پایان نامه سبک های هویت و سلامت روان در زنان شاغل و خانه دار در شهر تهران

پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی

در رشته روانشناسی عمومی

فصل اول

بیان ﻤﺴﺌله

«مقدمه»

تغییرات رشدی دوران کودکی و نوجوانی ،بیش از مراحل بعدی مورد مطالعه قرار گرفته اند، زیرا گذشتگان را عقیده بر این بود که آن دو مرحله پایه کم وکیف تغییرات رشد وتکاملی دوره های بعد می باشد وفرد در دوران بزرگسالی وسالمندی همان خواهد بود که در دوران نوجوانی بوده است. لکن روان شناسان معاصر، به تجربه دریافته اند که تغییرات هر مرحله رشدی مهم هستند وارزش مطالعه دارند. دو فرایند رشد ویادگیری با هم انجام می گیرند وتفکیک تأثیر آن دو در تغییرات رفتار آدمی در فراخنای زندگی[1] غالبا غیر ممکن است وبنابراین نمی توان یکی از آن دو را مهم تر از دیگری تلقی کرد. دو فرایند نامبرده در دو مرحله از زندگی آدمی بیشتر محسوس اند وتوجه اطرافیان را به خود جلب می کنند ونیز از حساسیت خاصی برخوردارند:یکی از تولد تا 5 یا 6 سالگی که تغییرات بدنی خاصی در کودک پیدا می شود ، دیگری در دوران بلوغ ونوجوانی که با پایان دوره کودکی آغاز می شود ورشد وتکامل فرد شکل خاصی پیدا می کند ، به عبارت دیگر این دوره را می توان "پایان کودکی وآغاز بزرگسالی رفتار" دانست (شعاری ﻨﮋاد1387٬).

بلوغ نخستین علامت ومرحله نوجوانی[2] است ودر بعضی از فرهنگ ها اهمیت آن به قدری است که مراسم خاصی دارد ودختر وپسر با تشریفات خاصی در جشن بلوغ خود شرکت می کنند.

نوجوانی زمان جستجوی هویت است، فرد در دوران کودکی می خواهد خود را با قهرمان هایی همانند کند مانند آنها لباس بپوشد، راه برود، ژست بگیرد و... در اوایل نوجوانی هنوز همانند سازی برای پسران ودختران اهمیت دارد. ولی به تدریج می کوشند شخصا هویت پیدا کنند وبه اینکه از هر لحاظ شبیه همسالان شان باشند راضی نمی شوند. نوجوانان برای ارضای میل هویت جویی خود زبان رمزی خاص بین خودشان متداول می کنند یا به وسائط نقلیه خود نشان های مخصوص نصب می کنند . برخی از روان شناسان دوران نوجوانی را به سه مرحله تقسیم می کنند:

1.مرحله پیش از نوجوانی که معمولاً از ده سالگی اغاز می شود ودر 12سالگی پایان می یابد .

2.مرحله نوجوانی اولیه از 13تا16سالگی

3.مرحله نوجوانی ثانویه یا بعدی از 17-20 یا21 سالگی (شعاری ﻨﮋاد1387٬).

 وقایع دوران کودکی و نوجوانی نقش مهمی در چگونگی زندگی در بزرگسالی دارد. هرچند به دلیل پیچیدگی رشد، نمی توان با مطالعه دوران کودکی تصویر کاملا روشنی از چگونگی سالهای جوانی وبزرگسالی ارائه داد (لطف آبادی٬ 1378).

اما رشد آدمی تا سالهای بلوغ آثار فوق العاده مهم واساسی در تداوم زندگی بعدی داردبه بیان دیگر رشد در طول زندگی یک جریان مداوم وتحول یافته است آنچه ثابت است وقوع تغییرات دائمی است ومهمترین تغییر وتحولاتی که در هر دوره از رشد واقع می شود آثار مهمی را در دوره دیگر بجای می گذارد .

نوجوانی یک دوره انتقالی از وابستگی [3] کودکی به استقلال ومسؤولیت پذیری جوانی وبزرگسالی است در این دوره نوجوان با دو مسأله اساسی درگیر است:

بازنگری وبازسازی ارتباط باوالدین وبزرگسالان وجامعه وبازشناسی وبازسازی خود به عنوان یک فرد مستقل. رفتار فرد در این دوره گاه کودکانه وگاه همانند بزرگسال است در طول این دوره معمولا تعارضی بین این دو نقش در فرد مشاهده می شود.

