طرح تحقیق ویژه پژوهشگران بیرون از مرکز
طرح مسأله
بسمه تعالی
پدیده مجرمانه ، اعم از جرم و انحراف ، همواره یکی از مسائل مبتلا به هر جامعه در تمام اعصار بوده است .ثبات وامنیت اجتماعی یک جامعه ، دلبستگی به میزان کنترل و طرز برخورد پدیده مجرمانه دارد . از انبوعی یک از اهداف نمایی جامعه شناسان، انسان شناسان ، دانشمندان عدم ارتباطات ، جرم شناسان و سایر متخصصان علوم انسانی و حتی گاه تجربی ، شناخت پدیده مجرمانه و تلاش در جهت کاهش میزان آن در اجتماع می باشد .
در این زمینه تلاشها و مجاهدتها بسیاری صورت پذیرفته است ولی یک اصل ، بعنوان مادر و اساس تمام فعالیتها بعنوان مرکز ثقل قرار گرفته است و آن اصل (پیشگیری ) می باشد . مطابق ضرب المثل قدیمی( پیشگیری بهتر از درمان است ) به پیشگیری بعنوان عاملی مفید، کم خرج و بسیار کارا در کنترل مضر است نگریسته نشده است . در مقوله جرم نیز چنین است . با توجه به ذات جرم که مقوله ای انسانی و لذا میتنی بر محاسبات غریزی انسانی است بهترین روش برای مقابله با آن ، پیشگیری از جرم است و نه برخورد با جرم (کیفر ). چرا که در پیشگیری ، در واقع زمینه های ارتکاب جرم از بین می رود و تلاش در انصراف فرد از ارتکاب جرم است و نه تنبیه وی بخاطر ارتکاب جرم از مهمترین روشها و وسایل پیشگیری از جرم د ر اجتماع مدرن ، آموزش و فرهنگ سازی می باشد که بدیهی است اولین و بهترین وسیله جهت کمک به این منظور ، وسایل ارتباط جمعی و مؤثرترین آنها رادیو و تلویزیون می باشد که در این پژوهش ، تلاش خواهد شد ، جایگاه و نقش رسانه ( رادیو و تلویزیون ) در پیشگیری از جرم در جامعه مورد بررسی قرار بگیرد .
مشخصات طرح تحقیق
پرسش آغازین (پرسشی که کل تحقیق برای پاسخگویی به آن اجرا می شود):
یکبار استفاده از رسانه بعنوان تأثیر گذار ترین ابزار فرهنگ سازی آموزشی در اجتماع ، می توان رسالت پیشگیری از جرم را بعهده گرفت ؟ و در صورت مثبت بودن پاسخ نحوه میزان آن چگونه باید باشد ؟
پیشینه تحقیق ( بهترین تحقیقات و تألیفات موجود در این زمینه یا زمینه های مشابه ):
مجموعه مقالات در پیشگیری از جرم در قوه قضائیه
نظریات جرم شناسی
نظریات مطروح در زمینه پیشگیری از جرم
ضرورت و اهمیت طرح برای صدا وسیما :
صدا و سیما بعنوان تنها نهاد مؤثر و تنها دستگاه با امکانات وسیع سمعی بصری در زمینه آموزش و نیز در زمینه فرهنگ سازی با حجم و اختیارات وسیع برنامه ریزی و ارائه به مخاطبان وسیع می تواند بسیار مؤثر و راحت به فرهنگ سازی در اجتماع پرداخته و اهداف تعالی جامعه را پیاده نماید .
بدیهی است چنانچه مقامات مسؤول و سیاست گذاران محترم صدا و سیما از نظرات کارشناسان هر فن (و اختصاصاً در این مقوله ، جرمشناسان ) در جهت ساماندهی و مسیر دادن به برنامه های ساخته شده در این رسانه استفاده بنمایند ، یقیناً تأثیرات مثبت و کارای آن را در جامعه مشاهده خواهند نمود . صدا و سیما با استفاده از برنامه های خود می تواند چه بطور مستقیم و چه بطور غیر مستقیم در مخاطب و علی الخصوص جوانان تأثیر گذاشته و فرهنگ و کنترل روانی جامعه را در دست داشته باشد . در این پژوهش تلاش خواهد شد ابتدا ، پیشگیری از جرم بطور علمی بررسی شده و آنگاه مصادیق رسانه ای پیشگیری از جرم شناسایی می گردد و سپس تأثیر عوامل گوناگون رسانه ای بر جرم افزایی و یا جرم کاهی از طریق تحقیقات میدانی و پیمایشی بررسی می گردد و سپس اثر گذاری بر جرم و پیشگیری از آن و آنگاه تلاش خواهد شد ، دستور العملی طراحی و ارائه گردد که برنامه سازان صدا و سیما ، برنامه های خود را با آن تطبیق داده و آنگاه ساخت گردد و نیز ملاک داوری این برنامه ها قرار گیرد .
