پایان نامه بررسی افت تحصیلی دانش آموزان پسر

پیش گفتار

مسئله افت تحصیلی در نظام آموزش و پرورش در بسیاری از کشورهای جهان سوم به صورت حاد مطرح است. همانطور که می دانیم منابع و امکانات اغلب کشورهای جهان سوم محدود است و این امر، صرفه جویی، دقت در مصرف، تخصیص این منابع به بخش های مختلف اقتصادی – اجتماعی را الزامی سازد. علاوه بر آن به علت افزایش جمعیت این کشورها، بخش عمده ای از درآمدهای ملی شان به گسترش آموزش و پرورش اختصاص می یابد، در حالی که در غالب کشورها هنوز همه کودکان لازم التعلیم به مدارس راه نیافته اند. هنوز تعدادی از بزرگسالان و جمعیت فعال آنها بی سواد مانده اند. مشکل افت تحصیلی در مدارس نیز به این مشکلات افزوده شده است. بنابر آمار یونسکو در سالهای 1980 که ناظر به 121 کشور است نرخ رد شدن شاگردان یا تکرار پایه تحصیلی به ترتیب زیر بوده است:

برای 42 کشور آفریقایی 17% برای کشورهای آمریکایی لاتین و حوزه کارائیب 13% و برای 32 کشور آسیایی و اقیانوسه 6% برای کشورهای اروپایی و اتحاد شوروی 2% در کشورهای آفریقایی نرخ رد شدن شاگردان از صفر درصد تا 47% در کشورهای آمریکایی لاتین از 4 تا 26% و در کشورهای آسیا و اقیانوسه از صفر تا 18% در نوسان بوده است.

در کشور ما هم افت تحصیلی یکی از مهم ترین مسائل و مشکلات کنونی نظام آموزش و پرورش است که هر سال دهها میلیارد ریال بودجه کشور را به هدر می دهد و نیروهای بالقوه انسانی جامعه را از آموزش و پرورش خارج می کند و به این ترتیب عظیم ترین سرمایه های جامعه که همان نیروی انسان است. بی ثمر می ماند. آمارهای بدست آمده از تحقیقات در مدارس کشور نشان دهنده آنست که افت تحصیلی به صورت مردودی، ترک تحصیل زودرس و یا صورتگر،‌ مقدار زیادی از منابع مالی و استعدادهای انسانی جامعه ما را تلف کرده و آثار شومی در بر جای می گذارد.

فصل اول

طرح تحقیق

بررسی افت تحصیلی دانش آموزان پسر

مدارس راهنمایی منطقه 15 تهران

پیشینه تحقیق

در خصوص سوابق این تحقیق با مراجعه به سازمان پژوهش و تحقیقات اداره کل آموزش و پرورش تهران و کتابخانه دانشگاه تربیت معلم و مرکز آموزش عالی ضمن خدمت فرهنگیان به موضوعات کاملاً مشابه برخورد نکردم. البته عدم دسترسی به تحقیق مشابه نشانگر عدم وجود پیشینه نیست، ناگزیر موضوعاتی که به نوعی با موضوع اصلی این پژوهش ارتباط داشته اند مورد مطالعه قرار گرفت که ذیلاً به خلاصه اهم مطالب آن اشاره می نمایم:

1- تحقیق آقای محمد خیر با موضوع رابطه شکست تحصیلی با شرایط خانوادگی، این تحقیق که بر روی 439 نفر از 22 مدرسه شهرستان شیراز دوره ابتدایی در دو گروه موفق  و ناموفق با استفاده از پرسشنامه و به شیوه آمار توصیفی انجام گرفته نشان می دهد که عواملی چون: «درآمد پائین – کیفیت نامطلوب مسکن – عدم حضور پدر در خانواده – زیاد بودن تعداد افراد خانواده – مهاجرت از روستا به شهر – کمبود رفاه اجتماعی و پایگاه اجتماعی خانواده در شکست تحصیلی تأثیر مستقیم دارند.[1]

1- تحقیق آقای ابوالفضل فریدی درباره مشکلات اجتماعی و اقتصادی دانش آموزان سوم راهنمایی ناحیه یک شهر ری، که به شیوه میدانی و با هدف میزان تأثیر وضعیت اجتماعی و اقتصادی خانواده های دانش آموزان در شکست تحصیلی آغاز و پس از جمع آوری اطلاعات و طرح آنها در جداول دوبعدی و مقایسه دو گروه دانش آموزان موفق و ناموفق با استفاده از روشهای آماری به نتایج زیر رسیده بود:

الف) دانش آموزان مردود از مشکلات خانوادگی بیشتری نسبت به دانش آموزان ممتاز، برخوردارند.

ب) پدران دانش آموزان مردود دارای مشاغل متوسط و پایین بودند.

