مقدمه :
انسان اصالتاً موجودی است اجتماعی و وارث تمامی تجارب تاریخ زندگی گذشته همه نسلها درهمه عصرها است . تربیت ضرورت رشد حیات آدمی است ودر سایه رشد قوای درونی است که استعداد ها و عواطف انسان به کمال می رسد و شخصیت افراد شکل می‌گیرد.
در باب اهمیت مطالعه ونقش آن در پرورش شخصیت افراد ورشد دانش وفرهنگ در جوامع بشری تحقیقات متعددی صورت و مقالات بسیاری نگاشته و می شود . با این وجود هر چه در این زمینه گفته یا نوشته شود باز هم کم است ونیاز به مجالی بسیار گسترده و مطلبی بسیط تر دارد . اما به ضرورت باید به این نکته اشاره کرد یکی از راههای سنجش درجه تعالی فرهنگ وتمدن در جوامع وملل مختلف میزان مطالعه وگرایش به کتاب و کتاب خوانی در میان آنهاست .
ایجاد عشق وعلاقه به کتاب و کتاب خوانی از خانواده آغاز می گردد . به طور کلی ازدیدگاه روانشناسان ثابت شده است ، که شخصیت وهویت کودک در قدم اول در خانواده شکل می گیرد بنابراین به طور طبیعی والدین علاقمند به کتاب و مطالعه ، فرزندانی دوستدار کتاب و مطالعه خواهند داشت وعکس آن نیز صادق است اکثر علما و دانشمندان در خانواده هایی رشد نموده اند که والدین آنها اهل مطالعه ، پژوهش وتحقیق بوده اند ویا حداقل دوستدار ومشوق فرزندان خود در کسب علم ودانش بوده اند [1].
همچنین تجربه نشان می دهد در محیط هایی که از نظر سواد وفرهنگ عقب افتاده اند مشکل عمده خود والدین وتوجیه نبودن آنان در مورد لزوم واهمیت مطالعه فرزندانشان است زیرا کسانی که خود باسواد نیستند ویا احتمالاً سواد دارند اما به مطالعه عادت ندارند به طور طبیعی نه به اهمیت مطالعه واقف هستند ونه اعتقادی به لزوم آن دارند واین مسئله در مورد کودکان آنها نیز اثر گذار می باشد . [2]
مرحله دوم آموزش در زندگی کودک درمدرسه شکل می گیرد پس در اولین سالهای آموزش در دبستان وظیفه اصلی این است که به ایشان روشهای مطالعه وخواندن را بیاموزیم در سالهای بالاتر درک مطلب وسپس تجزیه وتحلیل آن ، برای مثال کاربرد اطلاعاتی که خوانده شده است در واقع مهمترین هدف آموزشگاهی در طی سالهای تحصیلی این است که بیاموزند که چگونه دانش آموزان مشکلاتشان را با کمک اطلاعات در بزرگسالی حل کنند
وبه سواد خویش بیفزایند .[3]
چنانچه پیاژه2در این باره می گوید : هدف اصلی آموزش و پرورش آفرینش است . آفرینش انسانهایی توانا برای انجام دادن کارهای نو ، نه صرفاً تکرار آنچه پیشینیان انجام داده اند ، انسانهایی که خلاق ، نو آفرین وکاشفند .
در نتیجه آموزش و پرورش بعنوان بزرگترین مجموعه آموزشی کشور می‌تواند برنامه ریزی دقیق و بلند مدت عشق وعلاقه به کتاب و کتاب خوانی را در بین دانش آموزان تقویت کند واین معلمان واساتید گرانقدر ند که هم بعنوان الگوهای موفق علمی بشمار می روند وهم می توانند زمینه های گسترش فرهنگ کتاب خوانی ومطالعه وتحقیق را تعالی واستحکام بخشند.[4]
پس بیائیم بسیار جدی تر در زمینه مطالعه چاره اندیشی کنیم تا شعله شوقی را که درجان کودکان به مطالعه است را گسترش دهیم وره آورد این نسل فردایی باشد بارور و شکوفا با انسانهایی که هیچ لذتی را با لذت مطالعه و دانستن معاوضه نمی کنند و مطالعه را قدم زدن در قلمرو آفتابی اندیشه ها وتنفس در فضای روح نواز گل زاران می بیند .
