مقدمه:
در حال حاضر تعلیم و تربیت مهم ترین اصل توسعه هر کشور است و رسالت انتقال مجموعه باورها ؛ اندیشه ها؛ رفتارها و مهارتهای جامعه به نسل جدید بر عهده آموزش وپرورش است.
در حقیقت هر گونه پیشرفت و تحول در جامعه مستلزم آموزش و پرورش صحیح و قوی است .از آنجا که موفقیت آموزش و پرورش به عوامل آن بستگی دارد و در میان مجموعه عوامل معلمان مهم ترین نقش را ایفا می نماید ؛معلمان توجه ویژه ای را می طلبد. چنانکه هیچ کشوری نمی تواند از سطح معلمانش بالاتر رود (دهقان؛1376).
درک حساسیت نقش معلمان در فرایند تعلیم و تربیت از سوی عموم مردم جامعه و ارزش نهادن بر آن به مفهومی اشاره دارد که در جامعه شناسی معادل منزلت و پایگاه اجتماعی است.پایگاه اجتماعی ؛ارزشی است که یک گروه در یک نقش می نهد (آریانپور؛1356).
در این تحقیق بحث ما نقش معلمان و ارزشی است که جامعه برای او قائل می شود . یکی از عوامل مهم در ایفای شایسته نقش معلم رغبت شغلی ایشان است و از عوامل مهم در رغبت شغلی معلمان این است که معلمان از پایگاه اجتماعی بالایی برخوردار باشند . با این وجود شواهد و تحقیقات پیشین که توسط شهین بهمنی در سال 1380 ؛ برزگر و نویدی در سال1380 ؛ راضیه نوری در سال 1375و ... انجام گرفته نشان می دهد که منزلت اجتماعی معلمان در جامعه ما به طور فزاینده پایین است.این یک واقعیت است که فارغ التحصیلان پسر تمایل کمتری برای ورود به حرفه معلمی نشان می دهند ودر بعضی کشورها معلمی بیشتر به عنوان حرفه زنان در نظر گرفته می شود . (مختاری؛1372)
چنانچه به عوامل موثر بر پایگاه اجتماعی معلمان توجه شود وبا شناخت این عوامل سعی در رفع مشکلات آنان نمود ؛بی تردید درامر آموزش و پرورش اثرات مثبت بسیاری خواهد داشت . این امر محقق را واداشت تا با انجام چنین تحقیقی در جهت عوامل موثر بر پایگاه اجتماعی معلمان قدمی در این راه مهم بردارد.
بیان مسئله و اهمیت موضوع:
برای اینکه معلمان به عنوان یکی از ارکان اصلی آموزش و پرورش ؛بتوانند نقش خویش را به خوبی ایفا کنند ؛باید از منزلت و پایگاه اجتماعی شایسته ای برخوردار باشند.چنانچه پیاژه می گوید:زیباترین طرح اصلاح و بازسازی نظام آموزشی در صورتیکه معلم به تعداد کافی و با کیفیت مطلوب در اختیار نباشد با شکست روبرو خواهد شد(صافی،1376).اگر باور عمومی بر این باشد که "بهترین ها ، بهترین ها را می سازند" به پایگاه اجتماعی معلمان اهمیت فوق العاده ای خواهد یافت (برزگر و نویدی،1380).معلمی که از پایگاه اجتماعی بالا برخوردار است،می تواند الگویی مناسب برای دانش آموزان باشد.بر اساس مطالعات انجام گرفته در کشورهایی از لحاظ آموزشی پیشرفته از معلمان از پایگاه اجتماعی بالایی برخوردارند و شمار داوطلبان این شغل بیشتر از مشاغل دیگر است،چنانچه در ژاپن اعتقاد دارند که "شایستگی نظام آموزشی به اندازه شایستگی معلمان آن است"(امین ورزرلی،1379).تحقیقات نشان میدهدکه تقریبادرتمام کشورهای اروپایی معلمان ارپایگاه اجتماعی بالایی برخوردارند (براهنی،1354).