ج) تراکم جمعیت به خصوص زمانی که همراه مشکلات اقتصادی و اجتماعی باشد مشکل آفرین خواهد بود.[2]

3- تحقیق آقای احمد شهسواری درباره علل ترک تحصیل فارغ التحصیلان کلاس پنجم ابتدایی هدف این تحقیق به دست آوردن اطلاعات در رابطه با ترک تحصیل دانش آموزان است. این تحقیق که با استفاده از روش توصیفی بصورت نمونه گیری خوشه ای در سطح استان یزد بر روی 500 نفر جامعه آماری صورت گرفته نشان می دهد که:

الف) میزان بی سوادی در بین والدین گروه پژوهشی حدود 5/47 درصد پدران و 5/63 درصد مادران بی سوادند که خود عامل مهمی در ترک تحصیل فرزندان می باشد، ذکر شده است.

ب) عامل دیگر در ترک تحصیل فرزندان را تعداد افراد خانواده می داند که در گروه پژوهشی 96 درصد افراد متعلق به خانواده هایی بودند که بالاتر از 6 نفر جمعیت داشتند.[3]

4- تحقیق خانم اعظم رشیدی نژاد که درباره عوامل موثر در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ممتاز می باشد. این تحقیق که با هدف عوامل فرهنگی و اجتماعی موثر در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان به عمل آمده نشان می دهد که محیط مناسب و آرام و فرهنگی همراه با مراقبتهای تربیتی و آموزشی و انگیزه قویتری در پیشرفت تحصیلی فرزندان دارد. عوامل خانوادگی بی شک تأثیری در انگیزش و نگرش دانش آموزان و توفیق تحصیلی دارند.[4]

5- تحقیق آقای حبیب اله صدرائی درباره بررسی شرایط اجتماعی – اقتصادی خانواده های دانش آموزان مدارس بهبهان در رابطه با موفقیت تحصیلی آنها. این تحقیق با روش نمونه گیری از مدارس ابتدایی استان و روشهای آماری بر روی بیش از هزار نفر با هدف تأثیر عوامل اجتماعی و اقتصادی خانواده بر پیشرفت تحصیلی فرزندان صورت گرفته است. نگارنده پس از بررسی، نتایج خود را به این شکل عنوان نموده:

موفقیت تحصیلی دانش آموزان با معدل بالاتر از 15 در درجه اول باسواد مادر و سپس با تعداد افراد خانواده ارتباط مستقیم دارد. بیش از 56 درصد خانواده های گروه پژوهشی وی بین 6 تا 8 نفر جمعیت دارند که این همبستگی را نمایان می کند. در رابطه با وضعیت اقتصادی هر چه والدین از نظر تحصیلی و شغل و پایگاه اجتماعی در سطح بالاتری باشند توفیق فرزندان در تحصیل بیشتر است.[5]

6- در زمینه عوامل موثر بر میزان پیشرفت تحصیلی از سوی سازمان برنامه و بودجه دو کار تحقیقی در استان سیستان و بلوچستان و استان اصفهان انجام گرفته است. در این تحقیقات عوامل مذکور به دو دسته درونی و بیرونی تقسیم شده است. عوامل درونی در ارتباط با شرایط آموزشگاه، دبیران، مدیریت، امکانات تحصیلی و شیوه امتحانات می باشد. عوامل بیرونی نیز شامل فقر اقتصادی خانواده، بی توجهی والدین نسبت به وضعیت تحصیلی فرزندان، عدم وجود تصور از آینده در نزد دانش آموز و ازدواج در سنین پایین می باشد. بر اساس این مطالعه، نرخ ترک تحصیل در استان سیستان و بلوچستان حدود 14 درصد بوده و مشخص شده که حدود 75% پدران و 90% مادران ترک تحصیل کنندگان بی سواد بوده اند. در مورد استان اصفهان در تحقیق مذکور عواملی چون وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده، میزان تحصیلات والدین، تعداد افراد خانواده به عنوان عوامل خانوادگی و هوش و استعداد تحصیلی، سلامت جسمی، میزان مطالعه و درک مطلب و علاقه به تحصیل، در زمره عوامل فردی موثر بر افت شناخته شده و در زمینه عوامل آموزشی نیز فضای آموزشی، آموزش پیش دبستانی،‌ تجهیزات آموزشی و مواد درسی عوامل تأثیرگذار بر میزان پیشرفت تحصیلی بوده اند.[6]