مبانی نظری تحقیق :
در مورد این پژوهش ابتدا ، باید به کلیت برنامه ریزی و طراحی ، کاهش کنترل جرم که از آن به (سیاست جنایی ) تعبیر می گردد بپردازیم و آنگاه نظریات مطروح در پیشگیری از جرم را مورد بررسی قرار دهیم .
سیاست جنایی بطور بسیار خلاصه عبارتست از مجموعه تدابیر و سیاستها با استفاده از کلیه علوم در جهت کنترل و کاهش میزان جرم در جامعه در سیاست جنایی ابزار جهت پیاده نمودن روشها اصل پیشگیری از جرم بسیار اهمیت دارد که از جمله مهمترین آنها رسانه (صدا و سیما ) می باشد که بحث مفصل در پژوهش خواهد آمد .
نظریه های پیشگیری اولیه ، ثانویه و ثالث . پیشگیری اولیه ، پیشگیری از خود جرم است ، پیشگیری ثانویه پیشگیری از ارتکاب جرم توسط افراد در معرض جرم و پیشگیری ثالث ، پیشگیری از تکرار جرم می باشد .
در مورد هر کدام از پیشگیری ها می توان نظریات متعدد جرم شناسی یافت که رسانه (صدا و سیما ) اصلی ترین نقش را دارد که نمونه هایی مختصراً ذکر می گردد :
الف : پیشگیری اولیه ( پیشگیری از خود جرم ) :
نظریه تقلید ( گاریل تارد ): رکن رکین این نظریه را تقلید فرو دست از فرا دست در اجتماع در ارتکاب جرم و نگرش به جرم را تشکیل می دهد که در اینجا مورد ، صدا و سیما فرا دست و مخاطبان فرو دست محسوب می گردند .بعبارت دیگر در جوامع کنونی که مردم ، فرهنگ رفتاری خود را از صدا و سیما چه خود آگاه و چه نا خود آگاه به عاریه می گیرند و تقلید می نمایند . این رسانه می تواند بیشترین اثر گذاری را درپیشگیری از جرم از طریق آموزشهای مناسب داشته باشد.
-نظریه کنترل ( هر سیچی ): که رکن رکین آن را تأثیر همبستگی و اعتقادات ایمانی و اخلاقی در میزان جرایم تشکیل می داد و بدیهی است که صدا و سیما با توجه به گستره تأثیر و مخاطبش ، بهترین وسیله برای این منظور خواهد بود.
ب: پیشگیری ثانویه ( پیشگیری از ارتکاب جرم توسط افراد در معرض جرم ):
نظریه تجمعات افتراقی ( ادوین شاترلند ): که رکن رکین آن را آموزش نگرش به جامعه جرم و روشهای ارتکاب جرم توسط گروه همسالان تشکیل می دهد و روشن است که بیشترین تأثیر از همسالان در گروه های سنی جوانان و نوجوانان رخ می دهد و این طیف سنی تحت تأثیر رسانه بیشتر قرار می گیرد و رسانه ( صدا و سیما ) با آموزش قبح ارتکاب جرم و نیز تالی فاسدهای آْن نقش بازی می نماید .
- نظریه فشار ( مرتون ): که رکن رکین آن را تلاش افراد در جهت رسیدن به اهداف کلی و تعریف شده در اجتماع و ترغیب آن افراد به استفاده از راههای خلاف و غیر قانونی می باشد که علی الاصول رسانه در تبیین اهداف برای افراد و راههای رسیدن به آن از مجاری قانونی بسیار مهم و پر اثر می باشد .
ج): پیشگیری ثالث ( پیشگیری از تکرار جرم ):
- نظریه بر چسب زنی ( لیمرت) : که رکن رکین آن را نگرش افراد اجتماع به محکومان و مجرمان پیشینی و جلوگیری از سوق دادن آنها به ارتکاب مجدد جرم اثر مهم دارد .
-نظریه واکنش اجتماعی : که رکن رکین آن را نقش خود مراکز برخورد مجرم در ارتکاب جرم مجدد و مکرر توسط ایشان را تشکیل می دهد و رسانه در وضوح و آموزش روشهای پیشگیری از چنین حالتی و نتیجتاً پیشگیری از ارتکاب مجدد جرم بسیار تأثیرگذار است .
لازم به توضیح است که الزاماً نظریات پیشگیری فقط در یک سطح ( مثل اولیه یا ثانویه ) قابل استناد نیست و بنوعی می توان آنها را در تمام سطوح مورد استفاده قرار داد که در متنی پژوهش از نظریات بیشتر و نیز منطبق با فرهنگ ایرانی استفاده خواهد شد .
4- هدف های تحقیق ( با توجه به کاربردهای تحقیق برای صدا و سیما ):
الف: تلاش در جهت تدوین یک دستور العمل در راستای رعایت اصول پیشگیرانه از جرم در برنامه های صدا و سیما .