پروپوزال تحلیل اثرات اقتصادی اجرای طرح های هادی روستایی شمال استان اردبیل

چکیده

از زمان تهیه و اجرای نخستین طرح هادی (روانبخشی روستا ) بیش از 20 سال میگذرد طی این مدت تهیه واجرای طرح هادی با فراز و نشیب های زیادی مواجه بوده است .طرح هادی یکی از طرح های عمران روستایی است که چندین سال ا ست در استان اردبیل نیز به اجرا درآمده است لذا هدف اصلی این تحقیق پی بردن به اثرات اقتصادی  اجرای طرحهای هادی روستایی در شمال استان اردبیل می باشد.  روش تحقیق این مقاله توصیفی- تحلیلی است و از روش میدانی بصورت مشاهده، مصاحبه و تکمیل پرسشنامه بین ساکنان روستا ها ، مدیران محلی روستا ومسئولان دولتی داده های مورد نیاز جمع آوری و استفاده شده است. روستاهای مورد مطالعه از نظر جمعیتی به سه گروه روستاهای بزرگ(بالای  1000)، روستاهای متوسط (999-500)و روستاهای کوچک(499-0) تقسیم بندی شدند و 17 روستا ها از طریق نمونه گیری  تصادفی طبقه بندی شده انتخاب شدند و مورد مطالعه قرار گرفتند برای آزمون فرضیه ها پرسشنامه ای حاوی 303عدد پرسشنامه خانوار روستایی تنظیم شد. این داد ه ها پس از استخراج با استفاده از نرم افزار spss بررسی و تجزیه و تحلیل و سپس مورد تفسیر قرار گرفته است. ؛ ازمهمترین نتایج حاصل از این تحقیق عبارتند از : اجرای طرح هادی روستایی در جهت رسیدن به اهداف کالبدی ، اجتماعی – فرهنگی،  تاحدودی  نسبت به اهداف اقتصادی موفقتر عمل کرده است. بیشتر ساکنان روستاها میزان رضایت خود را از اجرای طرح هادی به دلیل استفاده ازپیمانکاران غیر بومی ،عدم استفاده از نیروهای بومی و محلی در اجرای طرحها ، عدم همخوانی طرح ها با نیازها  و توجه نکردن به ایجاداشتغال در محدوده مورد مطالعه  متوسط رو به ضعیف ارزیابی کرده اند.

کلید واژه: طرح هادی،روستا،اجرا، اثرات اقتصادی،شمال استان اردبیل

مقدمه

یکی از اقداماتی که در زمینه توسعه مناطق روستایی کشور در چند سال اخیر انجام شده است تهیه و اجرای طرحهای هادی روستایی است در حال حاضر اینگونه طرحها به عنوان مهمترین شیوه برخورد با مساله روستا درآمده است که ضمن ساماندهی و اصلاح بافت فیزیکی روستا روند توسعه و گسترش آن در افق 10 ساله مشخص می نماید. رشد و رونق اقتصادی پیش نیاز اصلی توسعه است و به طور کلی، رشد اقتصادی کشورها تا حد بسیار زیادی بیانگر میزان موفقیت اقتصادی آنان است.در طرح هادی، هدف احیای مناطق روستایی، ایجاد زمینه های مناسب  اشتغال و احیای کشاورزی، افزایش در آمد سرانه روستائیان و در یک کلام توسعه مناطق روستائی نهفته است. برای سازمان دادن به برنامه ریزی روستایی منطقه می بایست که اقتصاد روستایی از حالت بی نظم و بی هدف به سمت یک اقتصاد با نظم و هدف دار سوق داده شود . فعالیت ها و منابع توسعه از نظر مالی ، فنی  و انسانی بر اساس یک استراتژی مشخص همسو شود تا رهایی از وابستگی و حصول تا استقلال اقتصادی امکان پذیر گردد. یکی از اهداف طرح هادی روستایی بهبود وضع اقتصادی مردم روستاها می باشد .این بهبود وضعیت در گرو ایجاد اشتغال برای ساکنان روستا ها می باشد . ساکنان روستاهای کشور و منطقه مورد مطالعه غالبا با بیکاری فصلی و پنهان روبرو بوده و توقع مردم روستایی از اجرای طرح ،بهبود وضعیت اشتغال و افزایش در آمد برای آنان می باشد.پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران ،در برنامه های توسعه کشور توجه خاصی به روستاها و خودکفایی در امر تولیدات کشاورزی گردید که در اجرای این سیاست ،اقدامات در جهت تغییرات فیزیکی و کالبدی در مناطق روستایی در دستور کار قرار گرفت(مطیعی لنگرودی،96:1382)

