مقدمه :
در ادوار مختلف تاریخ بشری، همواره نوعی رایزنی وجود داشته است، همواره برای مردم مسائل و مشکلایت هر چند ساده و ابتدایی پیش می آمده و آنان دست دست استمداد به سمت کسانی چون ریش سفید طایفه و بزرگ خانواده دراز می کردند.
امروزه مشکلات انسانی پیچیده تر و دشوارتر گردیده و طبعاً متخصصینی را می طلبد که در حرفه های کمکی نظیر روانپزشکی، روان درمانی، مشاوره، مددکار اجتماعی و غیره تبحر کافی داشته باشند و بتوانند فرد را در رفع مشکلات کمک کنند.
فرایند مختلف مشاوره و روان درماین بیانگر این واقعیت است که تلاش علمی و حرفه ای برای بررسی و رفع مشکلات انسانی در جریان است. درمانگران و مشاوران با صرف وقت و استفاده از تجارب علمی و مهارت های شخصی خود به بررسی مشکلات می پردازند و راههایی برای مقابله با آنها ارائه می دهند و سعی می کنند به رابطه ای توأم با اطمینان و اعتماد با مراجع نایل آیند.
در دنیای امروز افسردگی بسیار شایع است. تقریباً از هر 4 ازدواج یکی به طلاق می انجامد، از هر 5 بزرگسال، یک نفر به روان درمانی نیاز دارد یا برای حفظ آرامش خود باید از استفاده کند. بیکاری و مشکلات اقتصادی نیز اندوهی مزمن در تمام طبقات جامعه ایجاد نموده و این موضوعی است که با صرف هزینه هنگفت هم نمی توان آن را حل کرد مگر آنکه توجهی آگاهانه و مسئولانه به مشکلات تحصیلی، رفتاری و خلقی دانش آموزان و کودکان و نوجوانان داشته باشیم و از تبدیل این مشکلات دانش آموزی به معضلات پیچیده خانوادگی و اجتماعی و شغلی آینده جلوگیری کنیم.
سالهاست که تصوری غلط در بین گروههایی از جامعه ما وجود دارد که: کودکی و نوجوانی دوران راحتی و فراغت از هر دغدغه و نگرانی است. در واقع وقت آن رسیده که این تصور را از ذهن بزرگترها بزداییم و آنان را هر چه بیشتر متوجه مسائل و مشکلات دانش آموزان کنیم.
مشکلاتی از قبیل: عنان گسیختگی و فرار از خانه، سوء مصرف الکل و دارو، افزایش مشکلات یادگیری و رفتاری و عاطفی، بی تعهدی و بی مسئولیتی، خودکشی و مشکلات بی شمار دیگری که دانش آموزان با آنها روبرو هستند و نیازمند کمک.
بیان مسأله:
تحولات اجتماعی و اقتصادی در دنیای امروز بر پیچیدگی روابط انسانی می افزاید و همین پیچیدگی ها افراد را در روابط اجتماعی خود با مشکلاتی روبرو می سازد. انسان ناگزیر است برای غلبه بر این پیچیدگی ها با دیگران ارتباط برقرار کند و با افراد متخصص و کارآمد مشورت کند.
وجود ناسازگاریهای عاطفی و اجتماعی در خانواده و مدرسه و محیط کار، روبرو شدن با مشکلات متعدد اقتصادی، تحصیلی، شغلی، جنسی، اخلاقی، نگرانی ها و ناراحتی های فکری همانند تضاد و تعارض با والدین و معلمین، تصمیم گیریهای مهم و اساسی نظر انتخاب رشته تحصیلی و انتخاب شغل و ... دلایل و شواهدی روشن بر ضرورت استفاده از خدمات راهنمایی و مشاوره است.
از این رو نقش و جایگاه مراکز مشاوره در تصمیم گیریهای عقلانی و کسب رضایت مندی از زندگی در دنیای فعلی اهمیت بسیاری دارد.
