چکیده
پژوهش به بررسی زمینه‌ها و علل رفتار پرخاشگرانه دانش‌آموزان پسر دوره راهنمایی شهر پرداخته است تا با آگاهی از این زمینه‌ها در جهت کاهش آن در جامعه اقدامات مثبتی انجام‌شود. تحقیق،پیمایشی است. جامعه آماری را تمامی معلمان راهنمایی دخترانه حدیث شهرشهرستان دهدز در سال تحصیلی 89-88 تشکیل می‌دهند. و حجم نمونه 40 نفر ازمعلمان راهنمایی این نواحی می‌باشد که به‌صورت تصادفی انتخاب شده‌اند. ابزارگردآوری اطلاعات، پرسشنامه است. نتیجه حاصل از پژوهش حاکی از آن است که‌مشاهده صحنه‌های خشونت‌آمیز و پرخاشگری درمحیطهای خانه، مدرسه و اجتماع، عدم توجه و تبعیض، کم‌ارزش شمردن کودکان ونوجوانان از طرف والدین و مربیان، عدم دسترسی به علایق و نیازهای دانش‌آموزان،تنبیهات بدنی شدید توسط والدین،از عوامل مؤثر در پرخاشگری دانش‌آموزان است.
مقدمه :
پرخاشگری ( aggression ) عبارتست از رفتاری که هدف آن صدمه زدن به خود یا به دیگری می باشد در این تعریف قصد و نیت فرد مهم است . یعنی رفتاری پرخاشگری محسوب می شود که از روی قصد و عمد برای صدمه زدن به دیگری یا به خود انجام گرفته باشد ( کریمی ، 1378 ) پرخاشگری به منظور توصیف محموعه ای از رفتارهای برون ریزانه مورد استفاده قرار می گیرد که در همه آنها مشخصه ی تجاوز به حقوق افراد دیگر اجتماع و تأثیر آزارنده ی این رفتار مشترک است . اعمال پرخاشگرانه شامل رفتارهای جسمی و کلامی پرخاشگری نظیر تهدید کردن ، مشاجره ی لفظی و… همچنین ویرانی دارایی است .( براهنی ، 1367)
برخی از روان شناسان پرخاشگری را رفتاری می دانند که به دیگران آسیب می رساند یا بالقوه می تواند آسیب برساند . پرخاشگری ممکن است بدنی ، لفظی یا به صورت تجاوز به حقوق دیگران باشد این روانشناسان بین پرخاشگری وسیله ای و پرخاشگری خصمانه تمایز قائل شده اند . ( شعاری نژاد ، 1364 )
صاحب نظران حوزه علوم اجتماعی در مورد پرخاشگری به دو گروه تقسیم شده اند گروهی معتقدند که پرخاشگری ذاتی و فطری است و گروهی دیگر آن را حاصل عوامل اجتماعی در نتیجه اکتسابی می دانند و هر دو گروه برای تائید نظریات خود شواهد و دلایلی را مطرح می کنند . ( کریمی ، 1378 ) این پژوهش در نظر دارد با بیان تعاریف و دیدگاههای مختلف به بررسی و شناسایی علل پرخاشگری دانش آموزان پایه سوم راهنمایی و دوره متوسطه شهرستان دهدز بپردازد
بیان مسئله :
ناهنجا ریهای اجتماعی از جمله عواملی است که بتدریج نظم اجتماعی را مختل می سازد.بنابراین شناخت میزان و علل ناهنجاریها در هر اجتماعی می تواند در تصحیح روند جامعه پذیری و نظم اجتماعی موثر باشد.تحقیقات متعدد نشان دهنده این است که عوامل مختلف فردی و اجتماعی در بروز ناهنجاریها موثرند.از جمله این عوامل میتوان به موارد زیر اشاره کرد: به نقش هنجارهای فرهنگی ,روابط اجتماعی,گروههای همسالان,دیگران مهم,زندگی در خیابان,و وقت گذراندن در سر کوچه و محله,تضعیف کنترل اجتماعی غبر رسمی,ارزوهای بی حد و حصر,تعارضات والدین و فرزندان,ناسازگاری والدین,پایگاه اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی خانواده,سطح تحصیلات خانواده,دلبستگی جوانان به دوستان بزهکار خود,بیکاری و…