بیان مسئله :
اصولاً یکی از مهمترین شاخص های توسعه و پیشرفت هر کشور در گرو توسعه علمی و فرهنگ می باشد وی تردید اساس رشد و پیشرفت در مطالعه وتحقیق و پژوهش نهفته شده است و کشوری توسعه یافته تر است که نرخ مطالعه و تحقیق در آن کشور بالاتر است . بنابراین اگر کشور ما هم بخواهد از قافله علم و پیشرفت تکنولوژی عقب نماند باید به باز سازی واصلاح پایه‌های بنیادین این پیشرفت که همان انجام مطالعه وتحقیق و پژوهش است بپردازد .
واین نکته بر همگان روشن است که در برخی از کشورها از جمله ایران مطالعه و تحقیق نیاز به ایجاد بستر مناسب فرهنگی دارد و علی الاصول این زمینه فرهنگی را باید از دوره ابتدایی پایه گذاری نمود . اگر در این زمینه کوتاهی شود تا سالهای سال ضعف مطالعه و پژوهش در جامعه ما باقی خواهد ماند . و نتیجتاً از جهات فرهنگی و علمی وحتی مذهبی زیانهای جبران ناپذیری را باید متحمل شویم و ادامه این امر جامعه ما را به فقر فرهنگی مبتلا می نماید .
پس بر ماست که از وضعیت موجود احساس نگرانی کنیم وبا ایجاد حس مسئولیت به چاره اندیشی بپردازیم وفرهنگ مطالعه وگرایش به کتاب و کتاب خوانی را در میان مردم ونسل نو جامعه علی الخصوص کودکان دبستانی پرورش دهیم .
بدین لحاظ پژوهشی را با عنوان بررسی راهکارهای ترغیب وتشویق دانش آموزان به مطالعه وتحقیق واستفاده از امکانات کتابخانه های مدارس ابتدایی وابسته به سازمان آموزش و پرورش شهرستانهای استان تهران ویافتن پاره ای از علل بکار نگرفتن امکانات کتابخانه ای وعدم علاقه به مطالعه وتحقیق وتجزیه وتحلیل این علل وبهتر شدن کیفیت تعلیم وتربیت در دوره ابتدایی است .
لذا در طرح مسئله فوق به موارد زیر می توان اشاره کرد :
آیا گنجانیدن ساعتی خاص در برنامه هفتگی با عنوان مطالعه وتحقیق می تواند راهی درجهت تشویق وایجاد انگیزه در جهت مطالعه و تحقیق در دانش‌آموزان شود ؟
آیا تشکیل کلاسهای ضمن خدمت کوتاه مدت فرهنگیان در زمینه آشنایی با فنون و روشهای مطالعه وتحقیق جهت تشویق وترغیب دانش آموزان به کارهای مطالعاتی وانجام تحقیق باشد ؟
آیا رابطه ای بین رضایتمندی دانش آموزان از کار مطالعه وتحقیق بامیزان یاد گیری دروس آنان وجود دارد ؟
اهمیت و ضرورت پژوهش :
ورود به عرصه آموزش و پرورش یا به عبارتی مدرسه به عنوان دومین جایگاه آموزشی واجتماعی برای کودک است و آموزش و پرورش هم که خود بعنوان بزرگترین مرکز تعلیم وتربیت در کشور بشمار می رود ، وظیفه خطیری در جهت بنیادین کردن پایه های آموزش به طریق اصولی تری را دارد که از آن جمله توجه بیشتر به امر مطالعه وتحقیق است که با برنامه ریزی صحیح و بلند مدت عشق و علاقه به مطالعه و انجام کارهای تحقیقی را در نسل نوما بیدار کند . پس از ایجاد این عشق وعلاقه به کتاب و کتاب خوانی در دانش آموزان آنها را با اهداف مطالعه و چگونگی ونقش مطالعه درتوسعه و پیشرفت کشور به خوبی آشنا گرداند واین مسئولیت بزرگ به عهده معلممان ما به خصوص در دوره ابتدایی است . همانطور که روانشناسانی چون واتسون1 و جان لاک2 عقیده داشتند که« ذهن کودک مانند لوح سفیدی3 است که تجارب محیطی به راحتی بر آن نقش می بندد4.
