پیشینه تحقیق :
هدف این پژوهش بررسی علل و عوامل مؤثر در پدیده خودکشی در شهرستان ایذه طی دو سال 85 و86 است.پس از تدوین مسئله ی تحقیق و ارائه ی اهداف،چارچوب نظری تحقیق از نظریه های جامعه شناختی استفاده شددر این پژوهش از نظریه های امیل دورکیم،ویمون آرون،آلن پیرو،.... استفاده شده است.
در این راستا فرضیاتی طرح شده است و برای اثبات این فرضیات از آمار گرد آوری شده توسط بهزیستی شهرستان ایذه که بصورت جداولی ارائه می شود استفاده می شود. گر چه ممکن است این آمارها تمام اطلاعات و آمارهای واقعی مربوط به خود کشی را نشان ندهند. اما کامل ترین آمارهای گردآوری شده هستند نتایج تحلیل آمار نشان می دهد که متغیرهای جنس،سن،محل سکونت وغیره در میزان اقدام به خود کشی تأثیر دارند. الگوی نهایی نشان داد که بیشتر از همهی متغیرها مستقل متغیر جنس در مورد خود کشی مؤثر است. به طوری که زنان سه برابربیشتر از مردان اقدام به خودکشی می کنند و میزان خودکشی موفق دربین مردان سه برابر بیشتر از زنان است.
مفاهیم کلیدی: اقدام به خودکشی،خودکشی،خودکشی خودپسندیری،خودکشی نوع دوستی،خودکشی تقدیرگرایی،خودکشی بی بند و باری (آنومیک)
مقدمه
بر اساس تعریف مورد توافق جهانی،خودکشی تنها راه و آخرین راه برای از بین بردن خود آگاهی فرد در مورد خود است.
اصطلاح خودکشی تنها زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که اولا:شخص اگاهانه اقدام کرده باشد وثانیا:منجر به از دست رفتن خود گردد ودر صورتی که منجر به از دست رفتن خود نگردد از اصطلاح "اقدام به خودکشی"یا"خودکشی نافرجام"استفاده میشود.
خودکشی یکی از پدیدههای تاسف آوری است که دارای ابعاد شناخته شده ی روانی ،اجتماعی، فرهنگی، بیولوژی وپیامدهای اقتصادی،انسانی وغیره می باشد این موضوع نه تنها به خاطر گسترش وشیوع جهانی ان بلکه به علت وجود زمینه های مساعد کننده برای وقوع این پدیده واجد اهمیت است.خودکشی وعلل وانگیزه های آن از جمله مشکلات اجنماعی است.این پدیده غیر عادی در تمام جوامع اعم از ابتدای ترین تا پیشرفته ترین انها وجود داشته است وتوجه محققین علوم اجتماعی،بهداشت روانی وعموم مردم را به خود جلب نموده است.گسترش روزافزون خودکشی در سالهای اخیر باعث شد تا سازمان جهانی بهداشتی روز 10سپتامبر را به عنوان "روز جهانی پیشگیری از خودکشی"معرفی کند و در این روز برای برخی از کشورها برنامه های خاصی در نظر بگیرد.
گرچه خودکشی مهمترین معضل در جهان نیست اما آمارهای که از سوی سازمان بهداشت جهانی (W H O)وسازمانهای بهداشتی کشورها منتشر میشود نگرانی جهانی از میزان خودکشی جوانان را افزایش داده است.
آمار ظرف 50سال گذشته به میزان 60%در جهان افزابش داشته است.در هر سال حدود یک میلیون انسان خودکشی می کنند .میانگین آمار خودکشی در جهان 16نفر به ازای هر 100000نفر است و به طور متوسط در هر 40 ثانیه یک نفر خودکشی می کند این گزارش پیش بینی می کند که درسال 2020این تعداد به 5/1میلیون نفر در سال برسد.در حال حاضر خودکشی برای افراد15 تا 44 سال یکی از عوامل اصلی مرگ است. خودکشی های نافرجام حدود 20برابر تعداد خودکشی هایی هستند که منجر به مرگ می شوند.
