بررسی تاثیر نوع حسابرسی بر مربوط بودن ارزش سود حسابداری در شرکت های پذیرفته شده در بورس
مقدمه
بازار بورس اوراق بهادار نقش مهمی را در جذب سرمایه های اندک مردم و تأمین مالی شرکت ها فراهم می آورد . از آنجا که این بازارها در تخصیص منابع و سرمایه ملی نقش سازنده ای دارند، بنابراین مطلوبیت آن ها در جهت توسعه اقتصادی جامعه خواهد بود . افراد سعی می کنند تا با کسب اطلاعات در شرکت های پذیرفته شده در بور س نسبت به خرید و یا فروش سهام اقدام کنند . بنابراین اطلاعات نقش تعیین کننده ای برای آن ها ایفا خواهد کرد.
با گسترش فناوری و دسترسی راحت و سریع به اطلاعات از طریق رایانه ها و شبکه های انتقال اطلاعات، موضوع استفاده از اطلاعات در تصمیم گیری، ابعاد تازه ای به خ ود گرفته است. از یک طرف شرکت ها و افراد به شیوه ای راحت تر به تبادل اطلاعات می پردازند و از طرف دیگر دست اندرکاران بازار سرمایه سریع تر به نیازهای اطلاعاتی افراد پاسخ می دهند .
در این میان نقش محققین و جامعه دانشگاهی در پیشرفت هرچه بهتر و بیشتر امور، غیرقاب لانکار است . آن ها تلاش می کنند تا با مشاهده پدیده های بازار و ارایه نظرها و پیشنهادهای خود به پویایی و بهینه سازی بازار کمک کنند. از زمان تأسیس بورس اوراق بهادار در ایران تا امروز تحقیقات زیادی در رابطه با ابعاد مختلف و متنوع بورس انجام شده است . بیشتر این تحقیقات در قالب پایان نامه های دانشگاهی و بعضًا به صورت مقالات منتشر شده در مجلات صورت گرفته است . در این مقاله تلاش می شود تا تحقیقات(در دسترس ) انجام گرفته تاکنون جمع آوری و سپس در طبقه های مشابه قرار گیرد . به عبارت دیگر، موضوع اصلی در این مقاله بررسی مو ضوعاتی است که تاکنون در بورس اوراق بهادار به آن پرداخته شده است . این کار از دو جنبه
ضروری به نظر می رسد: اول آن که مشخص می شود تاکنون محققین بر روی چه موضوعاتی کار کرده اند و به احتمال به چه موضوعاتی بیشتر پرداخته اند . دوم آن که با این دورنما زمینه برای ان جام تحقیقات آتی تسهیل می شود . بنابراین، آن هایی که تمایل به بررسی مطالعات پیشین دارند با مراجعه به آن مطالعات از موضوعات و نتایج تحقیق آن ها مطلع شده و به احتمال آن ها را ادامه خواهند داد . از طرف دیگر مشخص خواهد شد که بازار بورس در چه زمینه هایی به تحقیق و مطالعه بیشتر نیاز دارد.
چنین به نظر می رسد که ایجاد یک بانک اطلاعاتی جامع، که در برگیرنده تحقیقات بازار سرمایه از لحاظ موضوعی و محتوایی باشد، ضروری است . تاکنون چنین مجموعه ای طراحی و ساخته نشده است. بنابراین هدف دیگر این تحقیق، ارایه بانک اطلاعاتی است که در حد امکان مجموعه تحقیقات بررسی شده در این مقاله را در بر بگیرد . امید است در آینده و با افزایش تحقیقات بازار سرمایه، بر جامعیت این مجموعه افزوده شود . بقیه بخش های این مقاله به این ترتیب است؛ در بخش دوم مطالعات انجام شده پیشین در زمینه بررسی تحقیقات بازار سرمایه مرور می شود . در بخش سوم روش گردآوری و طبقه بندی در این تحقیق تشریح می شود . در بخش چهارم بررسی تحلیلی مطالعات پیشین انجام می شود، و بخش پایانی به نتیجه گیری اختصاص دارد.
بیان مسأله
پژوهش های اندکی در زمینه مدیریت سود در ایران انجام گرفته است.در بیشتر پژوهش های انجام شده بدون توجه به ارتباط اعداد حسابداری با مدیریت سود به جنبه های دیگر آن تأکید شده است.
در ایران تنها سه پژوهش در زمینه هموارسازی سود انجام شده است.دو پژوهش در زمینه مدیریتی می باشد که در یکی(حاجی وند، 1380)هموارسازی سود تنها در شرکت های سیمان سازی و تنها برای بازده سه سال(1372- 1374)مورد بررسی قرار گرفته است و در دومی(معتصمی، 1382)نیز اثرات هموارسازی سود بر بازار سهام در 39 شرکت و برای سال های 1370-1372 مورد ارزیابی قرار گرفته است.یافته های این پژوهش ها نشان می دهد که شرکت ها به هموارسازی سود پرداخته اند.اعتبار این دو پژوهش بسیار پایین می باشد، چرا که تنها در تعداد اندکی از شرکت ها و آن هم برای زمان کوتاه بازدهی صورت گرفته است.به علاوه این که دو پژوهش یاد شده تنها از شاخص های مدیریتی استفاده کرده اند.