معلمان هم که در نقش الگوهای موفق علمی برای دانش آموزان می باشند می‌توانند با آموزش روشهای صحیح مطالعه و تحقیق بستر مناسبی درکلاس درس ایجاد کنند تا با این روش وبکار گیری آموخته ها در بزرگسالی راه را برای پیشرفت وتوسعه در عرصه های مختلف در کشور بگشایند .
لذا به منظور تحقق این اهداف لازم است که پژوهشهایی در جهت شناسایی ورفع موانع موجود بعمل آید . براین اساس محقق را بر آن داشت که پژوهشی را با عنوانی که موضوع فوق را در بر داشته باشد وهمچنین ضرورتهای زیر را هم در بر گیرد به انجام رساند .
اهم ضرورتهای این پژوهش به شرح زیر میباشد :
موضوع پژوهش جزء عناوین اولویتی سازمان آموزش و پرورش شهرستانهای استان تهران در سال 1381 است .
محدودیتهای که در سایر پژوهشها به آن اشاره شد از جمله اینکه این پژوهش در سایر استانها انجام گرفته و واضح است که از نظر موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی ونگرشهای فرهنگی ، تفاوتهای شایانی وجود دارد .
پژوهشهایی با موضوع فوق در مقاطع دیگر (راهنمایی ، متوسط )بیشتر انجام گرفته در حالی که به نظر می رسد که اگر موضوع مورد بحث از ابتدای کودکی درمدارس کشور برای دانش آموزان به اجرا در آید نتایج بهتری حاصل می شود .
بطور کلی دلیل انتخاب این موضوع مبتنی بر ضرورت عینی است . امروزه در حوزه آموزشی کمبود چنین تحقیقاتی حس می شود . باتوجه به اینکه تقریباً 3/1 جمعیت ایران را دانش آموزان تشکیل می‌دهند . ارائه شیوه های صحیح مطالعه وترغیب آنان به پژوهش ، راه برای رشد وتوسعه همه جانبه آنان فراهم خواهد شد.
اهداف پژوهش :
هدف کلی تحقیق :
ارائه راه های ترغیب و تشویق دانش آموزان ابتدایی به مطالعه و تحقیق .
اهداف اختصاصی تحقیق :
بررسی نقش کتابخانه آموزشگاهی در میزان گرایش به مطالعه وافزایش کیفیت تحقیق
تبیین وشناسایی عوامل موثر در علاقمندی دانش آموزان به مطالعه
اولویت بندی عوامل یا راههای تشویق دانش آموزان به مطالعه و تحقیق .
بررسی نقش تحصیلات پدر و مادر در گرایش فرزندان به مطالعه وتحقیق
بررسی نقش تقدیر وقدر دانی از دانش آموزان در میزان علاقمندی ایشان به مطالعه وتحقیق
بررسی وشناخت راهکارهای افزایش انگیزه در دانش آموزان جهت شرکت در فعالیتهای پژوهشی
بررسی میزان گرایش به مطالعه وتحقیق بصورت انفرادی در دانش آموزان
بررسی نقش آموزش ضمن خدمت معلمان در ایجاد انگیزه به تحقیق در دانش آموزان