روش تحقیق بررسی سیگار در جوانان شهرستان ایذه

چکیده :‌

زمینه و هدف:‌ بررسی عوامل جمعیت شناختی و روانشناختی از جمله تنش (Stress) در اعتیاد به سیگار به عنوان رایجترین و ارزانترین ماده اعتیادآور در جوانان که نیروهای سازنده و فعال جامعه محسوب می‌شوند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به همین دلیل این مطالعه به منظور بررسی رویدادهای تنش‌زا در جوانان سیگاری و غیرسیگاری بر اساس پرسشنامه رویدادهای زندگی پیکل انجام گرفت.

روش بررسی: این مطالعه از نوع بررسیهای زمینه‌یابی است که به شکل مقطعی و توصیفی- تحلیلی انجام شد. 356 نفر از جوانان جمعیت شهری  ایذه  با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای تصادفی از بین 5744 خانوار شهری 20 خوشه و در هرخوشه 10 خانوار انتخاب شدند. اطلاعات لازم با استفاده از پرسشنامه‌ای حاوی مشخصات فردی و رویدادهای زندگی جمع‌آوری و با استفاده از نرم‌افزار آماری SPSS و آزمون Kendlls t/aub مورد تحلیل قرار گرفتند.

یافته‌ها: 9/5% از جوانان سیگار مصرف می‌کردند. مردان (9/12%) به طور کاملاً معنی‌داری بیشتر از زنان (7/1%) سیگار می‌کشیدند (0=P). بیشترین میزان جوانان سیگاری در دامنه سنی 25-30 سال (6/47%) و کمترین میزان آن در سنین 20-25 سال بود؛ همچنین برادران و خواهران جوانان سیگاری از جوانان غیرسیگاری به طور معنی‌داری سیگار بیشتری مصرف می‌کردند (0=P) (6/28% در برابر 3/3%). هیچ‌گونه اختلاف معنی‌داری بین فراوانی و میانگین رویدادهای تنش‌زا در جوانان سیگاری و غیرسیگاری وجود نداشت. شایعترین رویدادهای استرس‌زا در جوانان سیگاری مشکلات مالی سنگین، عدم کفایت حقوق و درآمد، مشکلات مالی متوسط و بیکاری موقت و در جوانان غیر سیگاری بروز بیماری خفیف جسمی، دوری از یک فرد مورد علاقه، بستری شدن یکی از اعضای خانواده و شرکت در یک امتحان مهم بود.

نتیجه‌گیری: بر اساس یافته‌های این مطالعه به نظر می‌رسد که تنش‌های خاصی (مالی و اقتصادی) در نمونه مورد بررسی ممکن است با رفتار سیگار کشیدن در ارتباط باشد که این موضوع را می‌توان با توجه به فردی بودن ارزیابی تنش و اهمیت کار، حقوق و درآمد در سنین جوانی تبیین نمود.

کلید واژه‌ها: رویدادهای تنش‌زا؛ سیگاری؛ جوانان؛  ایذه

افق دانش؛ مجله علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، (دوره 10؛ شماره 1؛ سال 1383) 

اهمیت و ضرورت تحقیق       

مصرف سیگار به عنوان رایجترین و ارزانترین ماده اعتیادآور دارای عوارض زیانبار جسمی و روانی و اقتصادی است. سیگار علت عمده سرطان ریه، افزایش ضربان قلب، فشار خون، زخم معده و روده است و در بسیاری از مشکلات جسمی دیگر از جمله در بیماریهای قلب و عروق، سکته مغزی، اختلالات چشمی و شنوایی، چهارده نوع سرطان مختلف و غیره نقش دارد.

مصرف هر سیگار بیش از 5 دقیقه از عمر انسان را می‌کاهد و در کشور سالانه 50 هزار نفر بر اثر استعمال این ماده فوت می‌کنند. از نظر اقتصادی مصرف دخانیات صدمات مالی و جبران‌ناپذیری به خانواده و اجتماع وارد می‌سازد.

بر اساس بررسیهای به عمل آمده، یک سوم درآمد خانوار در خانواده‌های فقیر صرف مصرف سیگار می‌شود. در مورد شیوع استعمال سیگار نتایج بررسیهای انجام‌شده نشان می‌دهد که در سال 1371، 6/28% مردان و 6/3% زنان بالای 15 سال کشور سیگاری بوده‌اند؛ همچنین در بررسی دیگری نتایج نشان داد که 12% جمعیت 15 تا 65 سال کشور سیگار می‌کشیدند (1).