در حالی که درایران مانند بسیاری از کشورهای درحال توسعه معلمان نه تنها به شغل خودافتخار نمیکنند بلکه احساس سرشکستگی نیز می کنند همچنین،این نگرش در جامعه ایجاد شده که اغلب افرادی که به حرفه معلمی روی می آورند ، در تصدی مشاغل دیگر توفیقی نیافته یا سرمایه ای برای فعالیتهای اقتصادی و تجاری نداشته اند (برزگر و نویدی،1380). درچنین شرایطی استقبال نکردن فارغ التحصیلان و جوانان از شغل معلمی چندان باعث تعجب نیست،این وضعیت سبب روی گردانی افراد با هوش و مستعد از شغل معلمی،افت کیفیت آموزشی،ناکامی نظام آموزش و پرورش در نتیجه برون داد و محصول نامناسب می شود.
در نتیجه این موضوع محور بحث مجامع بین الملل قرار گرفته است. چنانچه در اکثر کشورهای جهان معلمان از پایگاه اجتماعی مناسبی برخوردار نیستند و در گزارشی از یونسکو به نحو متقاعد کننده ای استدلال شده که آنچه در حال حاضر در اکثر کشورها از معلمان انتظار می رود ،با پاداش ها و حقوقی که دریافت می کنند تناسبی ندارد» (آنتوان دی گراو،1998) بنابراین می توان گفت بزرگداشت معلمان و شناسایی عوامل موثر در آن جهت اعتلای پایگاه اجتماعی آنان به اندازه خود تعلیم و تربیت حائز اهمیت است.
در این راستا محقق تصمیم گرفت پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه سه قشر که بیشتر با معلمان در ارتباطند یعنی دانش آموزان و اولیاء آنان همچنین خود معلمان مورد ارزیابی قرار دهد.و اینکه هر کدام از این سه گروه چه عواملی را در پایگاه اجتماعی معلمان مهمتر می دانند.
تا از این طریق عوامل موثر در پایگاه اجتماعی معلمان شناخته شود و شیوه ها و را هکارهایی مناسب جهت اعتلای منزلت عنصر اصلی آموزش و پرورش (معلم) بکار گرفته شود و در نهایت به بهبود کیفی تعلیم وتربیت در کشور منجر گردد.
اهداف تحقیق:
اهداف کلی:
بررسی پایگاه اجتماعی معلمان از دید گاه دانش آموزان ، اولیاُ دانش آموزان و معلمان.
2-شناسایی عوامل موثر بر پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه ، معلمان ، دانش آموزان و اولیاُ آنان .
اهداف جزئی:
بررسی پایگاه اجتماعی معلمان ازدیدگاه معلمان .
2- شناخت عوامل موثر بر پایگاه اجتنماعی معلمان از دیدگاه معلمان .
3- بررسی پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه دانش آموزان .
4- شناخت عوامل موثر بر پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه دانش آموزان .
5- بررسی پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه اولیاُ دانش آموزان .
6- شناخت عوامل موثر بر پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه اولیاُ دانش آموزان .
سوالات تحقیق:
از دیدگاه معلمان پایگاه اجتماعی آنان چگونه ارزیابی می گردد ؟
از دیدگاه معلمان چه عواملی بر پایگاه اجتماعی آنان موثر است؟
چند درصد واریانس پایگاه اجتماعی از دیدگاه معلمان از عوامل جمعیت شناختی ایشان تأثیر می پذیرد؟
از دیدگاه دانش آموزان پایگاه اجتماعی معلمان چگونه ارزیابی می گردد؟
از دیدگاه دانش آموزان چه عواملی بر پایگاه اجتماعی معلمان موثر است؟
چند در صد واریانس پایگاه اجتماعی از دیدگاه دانش آموزان از عوامل جمعیت شناختی ایشان تأثیر می پذیرد؟
از دیدگاه اولیاء دانش آموزان پایگاه اجتماعی معلمان چگونه ارزیابی می گردد؟
از دیدگاه اولیاء دانش آموزان چه عواملی بر پایگاه اجتماعی معلمان موثر است؟
چند درصد واریانس پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه اولیاء دانش آموزان از عوامل جهت شناختی ایشان تأثیر می پذیرد؟
تعاریف متغیرهای تحقیق
تعاریف نظری:
پایگاه STATUS:
ماکس وبر پایگاه را جای اشخاص در سلسه مراتب حیثیت(یعنی به عنوان منزلت)به کار می برد،به عبارت دیگر ماکس وبر وجه زندگانی ، شیوه مصرف ، شیوه سکونت ، لباس پوشیدن ، ازدواج کردن و....