تنها پژوهش حسابداری انجام شده در این راستا، پژوهشی در خصوص بررسی هموارسازی سود از طریق زمان بندی فروش دارایی ها(کوچکی، 1381)می باشد، که در شرکت های بورسی به عمل آمده است.این پژوهش نیز به غیر از استفاده از معیار سود حاصل از فروش دارایی ها به عنوان ابزار هموارسازی، اندازه جامعی از معیارهای مورد استفاده در مدیریت سود را در اختیار محقق قرار نداده است.ازاین رو در پژوهش حاضر، اکثر شاخص های درگیر در مدیریت سود در کلیه صنایع سازمان بورس اوراق بهادار برای بازده ای 15 ساله مورد مطالعه قرار گرفته است.
پژوهش حاضر، در راستای احساس نیاز به غنی تر نمودن پژوهش های حسابداری در این خصوص و همچنین آگاهی بخشیدن به سرمایه گذاران و صاحبان سود، در مورد این موضوع است که آیا مدیران شرکت های پذیرفته شده در بورس مدیریت سود را اجرا می کنند؟این اولین پژوهشی است که در ایران به بررسی مدیریت سود براساس روش جونز می پردازد.
پرسش های پژوهش عبارتند از:
1- آیا نوع حسابرسی بر ارزش سود حسابداری در شرکت های پذیرفته شده در بورس تاثیر دارد.
2-آیا با افزایش نسبت بدهی به سرمایه شرکت، تمایل مدیریت به انتخاب روش های هموارسازی سود مثبت (افزاینده)، افزایش می یابد؟
3-آیا با بزرگتر شدن اندازه یک شرکت، تمایل مدیریت به استفاده از روش های هموارسازی سود مثبت(افزاینده)، افزایش می یابد؟
4-آیا با افزایش نرخ مؤثر مالیات، تمایل مدیریت به استفاده از روش های منفی(کاهنده)هموارسازی سود، افزایش می یابد؟
هداف و فرضیات پژوهش
پژوهش های زیادی در مورد عامل های تأثیرگذار بر اقلام تعهدی حسابداری در کشورهای گوناگون انجام گرفته است.برخی از این عامل ها عبارتند از:نسبت بدهی به سرمایه، اندازه شرکت و پاداش.
از دیگر متغیرهایی که ممکن است اقلام تعهدی را تحت تأثیر قرار دهند، نرخ مالیات مؤثری است که شرکت ها با آن رویاروی هستند.
یکی از دلیل هایی که شرکت ها به سبب آن، رو به مدیریت سود می آورند، بالا بودن نسبت بدهی به سرمایه شان است(گوان 7 ، (2001)).هرچه این نسبت بدهی به سرمایه بالاتر باشد، مدیریت، روش های افزاینده سود بیشتری را انتخاب می کند.بر این اساس یکی از فرضیاتی که جهت بررسی مدیریت سود شرکت ها مورد بررسی قرار می گیرد، به شرح زیر است
1- آیا افزایش نسبت بدهی به سرمایه، مدیریت سود مثبت(افزاینده)بیشتر خواهد شد.
از دیگر عامل هایی که در مدیریت سود شرکت ها مؤثر است، اندازه ی شرکت هاست.هرچه شرکتی بزرگ تر باشد، بیشتر زیر ذره بین سیاست قرار دارد(بیشتر مورد توجه دولت و عموم قرار دارد)، زیرا نقش تعیین کننده ای در اقتصاد کشور بازی می کند.یکی از مثال های بارز این مورد، شرکت مایکروسافت در ایالات متحده آمریکاست که مشکلاتی با تشکل های قانونی این کشور دارد.
البته نباید از نظر دور داشت که متغیراندازه شرکتمی تواند نشان دهنده تأثیرهای دیگری به غیر از حساسیت سیاسی باشد.برای مثال شرکت های کوچکتر، دارای ویژگی هایی نظیر خطرپذیری کمتر هستند، که به میزان زیادی متفاوت از ویژگی حساسیت سیاسی است(گوان، (2001)).ازاین رو، تأثیرهای اندازه بر مدیریت سود و گزینش روش های تعهدی با فرضیه زیر مورد بررسی قرار می گیرد:
2- با بزرگ شدن اندازه شرکت، مدیریت سود مثبت(افزاینده)بیشتر خواهد شد.
از دیگر عامل های تأثیرگذار بر مدیریت سود، نرخ مؤثر مالیات است.مدیران شرکت های بزرگ از اقلام تعهدی برای کمتر کردن مالیات شرکت هایشان استفاده می نمایند.انگیزه ی استفاده از مدیریت سود با استفاده از مالیات را می توان به نرخ های مالیاتی نسبت داد.هرچه این نرخ بالاتر باشد، تمایل به استفاده از روش های کاهنده سود، توسط مدیران شرکت ها بیشتر می شود(گوان، (2001)).از آنجا که تعیین نرخ«واقعی»مالیات(تعیین نرخ مالیات بدون در نظر گرفتن مدیریت سود)امکان پذیر نمی باشد، از میانگین نرخ مؤثر مالیاتی که براساس کل مالیات پرداختنی شرکت و کل درآمد مشمول مالیات شرکت محاسبه می شود، استفاده نمودیم.این ادعا را با فرضیه زیر مورد آزمون قرار خواهیم داد: