روش تحقیق آموزش

مقدمه

            آموزش در گذشته های دور نقش اساسی در تداوم و بقای جوامع بشری ایفا کرده است آداب و رسوم، نگرشها و رفتارها ، دانشها و مهارتها، اعتقادات و ارزشها جامعه از طریق آموزش قابل انتقال و دوام خواهد بود. در جوامع ابتدائی عواملی که برآموزش مؤثر بود عبارت بود از : زندگی خانوادگی، کار گروهی و مراسات دینی . اما در جوامع امروزی ، جریان آموزش افراد از خانواده شروع می شود، ولی بعد از چند سال این آموزش سازمان یافته تر شده و مسئولیت این آموزش را دولت بر عهده می گیرد و در نهایت یادگیری عمدتاً در شرایط و وضعیتهای سازمان یافته، و مطابق برنامه های مشخص و به منظور تحقق اهداف صورت می پذیرد.

نظام آموزشی هر کشور یکی از عوامل مؤثر در تحقق توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی به شمار می رود . در واقع « آموزش عالی با پیشینه ای به قدمت بیش از هشت سده به عنوان نهادی کلیدی، مورد توجه خاص ملتها و دولتهاست دستیابی به فن آوری جدید و دانش پیشرفته که می تواند نقش مؤثری در تحقق و شتاب حرکت اجتماعی و اقتصادی ملل ایفا کند، صرفاً با تقویت آموزش عالی و برنامه ریزی کمی و کیفی آن مسیر است » (گزیده  دایره المعارف آموزش عالی، 1376، ص  1 )

در جهان امروز، سرمایه گذاری برای آموزش عالی یک عامل کلیدی محسوب می گردد و در فرایند توسعه فرهنگی ، اقتصادی و اجتماعی نقش مهمی را ایفا می کند. امروزه دانشگاهها دو نقش را ایفا می کنند. از یک طرف ورود به دانشگاه آمال بزرگ بسیاری از افراد شده است و از طرف دیگر راهیابی به دانشگاه دردسرهای فراوانی را برای این گروه ایجاد کرده است. محدودیت ظرفیت دانشگاه ها عامل بسیار مهمی در خروج افرادی است که مجوز ورود به دانشگاه ها را دریافت نکرده اند و ادامه تحصیل برای این دسته بسیار مهم و اساسی است. بحث ایجاد و احداث دانشگاه مجازی از مدت ها بیش در ایران آغاز شده هر چند که مانند اکثر  موارد و باز هم ایران چند سالی است از دنیا عقب است ولی قدم گذاشتن در راه های موفق در آینده نتایج مثبتی در پی خواهد داشت. امروزه بحث بررسی مبانی اطلاعات و ارتباطات در آموزش عالی جایگاه خود را پیدا نموده است. این مورد به دو قسمت تقسیم می شود بخش اول چرایی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) و بخش دوم چگونگی این توسعهاست که  به روشهای بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش بر می گردد.

برای دستیابی به این اهداف استفاده هر چه بیشتر از اطلاعات در قالب شبکه عظیم اینترنت با روشهای مناسبی را بکار برد . «استفاده از اینترنت به عنوان یک ابزار مناسب در آموزش عالی به سرعت در حال گسترش است. بسیاری از مؤسسات جذب فرصتهایی شده اند که از طریق فناوریهای اطلاعات و وارتباطات فراهم شده است. مربیان علاقه مند به فراهم کردن دسترسی مؤثر و راحت به اطلاعات ، ارتباط بهتر میان مربیان، دانشجویان و همکاران، و بهبود فرصتهای یادگیری هستند پتانسیل اقتصادی استفاده از فناوریهای پیشرفته و نقش بالقوه آنها در تغییر ساختار آموزش عالی راهبران و مدیران دانشگاهها را جذب کرده است. این امر موجب شده است تا بسیاری از دانشگاهها فرآیند وارد کردن فناوریهای اطلاعات را در آموزش آکادمیک خود آغاز کنند . در دهه گذشته اجرای فناوریهای جدید در آموزش عالی اشکال جدید و غنی تدریس را ایجاد کرده است دامنه آن از گنجاندن فناوری ( وب  در درسهای حضوری به عنوان یک ابزار اطلاعاتی کمکی گرفته تا ایجاد دوره های یادگیری از راه دور گسترده است ) ( شهرکی، بنی سی، 1382 ص 65 )