در این پژوهش به بررسی تأثیر مراکز مشاوره در کاهش مشکلات دانش آموزان (از دیدگاه دانش آموزان) می پردازیم.
ضرورت و اهمیت تحقیق:
مسأله ارزشیابی بخش جدانشدنی از کار مشاوره می باشد. متأسفانه در کشور ایران به دلیل نوپا بودن مشاوره، فعالیت های انجام شده در این زمینه بسیار محدود است.
با توجه به اهمیت مشاوره، مراکز و خدمات مشاوره ای باید از پشتوانه تحقیقاتی قوی برخود باشند، زیرا پژوهش هایی در زمینه فوق موجبات رشد این علم و کارآیی بیشتر آن را فراهم می آورد.
با نگاهی به تأثیراتی که مشاوران در خلال مشاوره بر مراجعان می گذارند و ارائه دادن برنامه های متفاوت تخصصی برای مراجعان همانند برنامه های آگاهی دهنده در زمینه های مختلف، صرف هزینه های مادی و صرف وقت از طرف هر دو گروه (مشاوران و مراجعان) باید میزان تأثیرگذاری مشاوران و مراکز مشاوره راهنمایی مورد توجه و ارزیابی قرار گیرد.
اگر چه مشخص کردن موثر بودن مشاوره، بسیار دشوار است و بخشی از این دشواری به این نکته بر می گردد که بعضی مشاوران ارزیابی را فرایندی تهدیدآمیز می دانند، نه سازنده. ولی نمی توان از ارزیابی چشم پوشی کرد زیرا ارائه پیشنهادهای جدید و شناساندن کاستی ها و کمک به مشاوران تا در سطح بالاتر و حرفه ای تری عمل نمایند از پیامدهای ارزیابی می باشد.
در این پژوهش به بررسی میزان تأثیر مراکز مشاوره خانواده انجمن اولیا و مربیان در کاهش مشکلات دانش آموزان می پردازیم تا با شناسایی زمینه های موفقیت و عدم موفقیت این مراکز بتوان اثربخشی خدمات مشاوره ای را افزایش داد و از این طریق در جهت تربیت نسلی پویا و سالم و با نشاط گامهای موثری برداشت.
اهداف پژوهش:
در پژوهش حاضر موارد زیر مورد نظر محقق می باشد:
1- استخراج مشکلات شایع دانش آموزان مراجعه کننده به مراکز مشاوره انجمن اولیا و مربیان شهرستان کرج.
2- بررسی میزان کارآیی مراکز در کاهش مشکلات شایع دانش آموزان.
3- بررسی میزان رضایت مندی مراجعان از عوامل دخیل در امر مشاوره در مراکز مشاوره و راهنمایی.
4- ارائه پیشنهادهایی در جهت افزایش رضایت مندی مراجعان.
تدوین فرضیه ها
نظر به اینکه پژوهش به صورت توصیفی و زمینه یابی است. به جای فرضیه محقق از پرسشهای پژوهشی استفاده کرده است.
پرسشهای پژوهشی:
1- مشکلات شایع دانش آموزان مراجعه کننده به مراکز راهنمایی و مشاوره خانواده انجمن اولیا و مربیان چه مشکلاتی است؟
2- مراکز مشاوره تا چه حد در کاهش مشکلات تحصیلی دانش آموزان مراجعه کننده موفق بوده اند؟
3- مراکز مشاوره تا چه اندازه در کاهش مشکلات رفتاری دانش آموزان مراجعه کننده موفق بوده اند؟
4- مراکز مشاوره تا چه اندازه در کاهش مشکلات خانوادگی دانش آموزان مراجعه کننده موفق بوده اند؟
5- برای بهبود امر مشاوره چه تغییراتی در مراکز راهنمایی و مشاوره خانواده انجمن اولیا و مربیان می توان انجام داد؟
فرار از مدرسه
مطالعات انجام شده در مورد رابطه بین فرار از مدرسه و بزهکاری نشان می دهد که فرار از مدرسه یکی از علل مهم بزهکاری کودک و نوجوان است. فرار از مدرسه را می توان نشانه ناسازگاری کودک و یکی از رفتارهای پیش بزهکاری دانست. در حقیقت، فرار از مدرسه، هشدار و زنگ خطری نسبت به ناسازگاریهای جدی در زندگی کودک است.