بر اساس پژوهشهای انجام شده سیگار حاوی چهارهزار ماده شیمیایی است که بسیاری از آنها برای بدن و مغز انسان مضر می‌باشند. مدارکی دالّ بر این مطلب وجود دارد که نیکوتین مسؤول بسیاری از عوارض روانی و رفتاری مصرف سیگار از جمله تأثیر آن بر روی تنش است (3،2)‌. بنابراین با توجه به وسعت، شدت و پیامدهای منفی این مشکل بویژه در جوانان که نیروهای کارآمد و فعال کشور محسوب می‌شوند، بررسی این امر به عنوان تهدیدی جدّی در بهداشت آنان، می‌تواند مفید واقع شود. در صورت وجود ارتباط بین تنش و سیگارکشیدن می‌توان با راهکاری مناسب و پیشگیرانه یعنی آموزش بهداشت روانی بویژه در زمینه کنترل و اداره تنش و یادگیری راههای مقابله‌ای مؤثر با آن مصونیت جوانان را در برابر تنش بالا برد و از وسعت و گستردگی مشکل جلوگیری کرد. ارتباط تنش و سیگار کشیدن در پژوهشهای مختلفی به اثبات رسیده است (4-12).

برخی از افراد از سیگار به عنوان ابزاری برای تعدیل خلق و احساسات منفی خود همچون خشم، اضطراب و افسردگی و برای مواجهه با تنش استفاده می‌کنند (4). بسیاری از سیگاریها به هنگام مواجهه با تنش، خشم، اضطراب یا غمگینی سیگار بیشتری دود می‌کنند (4) و انتظار دارند که مصرف سیگار این هیجانات منفی را کاهش دهد .در این زمینه بسیاری از افراد سیگاری اظهار می‌نمایند که مصرف سیگار تنش را در آنها کاهش می‌دهد و نوعی احساس آرامش و تسکین در آنان ایجاد می‌کند؛ به طوری که بدون مصرف آن دچار تنش و اضطراب می‌شوند. آنها بر این عقیده‌اند که سیگارکشیدن به هنگام ناراحتی، عصبانیت آنان را آرام می‌کند و فعالیتی لذت‌بخش محسوب می‌شود؛ البته نتایج پژوهشها در این رابطه ضمن عدم تأیید چنین موضوعی این احتمال را مطرح می‌سازند که سیگاریها ممکن است ذاتاً نوروتیک باشند و تنش آنها به نوبه خود به وسیله وابستگی نیکوتین ایجاد شده باشد (13). پژوهشها همچنین بیانگر این مطلب است که با مصرف سیگار نمی‌توان تنش و عصبانیت را کاهش داد؛ احتمالاً چنین احساسی در سیگاریها به کاهش تنش و تنش ناشی از وابستگی به نیکوتین مربوط است تا تنش و تنش‌های واقعی زندگی. بنابراین می‌توان گفت بر خلاف این عقیده که سیگارکشیدن به کنترل خلق کمک می‌کند، مصرف آن واقعاً تنش، بیقراری و افسردگی را در طول وابستگی بدن به نیکوتین افزایش می‌دهد. این تغییر خلق در ضمن مصرف سیگار یا دوره‌هایی که نیکوتین به بدن نمی‌رسد، رخ می‌دهد و معتادان به سیگار برای داشتن احساس طبیعی به نیکوتین نیاز دارند (14)؛. بنابراین باید به افراد سیگاری آموخت که در مواقع تنش و عصبانیت به اشتباه به سیگار پناه نبرند بلکه برای اجتناب از چنین وضعیتی از راههای مقابله‌ای مؤثر استفاده کنند.

در مطالعات متعددی رابطه سیگارکشیدن و تنش‌های مختلف از جمله سوء استفاده کودکان، تجارب بد دوران کودکی، طلاق والدین، ‌رویدادهای زندگی و تنش‌های حاد و مزمن به اثبات رسیده است که تمامی آنها با افزایش خطر سیگارکشیدن همراه بوده است (15)؛ در این زمینه مدارک مشخصی وجود دارد مبنی بر این که افرادی که در معرض تجربه تنش‌های مختلفی می‌باشند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سیگار و نیز تشدید مصرف آن می‌باشند؛ در ضمن نتایج مطالعات بیانگر این امر است که تنش اغلب مقدم بر مصرف سیگار می‌باشد نه پیامد سیگار کشیدن (17،16). در در بررسی Loyd و Lucas بر روی دانش آموزان مدارس انگلستان، کمترین میزان تنش در افراد غیرسیگاری، بیشتر از آن در افرادی که گهگاهی سیگار می‌کشند و بیشترین میزان آن در افرادی بود که مرتب سیگار می‌کشیدند (11).