در بررسی این مسئله مانند هر کدام از مسائل اجتماعی باید به دو بعد کمی وکیفی توجه کرد بعد کمیت که خود متناسب با جامعه خاص پدیده مورد نظر مورد توجه قرار می گیرد.ودر بعد کمیت که به نظر می رسد که اساس تحلیلهای جامعه شناختی بر آن استوار است یعنی اینکه چه عواملی دست به دست هم می دهند و باعث به وجود آمدن این حالت می شوند .
خودکشی پدیده ای چند علتی است واز جمله علل اقدام به خودکشی در همه جا و همینطور در شهرستان ایذه می توان به 1-اختلافات خانودگی 2-مشکلات عاطفی 3- مشکلات لقتصادی 4- مشکلات روحی وجسمی 5- مشکلات تحصیلی و غیره اشاره کرد
در شهرستان ایذه حدود 50%علت خود کشی در سال 86 ناشی از مشکلات خانوادگی بوده است که نسبت به سال 85 این علت حدود 20% کاهش یافته است در سال 86 حدود 33%علت خود کشی ناشی از مشکلات روحی و روانی می باشد ودر مقایسه با سال 85 حدود 20% رشد داشته است و در نتیجه طی سالهای 85و86 میزان خودکشی مربوط به نارحتیهای روحی و روانی سیر سعودی داشته است .
در جامعه شناسی خودکشی بیش از آنکه یک پدیده ی فردی باشد یک پدیده ی فرهنگی اجتماعی است و دلایل آن را باید در ساختار و مناسبات اجتماعی جست وجو کرد.نظریه روانشناسی به طورکلی به عوامل روانی وفردی توجه دارد نظریه شناختی خودکشی را نمونه ای از رفتار حل مسئله می داند. در نظریه ی روانپزشکی، خودکشی یک بیماری روانی است که ریشه ی ان را باید در سایر بیماریهای روانی جستوجو کرد. در نظریه ی زیستی بین خصوصیات زیستی و جسمی افراد که معمولا ارثی است و رفتارهای آنان ارتباط نزدیکی وجود دارد.
بیان مسئله
یکی از علتهای مرگ و میر در دنیای امروز که به دست خود انسان حادث می شود خودکشی است.بالا رفتن میزان خودکشی در طی دههای اخیر و همچنین به کار بردن شیوه های دردناک خود و تاسف برانگیز و خشن خودسوزی بویژه در میان قشر جوان و بخصوص متاهل به عنوان یک مغضل اجتماعی اذهان زیادی را به خود مشغول کرده است.
بر اساس امار جهانی خودکشی در بیشتر کشورها سومین مرگ و میر جوانان و نوجوانان و بطور کلی هشتمین عامل مرگ و میر در دنیاست. بنا بر این امار زنان سه برابر مردان اقدام به خودکشی میکنند. ولی از این میان 6درصد زنان و 5درصد مردان خودکشی موفق دارند. به عبارتی دیگر مردان در حدود سه برابر زنان بر اثر خودکشی می میرند.
ایران سومین کشور جهان است که در آن آمار خودکشی موفق زنان افزایش یافته ودر حال پیشی گرفتن از آمار خودکشی مردان است.دو کشور دیگر که رتبه های یک و دو را دارند عبارتند از:1-چین و2- هندوستان. در کشور ایران استان ایلام جزء استانهایی است که میزان بالای خودکشی دارد که در سال 83 از این لحاظ رتبه ی اول را به خود اختصاص داده است. اما در شهرستان ایذه که منطقه ی تحت بررسی ماست آمار میزان خودکشی در حد پایین و در حد طبیعی است بنابراین یکی از علتهای انتخاب موضوع و مسئله ی محقق در واقع پایین بودن میزان خودکشی شهرستان ایذه نسبت به میزان متوسط استان می باشد که محقق در این تحقیق به دنبال این است که دریابد علت اینکه شهرستان ایذه نسبت به سایر شهرستانها و متوسط استان رشد کمتری از لحاظ خودکشی دارد چیست.