معیار قضاوت تا اندازه ای درست است زیرا جریان تغییرات بیو شیمیایی جدید از آغاز دهه دوم زندگی به تغییر در اندازه وشکل وعملکردهای بدن می انجامد.عمده ترین تغییر در این دوره رشد ظرفیت جدید یعنی رشد جنسی وامکان تولید مثل زیستی است. این واقعیت زیستی آثار مهمی را در تحول فرد ومناسبات او با دیگران به جای می گذارد. با این همه ، دوره نوجوانی را نمی توان تنها با تحولات جسمی وجنسی تعریف کرد (لطف آبادی٬ 1378).

نوجوانی رهایی از وابستگی های کودکانه به والدین وبزرگسالان ودستیابی به استقلال وخود کفایی در عرصه های گوناگون زندگی است. این استقلال عامل تأمین اقتصادی وکسب دانش ومهارت های کافی برای پاسخگویی به الزامات بزرگسال بودن در جامعه است.اگرچه بلوغ جسمی وجنسی محرک فرایند انتقال به بزرگسالی است اما ساختار اجتماعی وفرهنگی است که واسطه این انتقال است. بلوغ اساﺴﺄ در مغز رخ می دهد و مغز به عنوان عضو جهت دهنده رشد ورفتار انسان است.

فرایند انتقال از کودکی به بزرگسالی دشوار وپرکشمکش است و نوجوان باید علاوه بر پذیرش وسازگاری با این همه تغییر وتحول ،هویت منسجمی نیز برای خود کسب کند وپاسخ مشخص واختصاصی به آن سؤالات دشوار قدیمی بدهد که من کیستم ، جای من درهستی کجاست ؟ از زندگی چه می خواهم ؟این تغییر وتحولات ویافتن پاسخ ﻨﺴﺒﭡﺄ قطعی به این سٶالات و دستیابی به هویت خود چند سال طول خواهد کشید (لطف آبادی٬ 1378).

جدایی نوجوان از والدین وبزرگسالان عملا یک جدایی روحی ،فکری، ارزشی ورفتاری است و زمینه های ذهنی استقلال را برای او فراهم می کند و در همین مرحله انسجام جنبه های مختلف بدنی وجنسی وتصویر از خویش به صورت هویت واحد شکل می گیرد وپاسخگویی به سٶالات اساسی  من کیستم به تدریج در ذهن نوجوان تحقق می یابد (احدی ومحسنی٬ 1389).

در مرحله نوجوانی علاوه برمسأله رشد شخصیتی واخلاقی یک نیاز اساسی دیگر یعنی کسب دانش و مهارت لازم برای اشتغال یا برای ادامه تحصیل به عنوان یک نیاز مهم در تعلیم وتربیت نوجوان مطرح می شود و ضرورت راهنمایی و مشاوره در این مرحله از هر زمان دیگری بیشتر است وضروری است که بر همه جوانب رشد در این مرحله تأکید شود.

رشد هماهنگ نوجوان در تمام زمینه ها و شکل گیری هویت منسجم و مستقل ضرورت انکار ناپذیر در تعلیم وتربیت آن مرحله است.محدوده سنی شروع دوره نوجوانی در انتهای دوره دوم کودکی وبا بروز سریع تحولات آستانه بلوغ در سنین 12تا14سالگی است (احدی ومحسنی٬ 1389

 - بیان مسأله          

انسان ها در جریان رشد خود مراحل مختلفی را پشت سر می گذارند گاه هیچکدام از اینها خالی از تغییر و تحول نیست وهر مرحله از رشد تغییرات خاص خود را داراست. یکی از مهمترین وحساس ترین مراحل زندگی فرد مرحله نو جوانی است. نو جوانی دوره پیچیده وپر مخاطره از رشد انسان است ودر واقع صرف نظر از دوره نوزادی در هیچ دوره ای از زندگی تغییراتی به اندازه دوره نوجوانی در فرد روی نمی دهد. در طی این دوره نوجوان بلوغ را تجربه می کند که بر رشد جسمانی ٬ فیزیولوژیکی و روان شناختی وی تاثیر می گذارد (هنری وماسن[4] ٬ترجمه یاسایی،1380).