در این راستا در سال 1362 طرحی تحت عنوان «طرح اصلاحی – روانبخشی روستاها » که متاثر از الگوهای توسعه شهری است در یکی از روستاهای شهرستان کرد توسط وزارت مسکن و شهر سازی به مورد اجرا گذاشته شد که مورد توجه مسئولان و بر نامه ریزان قرار گرفت (پاپلی یزدی و ابراهیمی ، 1381 : 215) و به صورت طرحی جامع و فرا گیر با نام های «طرح هادی روستایی»(با مسئولیت بنیاد مسکن و انقلاب اسلامی ) و «طرح بهسازی روستایی» (با مسئولیت جهاد سازندگی سابق ) در کشور مطرح گردید که همه ساله بخش قابل توجهی از منابع اعتباری کشور به تهیه و اجرای این طرحها اختصاص می یابد (رضوانی،153:1383)با پیدایش نگرش سیستمی به برنامه ریزی و تکامل فرایند برنامه ریزی در اواخر دهه 1950 و اوایل دهه 1960 ، ارزیابی نیز به عنوان یکی از ارکان مهم این فرایند مورد توجه و تأکید قرار گرفت. ارزیابی در زمره روشهای مهم در تعامل درونی و بیرونی برنامه ها محسوب می گردد، که زمینه ساز هدایت برنامه ها و طرح ها به سوی اهداف مطلوب و کارایی مبناست و بستر اصلاحات لازم را فراهم می کند.ارزیابی فعالیت تکمیلی و حمایتی در برنامه ریزی فعالیت های توسعه به مفهوم عام می تواند منجر به شناخت تنگناها وموانع در پیشبرد اهداف برنامه ها گردد.ازجمله اهداف ارزیابی می توان به شناخت ابعاد مختلف برنامه ها در جهت بهره برداری استفاده کنندگان از یافته های آن، کمک به مؤثر واقع شدن برنامه ها از طریق آگاه کردن مسئولان، یا به تعبیری ارتقای کیفیت تصمیم گیری، روشن کردن فرایند برنامه برای دست اندرکاران و توسعه برنامه ها اشاره کرد(عزیزی وهمکاران،28،1388). پرسش اصلی این تحقیق این است که اثرات اقتصادی اجرای طرحهای هادی روستایی در شمال استان اردبیل چگونه بوده است ؟سوالات فرعی آیا وضعیت اقتصادی روستاهای شهرستان در قبل و بعد از اجرای طرح تفاوتی داشته است؟ آیا اجرای طرح هادی در افزایش فعالیتهای اقتصادی در روستاها تاثیر گذار بوده است؟