مبانی نظری تحقیق
در سال 1737فونتن برای نخستین بار کلمه ی "suicid"را در فرانسه به کار برد. این اصطلاح بعدا در سال 1762 درآکادمی پذیرفته شد. گابریل دهی آن را چنین تعریف نمود عمل خود کشتن به نحوی که معمولا آگاهانه به منظور رسیدن به مرگ، مرگ در اینجا می توان راه وصول به مقصود و یا خود هدف باشد.
اسیکترول در سال 1821 نخستن دانشمندی است که خودکشی را از نظر روانی وروانپزشکی بررسی نموده است. پس از وی در سال 1856 بریراردبوسمونت در رساله ای به نام "خودکشی و جنون خودکشی" این مسئله را بررسی نمود. در حال حاضر نظریه های گوناگونی در مورد خودکشی و علل اقدام به خودکشی وجود دارد که عبارتند از:نظریهای جامعه شناختی، روانشناختی، زیستی و...
نظریه های جامعه شناختی خودکشی:
از نظر جامعه شناختی خود بیش از آنکه یک پدیده فردی باشد یک پدیده فرهنگی، اجتماعی است و یا به عبارت بهتر یک آسیب اجتماعی است و دلایل آن را باید در ساختار و مناسبات اجتماعی جستوجو کرد.
با توجه به ارتباط تنگاتنگی که بین فرد و جامعه وجود دارد که ساخت وروابط اجتماعی بر افراد تاثیر می گذارد و در واقع رفتارهای فرد بازتابی از ساختار و مناسبات اجتماعی هر جامعه است. عوامل مهم مؤثر بر خودکشی را می توان به شرح زیر ارائه داد: 1- عوامل فرهنگی 2- عوامل اقتصادی 3-عوامل اجتماعی و...
امیل دورکیم خودکشی را به چهار دسته تقسیم می کند:
1- خودکشی خودخواهانه : هرگاه انسان از جامعه اش بر کنار افتد وبه امیال شخص اش واگذار شود او برای خودکشی خودخواهانه آمادگی میابد .
2-خودکشی دیگرخواهانه: به مواردی راجع است که جودکشی بر اثر شدت عمل مکانیسم تنظیم رفتار صورت می گیرد ونه ضعف آن .
3-خودکشی تقدیرگرایانه: این نوع خودکشی بر عکس آنومی ناشی از تحمیل بیش از حد هنجارها و قوانین بر فرد است .
4- خودکشی آنومی: این نوع خودکشی ار گسیختگی بیش از حد هنجارهای جامعه و بی بند و باری روی می دهد .
به طور کلی طبق دیدگاه این دسته از نظریه پردازان میزان خودکشی به درجه ی آمیختگی وکنترل افراد توسط جامعه بستگی دارد .
نظریه ی روانکاوی خودکشی :
مهمترین نظریه در بعد روانکاوی نظریه فروید است. فروید در توضیحات مربوط به غرایز، روان پویایی و سازکارهای دفاعی به تبیین علل خودکشی می پردازد در مورد غرایز فروید به وجود دو غریزه ی اساسی در انسان معتقد است 1- غریزه ی زندگی که منشا سازندگی، آفرینندگی و عشق به معنای وسیع ان است و سبب ادامه ی فرد و نوع بشر است
2-غریزه ی مرگ که در تخریب، ویرانگری، پرخاشگری و جنگ خود را نشان می دهد اگر غریزه ی مرگ به جهان بیرون از فرد متوجه شود سبب پرخاشگری و کشتن انسانهای دیگر می شود واگر به دنیای درون روی کند موجب خودکشتن می گردد. بنابراین خودکشی ناشی از غریزه ی مرگ و در واقع پرخاشگری خودکشی درونی شده است. فروید در توضیح این مطلب در کتاب (داغداری و ملانکومی،1917م)خودکشی را در دو فصل ملانکومی آورده است و آن را عمل پرخاش جویانه علیه لیبیدو تعریف کرده است. فروید نفرت از خویشتن را که در افسردگی مشاهده می شود ناشی از خشم معطوف به یک شیء مورد علاقه توصیف نمود، خشمی که چنین افرادی آنرا به سوی خود باز می گردانند. فروید خودکشی را حد اعلای این پدیده دانسته و تردید داشت که کسی بدون میل سرکوب شده پیشین خودکشی کند.