در بسیاری از کشورهای غربی، از اولین روزهای به وجود آمدن و فراگیر شدن رایانه، یک برنامه ملی به جهت بکارگیری فن آوری اطلاعات در آموزش به وجود آمده است در اکثر کشورهای اروپایی، بودجه معینی از طرف دولت تحت عنوان « برنامه آموزشی میکرو الکترونیک » اختصاص داده شده است. در بسیاری از کشورها واحدی تحت عنوان واحد پشتیبانی آموزش میکرو الکترونیک ایجاد شده و در آن مقطع زمانی پشتیبانی های تخصصی مفیدی را به اداره های آموزش و پرورش منطقه ای هر کشور ارائه نمود در سال 1988 شورای تکنولوژی آموزشی در اروپای غربی بوجود آمد که به تدریج تحت عنوان شورای ملی تکنولوژی آموزشی در تمامی کشورهای اروپایی تشکیل شد . هدف اساسی این شورا عمدتاً در زمینه ارزشیابی و ارتقاء فن آوری جدید در آموزش بود که در ابتدا به شکل غیر انتفاعی بود و پشتیبانی مالی آن از طریق وزارات آموزش تأمین می شد.

« در سال 1988، در بسیاری از کشورهای اروپایی، این مجموعه با عناوینی مانند سازمان فن آوری و ارتباطات آموزشی ظاهر شد. تدوین برنامه های وسیع فن آوری اطلاعات و در مدارس نیز درهمین سال دنبال شد. همچنین با کمک سازمان های فن آوری و ارتباطات آموزشی ، سعی شد در زمینه های خاصی خالت مستقیم شده و بر اجرای سیاست های خاصی تأکید میشود مانند معرفی و اشاعه دیسک های فشرده در مدارس به عنوان نمونه ، تنها در کشور انگستان طی سالهای 95-1991 در حدود 19000000 دلار هزینه خرید سیستم های دیسک فشرده و دیگر مواد پیش بینی شده در برنامه بود. در پایان دوره نه تنها 90% مدارس متوسط و 30% مدارس ابتدائی به سیستم دیسک های فشرده مجهز شده بودند ، بلکه بازار جدیدی برای تولید کنندگان  سخت افزار و نرم افزار سیستم های فوق بوجود آمده بود. تدوین و اعمال سیاست های مشابه، منجر به توسعه و بهره گیری از ابعاد مختلف فن آوری اطلاعات (IT) همچون رایانه های قابل حمل برای معلمین ، تکنولوژی ماهواره ، سیستم های آموزش یکپارچه کتابخانه های پیشرفته شد. این تحولات دست به دست هم داده تا آموزش در غرب را با
فن آوری جدید روز آمد نگهدارد تحقیقات انجام شده توسط سازمان های مجری بیانگر این واقعیت است که فن آوری اطلاعات نه تنها محتوای آموزش را در جامعه تغییر داده بلکه بر روش های فراگیری هم اثر شایانی داشته است شتاب شگفت آور توسعه و رشد فن آوری در زیر سازی توسعه ارتباطات الکترونیکی و خدمات چند رسانه ای این نوید را می دهد که در آینده نزدیک ، انجام محاسبات رایانه ای شخص به صورت سیار و مقرون به صرفه، عملی خواهد بود. پیشرفت در پردازش داده های دیجیتالی، حصارهای موجود بین فرستندگی، چاپ و نشر و ارتباطات تلقی را بسیار کم رنگ کرده است، این مهم قطعاً بدون شبکه های رایانه ای و تلویزیون های رایانه ای خواهد بود این پیشرفت ها نه تنها برای آموزش گیرندگان امکان دسترسی گسترده به کتابخانه ها و منابع چند رسانه ای را فراهم نموده بلکه دسترسی همزمان ( زنده ) به کلاس های آموزشی و پدیده های طبیعی سراسر جهان را مهیا خواهد نمود.

هر چند فن آوری موجب دسترسی آسانتر آموزش گیرندگان به مواد درسی ارائه شده قبلی مربیان گردد، نقش مربیان از یک، منبع مطالب علمی « به یک » مدیر ناظر برفرآیند یادگیری تغییر می یابد، دسترسی آسانتر
دانش آموزان به اطلاعات کلاس های رفع اشکال، نمره تکالیف ، نحو ارزیابی تکالیف وامکان استفاده از ابزارهای IT مانند متن پردازها و صفحات گسترده بازدهی آنها را به طور چشمگیری افزایش می دهد. بدیهی است که روش های سازماندهی در بهره گیری از IT برای مراکز آموزشی متفاوت خواهد بود . در زمینه هایی که برنامه درسی از ساختار مناسبی برخوردار بوده و قابل انتقال به فرصت های الکترونیکی باشد فراگیران
می توانند در سطوح مختلف و با مطالب درسی متفاوتی کارکنند.

با پشت سر گذاشتن مشکلات آموزش های فردی در مراکز آموزشی زمان مربیان  آزاد خواهد شد تا به
فعالیت هایی بپردازند که مربی باید درآنها نقش کاتالیزور را داشته باشد. پیشرفت در فن آوری های ارتباطاتی و افزایش دسترسی افراد به IT کمک خواهد کرد تا آموزش در مراکز آموزشی با آموزش در دیگر مؤسسات یکپارچه شود. در این وضعیت ، مرزهای بین یک سازمان با سازمان های همکار و سازمان ها با خارج از کشور کمرنگ خواهد شد. به ویژه روند توسعه فن آوری ، دیوار موجود بین مراکز آموزشی و منزل را از میان خواهد برد » ( فقیهی ،1380 )

ICT یعنی همان فن آوری اطلاعات و ارتباطات نقش و اثر خود را در تمام جنبه های زندگی مشخص کرده است و توانسته ارتباط نزدیکی میان کشورها برقرار کند ICT امکان موفقیت همه افراد را فراهم آورده و فاصله ها را کم کرده است و مشارکت همه کشورها و رسانه های گروهی در اشاعه فرهنگ و اطلاعات از این طریق فراهم شده است اکنون این امید به وجود آمده است که با بکارگیری دقیق این ابزار می تواند به اهداف آموزشی و بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری رسید فناوری های اطلاعاتی در گذشته در حاشیه آموزش سنتی مورد استفاده قرار می گرفت و امروزه استفاده از آن، در اشکال دیگر پردازش اطلاعات از اهمیت روزافزونی برخوردار شده است.

مطالعات و تحقیقات نشان می دهد که بین سرمایه گذاری در (IT) و بازده مؤسسات و بهره وری نیروی انسانی ارتباط دو سویه مثبتی وجود دارد و در زمینه آموزش نیز این امر می تواند صورت بگیرد.

شعار فن آوری اطلاعات قدرت است، مصداقهای فراوانی دارد و اگر برخی از دولتها و سیاستگذاران آن را مبنایی برای سرمایه گذاری اطلاعات علمی و فنی در خدمت آموزش و پژوهش قرار نمی دهند. دست کم توجه به اقداماتی که مصالح سیاسی آنها بیشتر ارتباط دارد مبنایی مسلم می دانند در زمانی که فاصله بین دانایی و توانایی سال به سال، ماه به ماه، هفته به هفته و گاه روز به روز کوتاهتر می شود اطلاعات که پل و پیوند میان این دو است که اهمیت بی سابقه ای یافته است.

