« طرح تحقیق »
عنوان پژوهش :
« بررسی رابطه بین انواع اختیار مدیران با تعهد سازمانی دبیران مدارس راهنمایی پسرانه نواحی هفت گانه شهرستان مشهد سال تحصیلی 83 82 »
بیان مسئله پژوهش :
مطالعه در خصوص رهبری و مدیریت بازگو کننده این مهم است که استفاده صحیح از منابع اختیارات متناسب با کارکنان محور اصلی اثر بخشی ، کارایی ، ایجاد جوی باز و پویا در سازمان بوده ، در سازمانهای رسمی از جمله سازمانهای نظام آموزش و پرورش روابط رسمی بر اساس اختیار بر قرار می شوند. نوع و ماهیت روابط میان معلم شاگرد ، مدیر معلم یا به طور کلی ، رئیس مرئوس را منحصر اختیار مشخص می سازد.
امروزه دیگر مدیران دریافته اند که پرورش نیروی کار آمد و توسعه منابع انسانی راهی است میان بر که می تواند سازمانها را جهت تحقق هر چه بهتر اهداف یاری کند . لذا در این برهه از زمان مزیتی که سازمانها در پیشی گرفتن از یکدیگر دارند تنها در فناوری جدید خلاصه نمی شود بلکه در بالا بردن اعتماد به نفس و میزان تعهد و وابستگی کارکنان به اهداف سازمان نهفته است.
( هیچ سازمانی نمی تواند موفق شود مگر اینکه اعضا و کارکنان سازمان نسبت به آن نوعی تعهد داشته باشند و تلاش نسبی نمایند ( استونروفری من 1375 972 )
(مهمترین کمک ماکس وبر به مدیریت ، نظریه اقتدار و اختیار ، و توصیف سازمان ها بر مبنای ساختار روابط ناشی از اختیار است . وبر سه نوع اختیار (اقتدار) تشخیص داد و به موجب منشاء مشروعیت آنها را به شرح زیر طبقه بندی کرد :
1 اختیار فرمند : که منشاء آن کاریزما یا فرمندی و جاذبه شخصیتی است .
2 اختیار سنتی : که بر رسوم و سنن فرهنگی و ارزشهای اجتماعی مبتنی است .
3 اختیار قانونی : که منشأ آن قوانین و مقررات عقلانی است که برای نظم اجتماعی وضع می شوند . علاقه بند 1378 103 ) .
لذا در این پژوهش سعی می شود ارتباط هر یک از سطوح اختیارات سه گانه از نظر «وبر» با تعهد سازمانی دبیران و نقش هر یک بر تعهد سازمانی دبیران مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد و نتایج حاصل از آن به عنوان راهکارهای عملی مورد استفاده مدیران آموزشی و دبیران قرار گیرد.
اهمیت و ضرورت پژوهش :
بررسی و شناخت منابع قدرت مورد استفاده مدیران به عنوان یکی از عوامل مهم رهبری تصمیم گیری و در نتیجه نفوذ کارکنان و همچنین تعیین کننده نوع تعهد سازمانی حاکم بر مدرسه … بسیار ضروری است. تداوم اینگونه تحقیقات می تواند آثار مفیدی در جهت آشنایی مدیران با منابع قدرت در بر داشته ، علم و آگاهی آنان را نسبت به منابع اختیار مورد قبول کارکنان افزایش داده و این شناخت و آگاهی از طرفی باعث به کارگیری منبع اختیار درست و نادرست با روحیه کارکنان توسط مدیر و از طرفی باعث افزایش سلامت روانی سازمان می گردد.
بنابراین اختیار از عواملی است که می تواند مستقیم و یا غیر مستقیم در تعهد سازمانی دبیران تأثیر گذاشته و آنرا به صورت منفی و یا مثبت نمایان سازد.
مثلاً در اقتدار بوروکراتیک (دیوانسالاری) احکام ، قوانین و مقررات وقتی مبنای کار مدیر قرار می گیرد ، از دبیران انتظار می رود بطور مناسب پاسخ دهند در غیر این صورت منتظر عواقب کار خود باشند. (سر جیوانی توماس 1373 11 ) .
تعهد در کار معلمان به چند دلیل می تواند حائز اهمیت باشد. اولاً یافته های « کوچ و استیرز» 1976 نشان می دهد که تعهد سازمانی اغلب پیش بینی کننده خوبی برای تمایل ماندن در شغل می باشد. بعلاوه تحقیقات نشان می دهد که کارمندان دارای تعهد بالا ممکن است نسبت به کسانی که تعهد کمتری دارند عملکرد بهتری داشته باشند و نهایتاً تعهد ممکن است شاخص خوبی برای میزان تاثیر و اثر بخشی یک سازمان باشد.
ضرورت و اهمیت این تحقیق در این است که استفاده صحیح مدیران آموزشی از منابع اختیارات متناسب با کارکنان (دبیران) که از عوامل مهم رهبری است ، مدیران مدارس را در ارتقاء بخشی به سطح تلاش خالصانه دبیران و تعهد سازمانی مورد نیاز یاری کرده و از طرفی دبیران همواره احساس نمایند که سازمان برای آنها ارزش و احترام قائل بوده و به نوعی مدیریت سازمان از نظریات و وجود آنها در جهت رسیدن به اهداف سازمان استفاده نماید.
اهداف پژوهش :
هدف اصلی (کلی) تحقیق :
بررسی رابطه بین انواع اختیار مدیران با تعهد سازمانی دبیران مدارس راهنمایی پسرانه نواحی هفت گانه شهرستان مشهد سال تحصیلی 83 82
هدفهای فرعی (جزئی) تحقیق :
آیا بین اختیار فرمند مدیران با تعهد سازمانی دبیران رابطه وجود دارد ؟
آیا بین اختیار سنتی مدیران با تعهد سازمانی دبیران رابطه وجود دارد ؟
آیا بین اختیار قانونی مدیران با تعهد سازمانی دبیران رابطه وجود دارد ؟
پیشینه پژوهش :
در رابطه با سبک های مدیریت ، پژوهش های زیادی انجام شده است و کتب و منابع فراوانی به رشته تحریر در آمده است دامنه این مطالعات از پژوهش های دانشگاههای اوهایو و میشیگان آمریکا که عمدتا به شناسایی دو سبک رابطه مداری و کار مداری منتهی گردید . یک از نظریه هایی که به سبک مدیریت و روابط انسانی می پردازد ، نظریه « مسیر هدف » می باشد در این نظریه اعتقاد بر این است که انگیزش ، رضایت و کوششهای زیر دستان به رفتار مدیر بستگی دارد تئوری مسیر هدف تئوری جدیدی است که به سال های دهه 60 بر می گردد . (میرکمالی ، 1378 ص 35) .
اوایل قرن بیستم دنیای صنعتی شاهد توسعه سازمانها و موسسات بزرگ و پیچیده بود مدیریت بروکراسی با رشد و توسعه سازمانها و پیچیدگی هر چه بیشتر آنها شکل گرفت (ماکس وبر) جامعه شناس آلمانی این تئوری را ارائه داد . وبر را یکی از علمای ساخت گرایان قلمداد نموده اند که بر روی روابط رسمی و غیر رسمی سازمانهای بشری تحقیقات ممتدی انجام داد. بخردانه ترین مباحثی را که وبر در مطالعه و بررسی تئوری های مدیریت عرضه نموده مطالعات مستمر وی بر روی « اختیاران و اقتدار مدیران سازمانی » بوده است که اصول آن عبارتند از :
1 چرا افراد و یا اعضای سازمانی آنچه را که دیگران به آنها تحمیل می نمایند به مرحله اجرا در می اورند و از خود هیچ گونه عکس العملی بر خلاف دستورهای داده شده
نشان نمی دهند .
2 چرا در سازمان افراد سازمانی دستورات مدیران و یا مافوق خود را بدون چون و چرا انجام می دهند ؟
3 اقتدار سازمانی چیست و چگونه یک مدیر دارای قدرت سازمانی می شود ؟
4 اختیارات سازمانی چیست و چگونه یک مدیر صاحب اختیارات سازمانی می گردد ؟ ( جمشیدیان 1380 ص 228)
وبر قدرت در سازمان بروکراسی را بر مبنای (اختیار) که مقصود از آن اطاعت از روی میل است را ذکر می کند و سه نوع اختیار را به شرح ذیل ارائه می دهد .