در دیدگاه فروید غریزه ی مرگ در همه ی انسانها وجود دارد اما زمانی که فرد با اختلالات فردی و اجتماعی روبه رو می شود تقویت می گردد و خودکشی را در انسان تقویت می کند از طرفی خودکشی با تمایل فرد با دیگر کشی نیز همراه است و از این رو در هر خودکشی سه عنصر اساسی وجود دارد 1- تمایل برای کشتن دیگری که از احساس نفرت سرچشمه می گیرد 2- تمایل برای کشته شدن که از احساس گناه ناشی می شود 3- تمایل برای مردن که حاصل ناامیدی است .
فروید در نظریه ی روان پویایی خود نیز به تبیین خودکشی می پردازد و آن را به عنوان یک بیماری روانی درنظر می گیرد که از اختلالات بخشهای سه گانه ی شخصیت یعنی نهاد، خود و فراخود ناشی می شود.
یونگ نیز از جمله نظریه پردازانی است که بعد از فروید نظریاتش در این زمینه مطرح است یونگ معتقد است آرزوهای نا خودآگاه برای احیای حیات معنوی وروانی در فردی که زندگی برایش معنایی ندارد دلیل خودکشی است . سالیوان: خودکشی را بیانگر شکست تضادهای شخصی حل نشدنی می داند . لایتمن:اصرار می کند که من در خودکشی تباه وضایع شده است خواه به سبب ناتوانی ویا ضعف و درگذر از نیست به مرحله عمل به خودکشی چنین است اگر چه توفیقی حاصل نشده و به مرگ نینجامیده باشد و این ناکامیها و نمونه ها از 5درصد تجاوز نمی کند.
کارل مینگر:براساس تحقیقات روانکاوی خود عقیده داشت خودکشی برگردان یک جنایت است وی خودکشی راقتل وارونه، دیگرکشی معکوس را ناشی از خشم شخص به فرد دیگر معرفی می کند که متوجه درون می شود یا به عنوان بهانه ای برای مجازات مورد استفاده قرار می گیرد.
نظریه های روانشناسی خودکشی: در این نظریات نقش فرد در تصمیم گیری برای خودکشی مورد تایید قرار می گیردو به طور کلی به عوامل روانی و فردی توجه دارند در روانشناسی برای اولین بار توسط زیگموند- فروید در ائخر قرن نوزدهم این موضوع (خودکشی) به دین صورت تشریح شد به طور کلی نظریه های روانشناسی مربوط به خودکشی را می توان به سه گروه تقسیم کرد
دسته ی اول: گروهی از نظریه پردازان روانشناسی، عامل رفتار (فرد) را بیشتر مورد توجه قرار می دهند که رفتار ادمی را نه عوامل بیرونی بلکه عوامل درونی تعیین می کنند و از همین رو است که بسیاری از مردم در برابر مشکلات فردی و اجتماعی با صبوری و مقاومت آنها را تحمل می کنند و برخی ناتوان از تحمل آنها دست به خودکشی می زنند این دیدگاه متعلق به نظریه پردازان روانکاوی است که از جمله می توان به فروید، سالیوان، لایتمن و کارل مینگز نام برد .
دسته ی دوم: گروهی از این نظریه ها به محیط با وضعیت رفتار توجه دارند و معتقدند کسانی که خودکشی می کنند افراد بخصوصی نیستند بلکه انسانهایی هستند که ذر محیط یا وضعیت نابسامانی قرار گرفته اند و هر کس در چنین وضعیتی قرار گیرد این گونه رفتار را از خود نشان خواهد داد.