را در بر می گیرد (هندراس و گورویچ ترجمه پرهام،1365).
برخی جامعه شناسان مانند ت.ه مارشال نیز پایگاه را هم معنای منزلت می دانند و این دو مفهوم را به جای یکدیگر مورد استفاده قرار می دهند(کوپر1989 به نقل از شعبانی1378).
پایگاه اجتماعیsocial status :
پایگاه اجتماعی را رالف لینتون عبارت از موقعیتی خاص در نظام اجتماعی می داند به عبارتی دیگر در این تعریف پایگاه به آن چیزی که فرد است اطلاق می گردد (ابر کرومبی1984، ترجمه بهمنی 1380) برخی جامعه شناسان پایگاه اجتماعی را مساوی با احترام یا منزلت می دانند (کوپر1989، ترجمه بهمنی1380) بروس کوئن معتقد است پایگاه اجتماعی عبارت است از موقعییت اجتماعی یک فرد در گروه یا رتبه یک گروه در مقایسه با گروههای دیگر(کوئن1370 ترجمه بهمنی1380).
3)روابط انسانی:
روابط انسانی در یک سازمان آموزشی عبارت از فرایند برقراری حفظ و گسترش رابطه هدفدار دو جانبه و پویا بین گروه در یک سیستم آموزشگاهی است که با ارضاء نیازهای اجتماعی و روانی فرد درگروه سبب تفاهم ، احساس رضایتمندی و سودمندی متقابل و ایجاد زمینه های اعتماد و در نتیجه نیل به اهداف سازمان آموزشی می گردد (میر کمالی1370) .
3)خصوصیات تخصصی:
غرض از خصوصیات تخصصی این است که معلم در رشته هایی که تدریس می کند مانند ادبیات، علوم ، ریاضی و ..... اطلاعات نسبتا جامع و کافی داشته باشد و به مطالب درسی مسلط باشد(تقی پور ظهیر1369).
4) معلومات حرفه ای:
معلم علاوه بر شایستگی عقلی و صلاحیت علمی نه تنها باید دارای اطلاعات و نگرشهای تربیتی لازم باشد بلکه بتواند آنها را در عرصه عمل یعنی آموختن و هدایت کردن به اجرا بگذارد (تقی پور ظهیر1369).
5)آموزش ابتدایی:
این اصطلاح در عرف بین الملل به اولین مرحله از آموزش رسمی اطلاق می گردد که گروه سنی 6-7 الی 12-11 سالگی را در بر می گیرد.
6)آموزش راهنمایی:
دوره خاصی از تعلیم و تربیت است که در کشور ما پس از دوره پنج ساله ابتدایی است که سنین 11-12 الی 14-15 سال را در بر می گیرد که دانش آموزان را برای دوره دبیرستان یا متوسطه آماده می سازد.
7)آموزش متوسطه:
در عرف بین الملل دومین مرحله از آموزش رسمی است اما در ایران سومین دوره یعنی دوره پس از راهنمایی اطلاق می گردد مؤسسات بین المللی تعلیم و تربیت دوره متوسطه به طور توافقی گروه سنی 12-11 الی 18-17 سال در نظر گرفته اند (آقازاده ،1370) اما در ایران از سن 15-14 الی 18-17 سالگی را در بر می گیرد.
8)در آمد:
عبارت است از دستمزد یا حق الزحمه که در مقابل کار و تلاش شخص یا گروه عاید می گردد.
9)سیاستهای دولت:
به معنای اولویت دادن به تعلیم و تربیت،منابع انسانی،روشن کردن جایگاه معلم برای اجتماع،پرداخت بهای ملموس به این بخش و بیرون آمدن از تفکراینکه آموزش و پرورش صرفا یک مصرف کننده است و در آمدزاست.که در این تحقیق نقش آن را در پایگاه اجتماعی معلمان طریق پرسشنامه باگنجاندن چند سوُال از دیدگاه معلمان پرسیده می شود.
10)امکانات مادی:
شامل نوع مسکن ، حقوق و مزایا ، توزیع عادلانه درآمد و فرصتها ، امنیت شغلی و تشکیلات صنفی معلمان است.