7- پایان نامه دیگری مربوط است به تحقیق آقای حسن طلایی تحت عنوان «تأثیر قشربندی اجتماعی بر پیشرفت تحصیلی» که روی 186 نفر از دانش آموزان پسر سال چهارم متوسطه خرم آباد در سال تحصیلی 66-65 انجام شده است در این تحقیق قشرهای اجتماعی توسط سه شاخص درآمد، تحصیلات و شغل مرزبندی و مشخص می شوند. پیشرفت تحصیلی نیز به وسیله شاخصهای تکرار و ارتقاء سن دانش آموز،‌ معدل درسی و رشته تحصیلی سنجیده شده اند و دانش آموزان نیز بر اساس آن گروه بندی شده اند. نتایج نشان می دهد که بین تکرار پایه و قشر اجتماعی همبستگی معنی داری وجود دارد،‌ به صورتی که دانش آموزان قشر بالا کمتر از دانش آموزان قشر پایین مردود می شوند. از طرف دیگر نوع رشته تحصیلی نیز یکی از شاخصهای پیشرفت است و با قشربندی اجتماعی همبستگی داشته است به ترتیبی که نسبت دانش آموزان قشر پایین بیشتر در رشته های علوم انسانی و فنی و حرفه ای تحصیل می کنند، نتیجه دیگری که محقق می گیرد این بوده است که پیشرفت تحصیلی بیشتر از آنچه تصور می شود به اوضاع اجتماعی و اقتصادی و شرایط زندگی دانش آموز بستگی دارد. آثار این اوضاع ممکن است در کوتاه مدت یا در طی یک پایه تحصیلی محسوس و تعیین کننده نباشد، اما درازمدت و در طی دوازده پایه تحصیلی محسوس می باشد.[7]

نظریه جامعه شناسان

اجتماعی شدن آدمی به چگونگی پیشرفت او در زندگی اجتماعی و پیشرفت تحصیلی بستگی دارد. این نکته که پیشرفت تحصیلی فرزندان تحت تأثیر عوامل به هم پیچیده خانوادگی، آموزشی و اجتماعی است روشن است. اما تحقیقات در حدی نیست که بتوان یک الگوی کاملاً مشخص خانوادگی یا آموزشی یا اجتماعی را در این پیشرفت معین کرد. با این همه تأثیر طبقه اجتماعی، خصوصیات فرهنگی، مذهبی، سیاسی و شغلی اعضا‌ء‌ خانواده در الزامات اخلاقی و پیشرفت تحصیلی کودک موثرند. جریان اجتماعی شدن یک جریان پیچیده است که جوانب بی شمار گوناگونی دارد. در این جریان تأثیرات درآمد خانواده، تحصیلات خانواده، شغل و موقعیت والدین حائز اهمیت بیشتری است. برنامه های آموزشی نیز در این راستا مستلزم توجه و تلفیق عوامل کنترلی شناختی، رفتاری و عاطفی قابل انعطاف، با عوامل خانوادگی می باشد.[8]

تأثیر  خانواده و والدین بر روی فرزندان از تبدیل منش به شخصیت و ایفای نقشهای اجتماعی و پیشرفت تحصیلی غیر از مسائل روانشناسی فردی و تفاوتهای فردی آنها به ترکیب خانواده از نظر تعداد، سن، جنس، درآمد، طبقه شغلی نیز مربوط می شود.[9]

نابرابری اجتماعی و اقتصادی

طبق نظریه پل هریسون نابرابری اجتماعی و اقتصادی، از عوامل بسیار مهم در تبیین تفاوت میزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان می باشد. همچنین عوامل بسیاری هست که مستمندان را از موفقیت در تحصیل باز می دارد، فاصله خانه و مدرسه زیاد است و پدر و مادر نمی توانند هزینه های مستقیم و غیر مستقیم مدرسه را بپردازد. تحصیل در دبستان فقط در چند کشور از کشورهای جهان سوم رایگان است. بنابراین پرداخت شهریه ممکن است از عوامل بازدارنده باشد. مثلاً در اوگاندا شهریه مدرسه متوسطه برابر 40 درصد حداقل دستمزد است و در میان کارگران و کشاورزان یا کارگران غیر دولتی عده کمی می توانند حتی حداقل دستمزد را کسب کنند. گذشته از این هزینه خرید نوشت افزار، کفش، لباس مدرسه و ... نیز هست، بد درس خواندن  کودک در مدرسه به سبب فقر پدر و مادرش است، او بیشتر در معرض بیماری است و مدت بیشتری از مدرسه غیبت می کند، حتی ممکن است برای انجام دادن کارهای خانه باز هم از مدرسه غیبت کند. این نارساییها سبب می شود که بسیاری از کودکان طبقات پایین وروستایی که توانایی درس خواندن دارند، نتوانند آخرین حد توانایی خود را در تحصیل بکار اندازند. این نوعی هدر رفتن هوش و توانایی ذهنی است که در مورد کشورهای جهان سوم فرار داخلی مغزها نامیده می شود.[10]