از جمله اندیشمندان این دسته از نظریه پردازان روانشناسی که نقطه ی مقابل دیدگاه روانکاوی است، کلاراتامپسون می باشد او بر خلاف فروید معتقد است که خودکشی وتجاوز به دیگران مربوط به ناکامی های زندگی هستند و از روابط میان اشخاص بر می خیزد .
دسته ی سوم: گروهی دیگر از نظریه های روانشناسی هم به عامل رفتار (فرد) و هم به وضعیت رفتار (محیط) توجه دارند و معتقدند که نوع رفتار هر فرد حاصل کنش متقابل میان عامل رفتار و وضعیت رفتار است به این صورت کژ رفتاری نه به صورت ناگهانی بلکه در طول زمان و به تدریجی شکل می گیرد این نظریه ها بیشتر مربوط به دیدگاه روانشناسی اجتماعی است که در بررسی علل خودکشی، عوامل اجتماعی و روانی را در ارتباط با یکدیگر مورد توجه قرار می دهند
از جمله نظریه پردازان این دسته می توان هورنای و تالیوان را نام برد. هورنای معتقد است ناامیدی، تحمل رنجهای فراوان، از خود بیگانگی و تلاش برای حصول ایده ها در زندگی از جمله عواملی هستند که باعث خودکشی می شوند و همچنین تالیوان خودکشی را ناشی از کنش های متقابل که مبنی بر نفرت و انزجار باشد، می داند. اما در این میان دو دیدگاه اولی (روانکاوی (رفتاری))(روانشناختی( شناختی)) نظریات روانشناختی بیشتر مطرح است.
نظریه های روان پزشکی خودکشی:
از دیدگاه روان پزشکی خودکشی یک بیماری روانی است که ریشه ی آن را باید در سایر بیماریهای روانی جستوجو کرد. اختلالات روانی و شخصیتی ارتباط مستقیم دارند. در عین حال که خود کشی خود یکی از نشانه های اجتلالات روانی است. مهمترین اختلالات روانی که با خودکشی ارتباط بیشتری دارند به شرح زیر است:
1-افسردگی 2- اضطراب 3-پرخاشگری 4- اختلالات سایکوتیک وسایر اختلالات شخصیتی.
نظریه زیستی خودکشی: بر اساس این نظریه بین خصوصیات زیستی و جسمی افراد-که معمولا ارثی است- و رفتارهای آنها ارتباط نزدیکی وجود دارد. از این رو می توان بر اساس خصوصیات جسمی، ویژگیهای روانی انسانها را تعیین کرد. با توجه به رابطه ی ساخت بدن با شخصیت انسان، افراد را می توان به گروههای زیر تقسیم کرد.
1-تیپ آندومروف: از بظر جسمی چاق واز نظر روانی-اجتماعی آرام و خوشگزران هستند.
2-تیپ مزومروف: از نظر جسمی عضلانی و از نظر ویژگیهای رفتاری پرجاشگر، فعال، نامختلط، ماجراجو، بی تفاوت نسبت به دیگران و پر سروصدا هستند.
3-تیپ اکتومروف: از نظر جسمی لاغر واز نظر خصوصیات روانی خودار، گوشه گیر، تحریک پذیر، عصبی و حساس هستند
با توجه به این تقسیم بندی افرادی که از نوع اکتومروف هستند بیشتر از تیپهای دیگر در معرض آسیبهای روانی از جمله خودکشی قرار می گیرند
بی آنکه بخواهیم نوع شخصیت انسانها را تنها در چارچوب ویژگیهای جسمی انان محدود کنیم باید بپزیریم که وضعیت جسمی بر رفتارهای انسان مؤثراست و این تاثیر بویژه در سنین بحرانی مانند نوجوانی و سالمندی بیشتر میشود از طرفی بررسیهای ژنتیکی اخیر وجود ژن خودکشی و ژن افسردگی را در انسان مورد تاثیر قرار داده است و این نیز بر نقش عوامل زیستی می افزاید.