تغییرات قابل توجهی در مفهوم خود صورت می گیرد ، نوجوانان بحران هویت را تجربه می کنند،مسائل و مشکلات عاطفی آنان افزایش می یابد ،با بی ثباتی عاطفی، دو گانگی احساس وتعارضات روانی که از موانع بسیار مهم در فرایند رشد شخصیت وسازگاری های فردی واجتماعی است روبرو می شوند وزمانی که این نیاز طبیعی (نیاز به تعادل وامنیت روانی)به نحو مطلوب تأمین نشود افراد دچار تعارض و عدم امنیت روانی می گردند وبه ناچار بخش قابل توجهی از نیروی فکری خود را صرف حل این مسائل که ذهن آن ها را اشغال کرده می نمایند.

بحران[5] هویت یکی از مهمترین بحران هایی است که موفقیت و شکست در آن در رشد ورسیدن انسان به کمال تاثیر می گذارد (هنری وماسن٬ترجمه یاسایی،1380).

درک هویت مستلزم "تقابلی روانی اجتماعی"است به عبارت دیگر باید بین آن تصوری که از خودش دارد و آن تصوری که ازاستنباط وانتظارات دیگران از خودش دارد هماهنگی ایجاد کند.

تأکید اریکسون بر اینکه درک فرد از هویت خود دست کم تا حدودی با واقعیت اجتماعی ارتباط دارد اهمیت بسیار دارد .اریکسون بر این مسأله تأکید می کند که طرد شدن از طرف افراد یا اجتماع ممکن است باعث شود کودک از هیچ راهی نتواند در خود احساس هویتی قوی و مطمئن پیدا کند (اریکسون٬ 1956). 

شکل دادن وپذیرفتن هویت ،کاری دشوار وپر اضطراب است. نوجوان باید نقش های مختلف را آزمایش کند تا مناسب ترین آن ها را تعیین نماید .افرادی که با احساس هویت فردی نیرومندی،از این مرحله بیرون می آیند برای روبرو شدن با بزرگسالی به اطمینان وقطعیت مجهز هستند.

آنهایی که در رسیدن به هویت منسجم ناکام می مانند دچار بحران هویت می شوند آنچه را که اریکسون "سردر گمی نقش[6]"نامید  کسانی هستند که نمی دانند چه هستند و به کجا تعلق دارند یا به کجا می خواهند بروند.آن ها ممکن است از صحنه عادی زندگی تحصیل شغل ازدواج کناره بگیرند همان گونه که اریکسون برای مدتی این کار را کرد یا ممکن است در ارتکاب جرم یا مصرف ماد مخدر هویتی منفی[7] را بجویند(گوپن ٬ترجمه خدایی،1384 ).

شاید مهمترین دوره بروز بحران هویت دوران نوجوانی باشد ،چون دوران نوجوانی میان دوره ی کودکی وبزرگسالی واقع شده وانتقال به دوره بزرگسالی مستلزم دو چیز است:

یکی غلبه بر ضعف های دوران کودکی،

 ودیگری آمادگی برای ورود به عرصه بزرگسالی و وقتی فرد بر این ضعف ها غلبه نکرده باشد آمادگی پذیرش مسؤولیت های بزرگسالی را ندارد ودچار بحران هویت می شود ،بحران هویت می تواند در سنین بعد هم رخ دهد و در بیماریهای روانی آشکار گردد و به خصوص بیماریهایی مثل اسکیزوفرنی که انشقاق شخصیت را در خود دارد و فرد ممکن است به تصور اینکه دو شخصیت

متمایز دارد و هر زمان به گونه ای در آید. گذر از این نقطه،بحران هویت می باشد (رانگ ٬ترجمه باقری،1380).

اهمیت و ارزش موضوع

بلوغ یکی ازمهمترین  دوره های  زندگی ویک روند منحصر به فرد است.این دوره عبارت از یک زمان بحرانی رشد ونمو است که از نظر فیزیولوژیکی ٬فیزیکی و روانی تحولات بسیار عمیقی در فرد ایجاد می کند وباعث می شود که نظم جسمانی و روانی نوجوان به هم بخورد.بلوغ دوران بی سروسامانی و به عبارت دیگر هنگامی از زندگی است که شخص دستخوش کشمکش های گوناگون است ( جواﺩی٬ 1374).

آنا فروید[8]ناهماهنگی در ساختمان روانی را یک واقعیت اساسی در دوره ی نوجوانی می دانست.آشوب درونی، واکنش های انطباقی بیگانگی و بحران های هویت از خصوصیات شایع این دوره از زندگی است اضطراب، افسردگی ، ترس های اجتماعی، امتناع از رفتن به مدرسه بخصوص در سال های تحصیلات دبیرستانی اکثراًهمراه با اختلالات روانی وشخصیتی به صورت های مختلف در این دوره شایع هستند .پدر ومادر اغلب از نیروی انگیزه ها ومحرک های نوجوانان خود بیمناک می شوند و سعی بر آن دارند که فرزندشان آن چیزی که آنان می خواهند و حتی خوشبخت تر، موفق تر، مرفه تر وبا معلومات تر از خودشان بشود.

عدم اشنایی و بی توجهی به تغییرات روانی دراین دوره ممکن است منجر به بروز مناقشات خانوادگی واجتماعی شده ومنشأ بسیاری از انحرافات اخلاقی، پناه به اعتیاد، دزدی وانواع تبهکاری در نوجوان گردد. مراقبت از رشد روانی نوجوانان از نظر آموزگار وپزشک امری ضروری است وباید رفتارهای غیر طبیعی به موقع تشخیص داده شود تا از بروز هر گونه ناراحتی روانی جلوگیری به عمل آید (میلانی فر٬ 1384).

ﺿﻤﻨﻨﺄ توجه به این مسأله که رشد اجتماعی معموﻠاً در دختران زود تراست وبا پسران هماهنگ نمی باشد یک امر ضروری است، پدر ومادر باید هوشیار بود ه ودر رفتار خود انعطاف لازم را مراعات نمایند . بحران هویت در دانشجویان نیز ممکن است رخ بدهد. دانشجویان تا قبل از ورود به دانشگاه آینده وهویت خود را در دانشگاه جستجو می کنند واهمیت چندانی به رشته تحصیلی خود نمی دهند ولی با ورود به دانشگاه و مسأله ازدواج، اشتغال ومسائلی از این دست آنها را غافلگیر می کند امکان دارد این مساله تا حدی آنها را دچار تزلزل روانی بکند وفردی که تا قبل از دوره دانشجویی مسئله بحران هویت را حل نکرده باشد آن را به دوره دانشجویی انتقال داده،اگر در این دوره نتواند بحران را حل نماید در آینده دچار گسیختگی شخصیت وتزلزل روانی خواهد شد وکارایی خود را از دست می دهد. با توجه به مسائل ذکر شده ضرورت تحقیقی که بتواند مسئله بحران هویت را پیش بکشد احساس می شود (میلانی فر٬ 1384).

بیان اهداف

هدف کلی تحقیق بررسی رابطه بین حالات هویتی معرفی شده از سوی مارسیا وسلامت روانی است. مارسیا با گسترش نظریه اریک اریکسون در مورد هویت با استفاده از مصاحبه ی آزاد،پاسخ چهار نوع حالت هویتی را معرفی می کند که عبارتند از

 الف)هویت موفق(کسب شده)

 ب)هویت به تعویق افتاده

ج)هویت ضبط شده

 د)هویت پراکنده یا آشفته

 دراین تحقیق بیشتر سعی بر این است که مشخص شود که بین هویت موفق و سلامت روانی رابطه وجود دارد یا نه؟ (میلانی فر٬ 1384)

 بیان فرضیه

بین نمرات خرﺩه مقیاس هویت سرﺩرگم زنان خانه ﺩار ونمرات سلامت روانی آنها رابطه وجوﺩ ﺩارﺩ.

بین نمرات خرﺩه مقیاس هویت اطلاعاتی زنان خانه ﺩار ونمرات سلامت روانی آنها رابطه وجوﺩ ﺩارﺩ.

بین نمرات خرﺩه مقیاس هویت هنجاری زنان خانه ﺩار ونمرات سلامت روانی آنها رابطه وجوﺩ ﺩارﺩ.

بین نمرات خرﺩه مقیاس هویت سرﺩرگم افراﺩ شاغل ونمرات سلامت روانی آنها رابطه وجوﺩ ﺩارﺩ.

بین نمرات خرﺩه مقیاس هویت اطلاعاتی افراﺩ شاغل ونمرات سلامت روانی آنها رابطه وجوﺩ ﺩارﺩ.

بین نمرات خرﺩه مقیاس هویت هنجاری افراﺩ شاغل ونمرات سلامت روانی آنها رابطه وجوﺩ ﺩارﺩ.