فن آوری اطلاعات و ارتباطات با به هم آمیختن رویکردهای سخت افزاری و نرم افزاری بین نظر و عمل آموزش پلی می زند و در نتیجه یک نظریه عام یکپارچه در باره یادگیری و توسعه علوم ارائه می دهد. با توجه به این نظریه که راهنمایی خواهد بود ، برای علم آموزش دیگری وابستگی محض به یک نظریه یادگیری ضرورتی نخواهد داشت هر نظریه مناسب در ICT باید در برگیرنده آموزش و یادگیری باشد و به این علوم کمک نماید و راههایی را برای تحریک و انگیزش فراگیران پیشنهاد کند.

در این تحقیق محقق قصد دارد با در نظر گرفتن روشهای بکارگیری آموزش مجازی (ICT) و مقایسه این روش با روشهای  سنتی و با شناخت نحوه بکارگیری این روشهای میزان تأثیر این روشها بر کیفیت یادگیری دانشجویان اندازه گیری نماید.

بیان مسئله

            عصری که ما در آن زندگی می کنیم « عصر اطلاعات » یا « عصر اطلاعات و ارتباطات » نامیده می شود و توجهی که افراد در این قرن به اطلاعات معطوف داشته و راهها و تدابیری که برای شناختن، گردآوری ، سازمان دادن ، انباشتن، بازیافتن و جابجا کردن اندیشیدها ابداع کرده است، در سراسر تاریخ گذشته بی مانند می باشند و با حوزه های دیگری که هم اینک به آنها توجه می گردد کم مانند است.

« به بیان دیگر فن آوری اطلاعات و ارتباطات در بسیاری از کشورهای جهان به علت ماهیت علمی مبتنی بر توسعه دانش مورد توجه قرار گرفته است هر کشوری نیز به توان تخصصی مسئولین کشور خود و میزان اطلاع آنها در توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) پیشرفتهای متفاوتی داشته اند. کشورهای خط مقدم تولید دانش در این راه پیشگامان استفاده و توسعه سریع این پدیده بوده اند و بیشترین منابع را نیز از آن خود کرده اند، ومی روند تا فاصله دیجیتالی خود را با بسیاری از کشورهای در حال توسعه و عقب مانده زیادتر کنند. طبق اطلاعات شرکت elforecasts تا سال 2005 میلادی جمعیت استفاده کنندگان اینترنت به 12/1 میلیارد نفر در جهان میرسد این رشد مربوط به منطقه آسیا و آمریکای لاتین خواهد بود» (جلالی، 1381، ص1)

با توجه به اینکه گسترش روزافزون فناوری ارتباطات و اطلاعات (ICT) تمام ابعاد زندگی افراد جامعه را تحت تأثیر قرار می دهد و آدمی روز به روز تحت تأثیر این پدیده قرار می گیرد و هر روز شاهد سرعت و قدرت این فناوری و ظرفیت های عظیم برای دریافت، پردازش ، استفاده و ارسال اطلاعات هستیم . « آموزش و یادگیری نیز متأثر از این فناوری شده است به نحوی که بسیاری از پارادایم های آموزش عالی در حال تغییر می باشند. پتانسیل های بالقوه این فناوری و ظرفیت های ایجاد شده توسط آن و نحوه برخورد نظام آموزش عالی با این پدیده به نحوی شالوده نظام آموزش عالی در آینده پی ریزی خواهد کرد. در کشور ایران نیز به دلیل تقاضای روز افزون برای آموزش عالی و ضرورت یادگیری مادام العمر از یک سو و محدویت های پذیرش دانشجو از سوی دیگر و همه نظام آموزش عالی را در ایجاد تنوع در دوره های آموزشی بخصوص آموزش مجازی و استفاده بهینه از ظرفیت های ایجاد شده توسط فناوری اطلاعات سوق خواهد داد.» (ضیعی، 1383، ص43)

بالا بردن کیفیت آموزشی در نظام آموزش خصوصاً آموزش عالی یکی از مهمترین اهداف مسئولین دانشگاهی می باشد. چرا که رسیدن به این مقوله می تواند در بالا رفتن توان علمی و پیشرفت جامعه نقش بسیار مهمی داشته باشد. به همین دلیل همواره سعی شده تا در کشور ما همگام با سایر کشورها به این امر توجه شود و راههای جدیدی نیز برای این امر و استفاده بیشتر افراد جامعه پیدا شود.