ترس از شکست و یا تکرار پایه، عقب ماندگی درسی، انضباط خشک و تنبیه شدید و بالاخره بی فایده و بی معنا بودن درس خواندن را می توان از جمله علل فرار از مدرسه برشمرد. در هر حال ترس و فرار از مدرسه عمدتاً به علت شرایط نامساعد خانواده و مدرسه می باشد. مشکل فرار از مدرسه هم نشانه وجود مسأله در برنامه های مدرسه ای و هم ناسازگاری شخصی کودک است.
ناخن جویدن ناخن جویدن یکی از رایج ترین مشکلات کودکان دبستانی است. این مشکل در سنین پیش دبستانی به ندرت دیده می شود، سن اوج آن حدود یازده سالگی است و در بین پسران بیش از دختران شایع است. معمولا کودک در حالت تنش و ناراحتی و استرس به این عمل دست می زند که منبع اصلی ناراحتیهای او نیز عمداً وضعیت و مشکلات خانواده و پس از آن مدرسه است. اساساً بین ناخن جویدن و احساس ناامنی و اضطراب، رابطه وجود دارد و در صورت بروز ناامنی شدید، ناخن جویدن نیز شدت می یابد. در بررسی علل ناخن جویدن، عادت را نیز نباید از نظر دور داشت. ناخن کندن نیز عادت مشابهی است که دارای همان اثر و ظاهر می باشد.
اختلالهای تیک
این بخش شامل چهار اختلال است: اختلال توره، اختلال تیک مزمن حرکتی یا صوتی، اختلال تیک گذرا و اختلال تیک که در جای دیگر مشخص نشده است. تیک یک فعالیت حرکتی یا صداسازی ناگهانی، سریع، عودکننده، غیر موزون و کلیشه ای است. تیک را مقاومت ناپذیر تلقی می کنند ولی می توان آن را برای دوره های زمانی متفاوتی بازداری کرد. همه شکلهای تیک تحت تأثیر فشار روانی تشدید می شوند و در جریان فعالیتها (مانند خیاطی یا خواندن) رو به کاهش می گذارند. تیکها معمولا در جریان خواب به طور چشمگیری افت می کنند. تیکهای حرکتی و صوتی را به انواع ساده و مرکب می توان طبقه بندی کرد ولی مرز بین آنها کاملاً مشخص نیست. تیکهای حرکتی ساده رایج شامل پلک زدن، تکان دادن گردن، بالا انداختن شانه، شکلک درآوردن و سرفه کردن است. تیکهای صوتی ساده رایج شامل صاف کردن گلو، خرخر کردن، بالا کشیدن بینی، فین کردن و پارس کردن است. تیکهای حرکتی مرکب رایج شامل حرکات بیانگر چهره، رفتارهای آرایشی، پریدن، لمس کردن، پا به زمین کوبیدن و بو کردن یک شی است. تیکهای صوتی مرکب رایج شامل تکرار کلمات یا عبارات خارج از متن، هرزه گویی (به کار بردن کلمات غیر قابل قبول از نظر اجتماعی و معمولا زشت)، مکررگویی (تکرار صداها یا کلمات خود) و پژواک گویی (تکرار آخرین صوت، کلمه یا عبارت شنیده شده) است. سایر انواع تیکهای مرکب شامل پژواک جنبشی (تقلید حرکات شخص دیگر) است.