اگر سیگارکشیدن منجر به افزایش تنش می‌شود، ترک آن بایستی تنش را کاهش دهد. این موضوع در پژوهشهای مختلف به اثبات رسیده است (19،18،8)؛ Cary و همکاران در بررسی خود با کاهش معنی‌داری در تنش افراد نمونه که به طور موفقیت‌آمیزی سیگار را ترک کرده بودند، مواجه شدند (20).

برخی از محققان نقش متغیرهای جمعیت‌شناختی را در رفتار سیگارکشیدن مورد بررسی قرار داده‌اند؛ Kroutil و همکاران در این زمینه در بررسی خود بر روی کارکنان نطامی دریافتند که مصرف سیگار با تحصیلات پایین، مردان و کسانی که دارای تنش کاری بالایی بودند، بیشتر همراه است (21)؛ در مطالعه‌ای دیگر بر روی دانشجویان دانشگاه، گزارش شد که جنسیت مرد، همنشینی با دوستان، سطح سواد پایین والدین و سیگاری بودن اعضای خانواده با مصرف سیگار در فرد ارتباط دارد (1). Johnson و Gilbert همبسته‌های فامیلی و روانشناختی سیگارکشیدن را مورد بررسی قرار دادند. نتایج این تحقیق نشان داد که برادران و خواهران سیگاری و تجربه احساسات شدید خشم و بیقراری در شروع و ادامه سیگارکشیدن مؤثر است؛ همچنین افراد سیگاری و غیرسیگاری در واکنش هیجانی خود به تنش متفاوت می‌باشند (22). در یک بررسی بر روی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی، میزان شیوع مصرف سیگار در دانشجویان 8/9% (مردان 4/14% و زنان 1/4%) گزارش گردید؛ همچنین میزان مصرف سیگار در دانشجویان گروه سنی 23-26 سال و دانشجویانی که والدین آنها سیگار می‌کشیدند، بیشتر بود (1).             

روش بررسی

در این مطالعه مقطعی و زمینه‌یابی، تمامی جوانان در منطقه شهری  ایذه  (جوانان تحت پوشش مراکز بهداشتی، درمانی شهری 1 و 2 با دامنه سنی 20-40 سال) مورد بررسی قرار گرفتند. این افراد با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای تصادفی اتنخاب شدند؛ در نهایت از بین 5744 خانوار شهری 20 خوشه و در هر خوشه 10 خانوار به تعداد 356 نفر انتخاب شدند؛ در این تحقیق از پرسشنامه‌ای حاوی مشخصات فردی و نیز پرسشنامه رویدادهای زندگی، بر اساس پرسشنامه رویدادهای زندگی پیکل و همکاران که یکی از معروفترین فهرستهای تنش‌زای روانی است،استفاده شد. ابتدا تعدادی از کارکنان مراکز بهداشتی، درمانی شهری در مورد پرسشنامه‌ها و نحوه تکمیل آن آموزش دیدند؛ بعد از نمونه‌گیری و تعیین خوشه‌های هر خانوار، فهرستی از افراد نمونه با مشخصات دقیق آنها تهیه شد و به آدرس آنها مراجعه گردید؛ پرسشنامه توسط جوان یا جوانان هر خانوار تکمیل شد؛ اطلاعات جمع‌آوری‌شده با استفاده از نرم‌افزار SPSS و آزمون آماری Kendalls t\aub مورد تحلیل قرار گرفتند.

یافته‌ها پژوهش

در مجموع 9/5% از افراد مورد بررسی سیگاری بودند           (جدول 1). این میزان در مردان 9/12% و در زنان 7/1% بود؛ یعنی مردان حدود 8 برابر بیشتر از زنان سیگاری بودند؛ این اختلاف از نظر آماری معنی‌دار بود (23/0=P). بیشترین میزان سیگاریها در دامنه سنی 25-30 سال (6/47%) و کمترین میزان آن در دامنه سنی 20-25 سال (5/9%) بود؛ این اختلافها نیز از نظر آماری معنی‌دار بود (02/0= P، 2=df و 78/7=X2) (جدول 2)؛ همچنین 6/28% از برادران و خواهران جوانانی که سیگار می‌کشیدند، سیگاری بودند؛ ولی میزان برادران و خواهران سیگاری در جوانان غیر سیگاری 3/3% بود؛ این اختلاف از نظر آماری معنی‌دار بود         

(0=P ، 2= df و 27= X2) ‌اما از نظر سایر عوامل جمعیت‌شناختی از قبیل وضعیت تأهل، تحصیلات و وضعیت مصرف سیگار والدین هیچ‌گونه اختلاف معنی‌داری بین میزان جوانان سیگاری و غیرسیگاری وجود نداشت.