الف ) اختیار فرمند (کاریزماتیک) که بر اثر جاذبه شخصیتی بوجود می آید .
ب ) اختیار سنتی که بر اساس رسوم و سنتهای اجتماعی و فرهنگی شکل می گیرد.
ج) اختیار قانونی که بر اساس بهره گیری از قوانین و مقررات سازمانی برای ایجاد نظم اجتماعی در سازمان بوجود می آید ( رئوفی ، 1381 ص 25 ) .
« هنری مینتزبرگ» تحقیقاتی که روی نقش مدیران انجام شده بود به مقیاسی وسیع آنها را مورد بررسی قرار داد او دستاوردهایش را با نتایجی که مربوط به تحقیق بر روی 5 مدیر عامل می شد در آمیخت . مینتزبرگ به این نتیجه رسید که کارهای همه مدیران تقریبا مشابهند سپس استدلال کرد که همه مدیران در رابطه با واحدهای سازمانی خود اختیارات رسمی دارند و مقام و مرتبه خود را با توجه به آن اختیارات بدست می آورد
(جمشیدیان ، 1380 صص 510 ، 509 ).
« جفری ففر» در بحث درک نقش قدرت در تصمیم گیری به تعدادی از مشخصه های دیدگاه قدرت و سیاست اشاره می کند که نظریات اساسی این مکتب آن است که قدرت و سیاست مفاهیم اساسی . پایه أی هستند که برای درک رفتار در سازمانها موثر است . او به تعریف مفاهیم قدرت ، اقتدار و سیاست سازمانی پرداخته و جایگاه قدرت را در فرهنگ تئوریهای سازمانی تبیین می کند .
« نیت میر » تحقیقاتی مختلفی را در زمینه ارتباط بین میزان استفاده گروه از پایگاه های مختلف قدرت و تعهد سازمانی بررسی و مرور کرده است وی در خلاصه ای از بررسی خود به این نتیجه کلی رسیده است با وجودی که پایگاههای قدرت « تخصصی و مشروع » ظاهراً مهمترین علت فرمانبرداری هستند و قدرت « تخصصی و ارجاعی » قویاً بطور ثابت به عملکرد و رضایت خاطر زیر دستان مربوط می شود . منابع بدست آمده آنگونه روشن نیست که بتوان آنها را در مورد بهترین پایگاه قدرت تعمیم داد این نتایج نشان می دهد که پایگاه مناسب قدرت تا حد زیادی متاثر از متغیر های وضعی است به عبارتی دیگر مدیران با توجه به موقعیتها به پایگاه های قدرت گوناگون نیاز دارند .(هرسی و بلانچارد صص 243 ، 240 ) .
پژوهشگر دیگری در ایالات متحده تحقیقی را با عنوان مدیران مدارس و ادراکشان از منابع قدرت مسئولین آموزش ایالتی در سال 1994 در ایالت اوهایو انجام داده که در نیمرخ ارائه شده قدرت مدیران ، به 7 دسته طبقه بندی شده و بوسیله 63 مدیر روستایی ، 53 مدیر حومه و 42 مدیر شهری در ارتباط با مسئولین ایالتی تکمیل شد.
مدیران روستایی منبع قدرت اطلاعات را بعنوان روش غالب مسئولین آموزشی ایالتی دانستند و سپس به ترتیب منبع قدرت تخصصی ، اجبار ، قانونی ، مرجعیت ، پاداش و ارتباط را ذکر نمودند در سرتاسر ناحیه روستایی ثبات پاسخگویی قابل ملاحظه بود در بین مدیران شهری و حومه قدرت تخصصی بعنوان قدرت غالب مسئولین شناخته شد و تعداد قابل ملاحظه ای از مدیران معتقد به استفاده مقامات مسئول از منبع قدرت اجبار بودند . این مورد با فرضیات تحقیق مبنی بر عدم بکار گیری اجبار منطبق نبود. ( تانبرگ ، 1994 ) .