پیشینه تحقیق

در انجام هر تحقیق علمی مطالعه و بررسی تحقیقات و پژوهش هایی که در ارتباط با موضوع مورد بررسی انجام شده و در اصطلاح پیشینه تحقیق نام دارد، لازم و ضروری است چرا که بدون دستیابی به نتایج تحقیقاتی دیگران توسعه و تکامل آنها، امکان رسیدن به پاسخ مناسب و تجزیه و تحلیل بهتر میسر نیست. (مولایی هشجین، 1377 :44)آسایش در مطالعه برنامه های عمرانی روستایی قبل از انقلاب اسلامی، مشکلات این برنامه ها را عدم دخالت مردم در سطوح برنامه ریزی تصمیم گیری و تمرکز بیش از حد امور در مرکز، فقدان مکانیسم های مؤثر در ارزشیابی، عدم هماهنگی و نبود ضمانت اجرایی در برنامه ها می داند .(آسایش،1386: 43-42 )نتایج پژوهش رضوانی نیز نشان دهنده نارسایی عمده در نظام طراحی، اجرا، نظارت و ارزشیابی برنامه های عمران روستایی طی سال های1327 -78 بوده است  وی به این نتیجه رسید که شاخص های خدماتی - اجتماعی  رفاهی روستاها رشد بسیار خوبی داشته اند، اما شاخص های اقتصادی-  اجتماعی نواحی روستایی وضع نامطلوبی داشته اند و دارای رشد بسیار کندی بوده اند. این دو گانگی، بیان گر عدم جامعیت محتوای این برنامه ها بدون  در نظر گرفتن ابعاد توسعه بوده است (رضوانی، 1379: 65) در مطالعه ای دیگر، رضوانی می نویسد فقدان برنامه ریزی و تهیه برنامه های پنج ساله توسعه در سطح محلی، عدم مشارکت مردم و سازمان های غیردولتی در برنامه ریزی روستایی، فقدان مدیریت یکپارچه در برنامه ریزی و توسعه نواحی روستایی، مهم ترین نارسایی های نظام برنامه ریزی روستایی کشور بوده اند(رضوانی، 25:1380)نتایج پژوهش ترکاشوند در خصوص طرح هادی روستا نشان می دهد که اگرچه این طرح به نوسازی مسکن روستایی، معابر جدیدالاحداث و حریم مسکونی توجه داشته، اما پیامدهای نامطلوبی مانند حذف تدریجی توانمندیهای بومی، گسستگی در بافت و سیمای روستاها و وابستگی، توسعه نامتقارن روستاها را به دنبال داشته است (ترکاشوند1:1388) غلامرضایی در مورد تجارب عمران و توسعه روستایی در ایران به ویژه طرح هادی  به این نتیجه رسید که بیشتر پروژه های مرتبط با توسعه روستایی، بدون توجه به خواسته ها و نیازهای روستاییان و مشارکت فعال مردم مناطق روستایی طراحی و اجرا می گردند. این برنامه ها، تنها بعد اجرایی و کالبدی دارند و به ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و اقلیمی توجه نمی کنند.(غلامرضایی،1382 :39-41) اصغری با ارزیابی تهیه و اجرای طرحهای هادی روستایی به این نتیجه میرسد که شناخت و آگاهی روستاییان از طرح هادی و میزان مشارکتشان در جریان و تهیه و اجرا از عوامل مهم  و دست یابی به اهداف این طرح ها هستند. عامل فاصله روستا از مراکز شهری و موقعیت استقرار آنها و اندازه جمعیت از عوامل موثر در تحقیق اهداف طرح های هادی میباشند به گونه ای که روستا ها  با اندازه متوسط جمعیت و دوری از نقاط شهری از عوامل تاثیر گذار در تحقق اهداف این طرح شناخته شده اند. .(اصغری،1:1386). از دیدگاه عنابستانی طرح هادی امید به زندگی در روستا را برای اهالی آن به وجود آورده است، اما پیامدهای زیست محیطی آن را نباید نادیده انگاشت(عنابستانی،1:1388). بررسی اثرات اجتماعی،اقتصادی و کالبدی اجرای طرحهای هادی روستایی در غرب گیلان توسط مجید جمشیدیان انجام گرفته است اجرای طرح هادی روستایی باعث پیشرفت نسبی زندگی مردم و افزایش امیدواری آنها به سکونت در روستاهای برخوردار از این طرح شده اند.در حالی که اجرای طرح هادی روستایی از لحاظ خدمات رسانی به طور نسبی موفق بودند به لحاظ رعایت مسائل زیست محیطی و مشارکت دادن مردم به ویژه در فرایند تهیه طرح چندان موفق عمل نکرده است از یافته های این تحقیق می باشد.(عظیمی، جمشیدیان ،25:1384)

مبانی نظری

توسعه، که می توان آن را تمایل بشر به تغییر و تحول تدریجی در ساختار فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه دانست، قدمتی به درازی عمر بشر دارد اما از نیمه دوم قرن بیستم و به دنبال جنگ جهانی دوم، اهمیتی تازه یافته و با جلب توجه ویژه دولتها، بازیگران بین المللی و اندیشمندان، مفاهیمی جدید به خود گرفته است. برخی از این مفاهیم عبارت اند از: توسعه به مفهوم رشد اقتصادی؛ در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ (پس از جنگ جهانی دوم) رشد اقتصادی به منزله معیار توسعه، و تولید ناخالص ملی به مثابه شاخص توسعه یافتگی و توسعه نیافتگی تعریف شدند؛ و در همین راستا، سازمان ملل متحد دهه 1960 را دهه توسعه با نگرش رشد اقتصادی نامید (تودارو،116:1370).

توسعه به مفهوم کاهش نابرابری؛ در این نگاه، توسعه از یک طرف به معنای کاهش فقر، بیکاری و نابرابری و از طرف دیگر، به معنای شرایط صنعتی شدن و ایجاد نظام اجتماعی مبتنی بر عدالت و افزایش مشارکت و دموکراسی است (آزاد ارمکی،6:1386).

توسعه به مفهوم بهبود کیفیت زندگی؛ کیفیت زندگی سه جنبه دارد: الف) ارتقای سطح زندگی از طریق فرآیندهای مناسب رشد اقتصادی،ب) استقرار آن دسته از نظام ها و نهادهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی که مشوق شأن و منزلت انسان باشد، و ج) افزایش آزادی های فردی، افزایش رفاه جمعی، و تنوع کالاها و خدمات مصرفی (مدرسی، 106:1385).

پایان نامه مربوط به این پروپوزال در سایت وجود ندارد