تشخیص افتراقی
اختلال تیک را باید از سایر انواع حرکات نابهنجار که ممکن است با بیماریهای جسمانی همراه باشند (مانند بیماری هانتینگتن، سکته، نشانگان لیش – نیهان، بیماری ویلسن، کره سیدنهام، مولتیپل اسکلروز، آنسفایلت پس ویروسی و آسیب سر) متمایز کرد و یا امکان دارد تیک ناشی از اثر مستقیم مواد یا داروها باشد (مانند دارودرمانی با نورولپتیک). حرکات کره ای شکل به صورت رقص و حرکتهای نامنظم، تصادفی و غیر تکراری است. حرکات مربوط به فقدان تونوس شامل حرکات کند تاب مانندی است که با حالات طولانی تنش ماهیچه ای از هم گسیخته می شوند. حرکات آتتویید شامل حرکات کند نامنظم توام با پیچاندن است که اغلب در انگشتان دست و پا رخ می دهند ولی گاهی در چهره و گردن هم دیده می شوند. حرکات میوکلونیک شامل انقباضهای ماهیچه ای سریع شوک مانندی است که احتمال دارد بر بخشهایی از ماهیچه ها یا گروههایی از ماهیچه ها اثر گذاشته ولی به صورت یکپارچه یا هماهنگ نیست. حرکات پرشی یکسویه به صورت حرکات یکسویه متناوب و غیر ظریف اندامها با دامنه وسیع است. اسپاسمها به صورت کلیشه ای، کندتر و طولانیتر از انواع آسیب پذیری که احتمال دارد ظاهر شوند شامل اختلال تمام عیار توره، اختلال تیک مزمن حرکتی یا صوتی، بعضی از انواع اختلال وسواس فکری – عملی و شاید هم اختلال کاستی توجه – بیش فعالی است. تقریبا در 10 درصد کسانی که اختلال توره دارند شواهدی از الگوی خانوادگی یافت نمی شود. افرادی که این نوع اختلال توره «غیر ارثی» یا اختلال تیک دیگری دارند اغلب به یک اختلال روانی دیگر (مانند اختلال فراگیر رشد) یا یک بیماری جسمانی (مانند یک اختلال تشنجی) مبتلا هستند.
ملاکهای تشخیصی 23/307 اختلال توره
الف: طی دوره این اختلال تیکهای چندگانه حرکتی همراه با یک یا چند تیک صوتی وجود دارند ولی ممکن است این تیکها لزوماً همزمان نباشند (تیک یک فعالیت حرکتی یا آواسازی ناگهانی، سریع، عودکننده، غیر موزون و کلیشه ای است.)
ب: تیکها طی روز بارها ظاهر می شوند (معمولاً به صورت دوره ای) و تقریباً همه روزه یا به صورت متناوب در طی یک دوره بیش از یک ساله رخ می دهند و طی این دوره ناپدید شدن تیکها بیش از سه ماه متوالی دیده نشده است.
ج: این اختلال باعث ناراحتی قابل ملاحظه یا اختلال جدی در کارکردهای اجتماعی: شغلی یا سایر زمینه های مهم می شود.
د: سن شروع این اختلال قبل از 18 سالگی است.
ه: این اختلال ناشی از اثرات مستقیم فیزیولوژیکی دارو یا مواد (مانند داروهای محرک) یا یک بیماری جسمانی (مانند بیماری هانتینگتن یا آنسفالیت پس ویروسی) نیست.