آموزش مجازی موضوع تقریباً جدیدی است که امروزه توجه صاجبنظران و اساتید را به خود جلب کرده و آنها را به این فکر واداشته تا از این طریق فرصت بیشتری را به افراد جامعه دهند که از حق مسلم خود یعنی آموزش عالی استفاده کنند . تحقیق مورد نظر این امر را به عنوان مساله اساسی تلقی نموده و در پی دستیابی و حل آن
می باشد. با در نظر گرفتن عواملی که بعنوان مسائل اساسی در این تحقیق مطرح شده اند، سئوالات تحقیق براساس متغیرهای 5 گانه ای است که فرضیات تحقیق براساس آنها طرح شده اند.

 اهمیت و ضرورت مسأله

            تدوین برنامه استراتژیک یک کشور در زمینه فن آوری در میان مدت، کوتاه مدت و بلند مدت از وظایف نیروهای سیاست گذار است مطالعات و تحقیقات نشان می دهد که اگر در زمینه آموزش خصوصاً فن آوری اطلاعات و ارتباطات سرمایه گذاری شود توانایی علمی در نظام آموزشی افزایش پیدا می کند و در نتیجه موجب توسعه علوم و پیشرفت جامعه از جهات مختلف می شود اکثریت صاحبنظران بر این عقیده هستند که فن آوری اطلاعات باعث توان مندی یک جامعه می شود.

« در حال حاضر انقلاب تکنولوژی عمیقاً نحوه تفکر و عمل در بسیاری از فرآیندهای کاری را در زندگی ما تغییر داده است. تخولات بزرگ جامعه بشری ما را به سویی می کشاند که آموزش مجازی امری اجتناب ناپذیر خواهد شد و در بیشتر اوقات  می توان در این عرصه فرصتهایی را یافت که نتیجه فرآیند آموزش را غنی تر نمود و چه بسا با در اختیار گرفتن امکانات کمک آموزش دیداری و شنیداری پیشرفته در این نوع آموزش، دروس و ارائه مطالب را بسیار جذاب تر کرد» ( مرکز تحقیقات فناوری و آموزش ، 1383، ص2)

آنچه اکنون مد نظر است ، راهکارهایی برای بکارگیری آموزش مجازی در نظام آموزشی است ، همچنین مشکلات و چالشهایی که در توسعه ICT پیش رو است. کمی امکانات کاربران آموزشها در جامعه ،  محدودیتهای مخابراتی و تجهیزاتی رایانه ای هنوز عوامل محدودیت را در توسعه و بهینه کردن آموزش مجازی و ارائه این نوع آموزش در شکل پیشرفته می باشد « ماهیت آموزش برای دستیابی به ارتباطات مستمر و به صورت لحظه ای دائماً در حال تغییر است و اینترنت صرف نظر از ماهیت ارتباطی خود در هر جای دنیا یک وسیله یادگیری با ارزش محسوب می گردد که فراگیران بتوانند بعنوان یک منبع غنی شده ای از اطلاعات از آن بهره جویند. امروز آموزش ممکن است در هر جایی صورت بگیرد در محوطه دانشگاه، جامعه، دشت و صحرا و … که در این مورد نیز اساتید و مدرسان می توانند اطلاعات بیشتری را از طریق وسایل چند رسانه ای به صورت Online به فراگیران ارائه دهند. دسترسی سریع فراگیران به کتابخانه های دانشگاه و استفاده از منابع و محتویات علمی در هر موقعیتی و تحویل دادن تکالیف خواسته شده بر روی شبکه و انجام دادن تکالیف کلاسی در زمانی که حضور ندارند، استمرار یادگیری در طول تعطیلی دانشگاه، زمان مسافرت ، بودن در آزمایشگاهها از توانایی و سرعت دسترسی به اطلاعات توسط اینترنت از مزایای شبکه های سیمی در خصوص یادگیری می باشد» ( افشارپور، دیگران، 1383، ص12)