این میان مردان به دلیل آنکه بیشتر از رسانه های ارتباط جمعی استفاده می کنند مصرف گراتر از زنان می باشند. (موحد، 1389: 16)
علی اصغر غلامرضایی (1389) به بررسی مبانی مصرف گرایی در دنیای جدید و اصول مصرف در اسلام با تاکید بر رسانه ملی پرداخته است. وی بیان کرده است که از دید مکاتب و نظریه پردازان غربی، مصرف، یکی از مولفه های مهم در سبک زندگی است چنان که اسلام نیز درباره آن دستورات بسیاری دارد. از این رو، در مقاله حاضر، ابتدا سبک زندگی و جایگاه مصرف در آن، از دیدگاه اندیشمندان غربی تعریف شده است و در ادامه، با اشاره به برخی از اصول و مبانی شریعت اسلام که تاثیر شگرفی بر سبک زندگی دینی دارند، اصول مصرف صحیح در اسلام و نقش رسانه ملی در ترویج آن بیان شده است.(غلامرضایی، 1389: 33)
مبانی نظری:
رابرت کی. مرتن
مرتن، جامعه شناس امریکایی، تلاش کرد تا در دهه ۱۹۴۰ به آسیب شناسی جامعه امریکایی بپردازد. بررسی او دربرگیرنده سطوح خرد و کلان تحلیل است، آنچه از آن به عنوان نظریه های برد متوسط نام برده می شود. در این بخش سعی می کنیم تا عناصر اساسی دستگاه نظری او را شرح دهیم. استدلال اصلی مرتن آن است که در جامعه امریکایی دوران او، بر چند هدف، تأکیدی بیش از معمول می شود. موفقیت، پول، مصرف تظاهرآمیز و تحرک طبقاتی از جمله چهار هدف مذکورند که در عین استقلال به یکدیگر مرتبطا ند. از نظر مرتن، در این جامعه برای موفقیت تأکید بیش از حدی وجود دارد و چنین موفقیتی با میزان درآمد یا پول به دست آمده، سنجیده می شود. در واقع آنانی موفقترند که درآمد بیشتری داشته باشند. این وضعیت افراد کم درآمد را نیز وارد تکاپوی نامحدودی می کند. از آن رو که آنان با مقایسه خود با (درآمد) سایر افراد به رقابتی پایان ناپذیر وارد : می شوند، چرا که در این جامعه کم درآمدها نیز از این قاعده مستثنی نیستند (ممتاز، ۱۳۸۱، به نقل از علیخواه، 1386: 256).
در باور آدام اسمیت و اقتصاددانان دیگر، مصرف غیرتولیدی و شخصی با توسعه مغایر است. و پس انداز و سرمایه گذاری عامل اصلی توسعه می باشد (باربر، 1370، به نقل از سیدی نیا، 1388: 149)
نظریه ها و رویکردهای متفاوتی در دوره های گوناگون درباره مصرف وجود دارد که در هر دو ره، رویکرد ویژه آن حاکم بوده است . در دوره مرکانتیلیست ها، مصرف مولد رایج بود یعنی مصرف کالاها و خدماتی که خود تولیدکننده آن است . بعد از آن رویکرد اقتصاددانان به مصرف تغییر یافت و به مصرف فردی در دوره مارژنالیست ها تبدیل شد .
بعد از این دوره که بیشتر با اند یشه های کینز همراه است، به مصرف هر چه بیشتر تأکید می شود و مصرف اساس رونق اقتصادی است . در دوره کنونی نیز به مصرف کارکردی توجه می شود. در این رویکرد به عوامل غیراقتصادی و اثر آنها به مصرف توجه می شود.
در اقتصاد درباره مصرف ، مسئله کم یابی مفروض در نظر گرفته می شود و عنوان می شود که مطلو بیت کالا و مصرف آ ن، وابسته به کم یابی آن بوده و رابطه معکوس بین آنها حاکم است یعنی با لا رفتن مطلوبیت کالا یی، تقاضا بر ای مصرف آن افز ایش م ی یابد و اکثر اقتصاددانان به ویژه در دوره های پیشین به عوامل دیگر توجه چندانی نداشتند.
(پایان نامه این پروپوزال در سایت وجود ندارد)