22/307 اختلال تیک مزمن حرکتی یا صوتی
ویژگیهای تشخیصی
مهمترین مشخصه اختلال تیک مزمن حرکتی یا صوتی، وجود فقط یکی از انواع تیک حرکتی یا صوتی است. اما هر دو توأم نیستند (ملاک الف). از این لحاظ این اختلال با اختلال توره تفاوت دارد (که در آن باید هم تیکهای چندگانه حرکتی و هم یک یا بیش از یک تیک صوتی وجود داشته باشد). مهمترین ویژگیهای دیگر (یعنی ملاکهای ب، ج، د، ه) مشابه اختلال توره است. اگر ملاکها با اختلال توره مطابقت کنند، تشخیص اختلال تیک مزمن حرکتی یا صوتی را نمی توان عنوان کرد (ملاک و). مشخصه های دیگر اختلال تیک مزمن حرکتی یا صوتی به طور کلی مشابه اختلال توره است. بجز ا ینکه شدت نشانه ها و اختلالهای کارکردی آن معمولاً بسیار خفیفتر است. به نظر می رسد که اختلال تیک مزمن حرکتی یا صوتی و اختلال توره با هم رابطه ژنتیکی داشته باشند زیرا اغلب در افراد یک خانواده ظاهر می شوند.
ملاکهای تشخیصی 22/307 اختلال تیک مزمن حرکتی یا صوتی
الف: تیکهای حرکتی چندگانه یا صوتی منفرد (یعنی فعالیتهای حرکتی یا آواسازی ناگهانی، سریع، عودکننده، غیر موزون و کلیشه ای) به طوری که هر دو توام با هم نبوده و طی دوره اختلال برای مدتی وجود دارند.
ب: تیکها طی روز بارها ظاهر می شوند و تقریباً همه روزه یا به صورت متناوب طی دوره ای به مدت بیش از سه ماه متوالی نیست.
ج: این اختلال باعث ناراحتی قابل ملاحظه یا اختلال جدی در کارکردهای اجتماعی، شغلی یا سایر زمینه های مهم می شود.
د: سن شروع این اختلال قبل از 18 سالگی است.
ه: این اختلال ناشی از اثرات مستقیم فیزیولوژیکی دارو یا مواد (مانند داروهای محرک) یا یک بیماری جسمانی (مانند بیماری هانتینگتن یا آنسفالیت پس ویروسی) نیست.
و: ملاکها با اختلال توره به هیچ وجه مطابقت نمی کنند.
21/307 اختلال تیک گذرا
ویژگیهای تشخیصی
مهمترین مشخصه اختلال تیک گذرا وجود تیکهای منفرد یا چندگانه حرکتی و یا صوتی است (ملاک الف). تیکها طی روز بارها ظاهر می شوند، تقریباً همه روزه و به مدت حداقل یک ماه دوام پیدا کرده و بیش از دوازده ماه متوالی ادامه نمی یابند (ملاک ب).
ملاکهای تشخیصی 22/307 اختلال تیک گذرا
الف: تیکهای منفرد یا چندگانه حرکتی و یا صوتی (یعنی فعالیتهای حرکتی یا آواسازی ناگهانی، سریع، عودکننده، غیر موزون و کلیشه ای).
ب: تیکها طی روز بارها ظاهر می شوند و تقریباً همه روزه برای حداقل چهار هفته دوام داشته ولی بیش از 12 ماه متوالی ادامه نمی یابند.
ج: این اختلال باعث ناراحتی قابل توجه یا اختلال جدی در کارکردهای اجتماعی، شغلی یا سایر زمینه های مهم می شود.
د: سن شروع این اختلال قبل از 18 سالگی است.
ه: این اختلال ناشی از اثرات مستقیم فیزیولوژیکی دارو یا مواد (مانند داروهای محرک) یا یک بیماری جسمانی (مانند بیماری هانتینگتن یا آنسفالیت پس ویروسی) نیست.
و: ملاکها با اختلال توره یا اختلال تیک مزمن حرکتی یا صوتی به هیچ وجه مطابقت ندارند.
مشخص کنید اگر:
تک دوره ای یا عود کننده است.
20/307 اختلال تیک که به گونه ای دیگر مشخص نشده است.
این طبقه برای اختلالهایی است که مشخصه آنها تیکهایی است که با ملاکهای اختلال تیک خاصی مطابقت ندارند. مثال های آن تیکهایی است که کمتر از یک ماه دوام دارند و یا پس از سن 18 سالگی شروع می شوند.