با توجه به این مطالب تحقیق حاضر بدنبال بررسی میزان ناهنجاریهای رفتاری نوجوانان در محیطهای اموزشی و غیر اموزشی بوده و نیز در پی شناخت ویژگیهای محیهای اجتماعی که نوجوانان با انها در ارتباط هستند,می باشد تا از این طریق به تبیین عوامل تاثیر گذار بر ناهنجاریهای اجتماعی دانش اموزان( مسئله تحقیق ، باید با توجه به یافته های حاصل از پژوهشهای مرتبط با مسئله مورد بررسی ، تنظیم و ارتباط بین متغیرهای موردمطالعه دقیقاً بیان شود . )
اولین سؤالی که در مورد رفتارهای نابهنجار افراد خصوصاً مشکلات رفتاری – ایذائی از جمله پرخاشگری مطرح می شود این است که علل پرخاشگری چیست ؟
نا هنجا ریهای اجتماعی از جمله عواملی است که بتدریج نظم اجتماعی را مختل می سازد.بنابراین شناخت میزان و علل ناهنجاریها در هر اجتماعی می تواند در تصحیح روند جامعه پذیری و نظم اجتماعی موثر باشد.تحقیقات متعدد نشان دهنده این است که عوامل مختلف فردی و اجتماعی در بروز ناهنجاریها موثرند.از جمله این عوامل میتوان به موارد زیر اشاره کرد: به نقش هنجارهای فرهنگی ,روابط اجتماعی,گروههای همسالان,دیگران مهم,زندگی در خیابان,و وقت گذراندن در سر کوچه و محله,
تضعیف کنترل اجتماعی غبر رسمی,ارزوهای بی حد و حصر,تعارضات والدین و فرزندان,ناسازگاری والدین,پایگاه اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی خانواده,سطح تحصیلات خانواده,دلبستگی جوانان به دوستان بزهکار خود,بیکاری و…
با توجه به این مطالب تحقیق حاضر بدنبال بررسی میزان ناهنجاریهای رفتاری نوجوانان در محیطهای اموزشی و غیر اموزشی بوده و نیز در پی شناخت ویژگیهای محیهای اجتماعی که نوجوانان با انها در ارتباط هستند,می باشد تا از این طریق به تبیین عوامل تاثیر گذار بر ناهنجاریهای اجتماعی دانش اموزان بپردازد.
از مطالعه و بررسی علل پرخاشگری دانش آموزان منطقه و استفاده از نظریات صاحب نظران علوم اجتماعی و رورانشناسی و یافته های محققین می توان به عوامل شخصیتی ، عوامل آموزشگاهی ، عوامل اجتماعی و عوامل خانوادگی بعنوان علل پرخاشگری دانش آموزان منطقه دهدز نامبرد در زیر توضیحاتی در این خصوص بیان می شود .
الف : علل شخصیتی :
شخصیت امکان پیش بینی آنچه را که فرد در موقعیتی خاص انجام خواهد داد فراهم می کند ( رأس ، 1373 )
با توجه به نظریات سزار لمبروزو جرم شناس و پدر مردم شناسی جنایی ایتالیا میان نقص بدنی از یک سو و جنایت از سوی دیگر رابطه نزدیکی وجود دارد . ( ستوده ، 1378 )
آیزنگ مدعی است که بین ویژگیهای شخصیتی چون برون گرایی و رفتار انحرافی رابطه وجود دارد فرد برونگرا ماجراجو و مغرور است ، سریعاً واکنش نشان می دهد . تمایل به پرخاشگری دارد ، زود از کوره به در می رود ، احساسات وی در کنترلش نیست . او بدون تأمل و اندیشه عمل می کند ( ستوده ، 1378 )
سازمان روانی فرد به گونه ای است که برای هر عامل تهدید کننده ای از خود واکنش نشان می دهد و معمولاً یکی از رایج ترین واکنشها به نا امنی ، پرخاشگری است همچنین ناکامی هسته مرکزی شخصیت آدمی را مورد تعرض قرار داده و ویران می کند . ( شریفی ، 1376 )
نداشتن وضع روحی مطلوب به دلیلی ابتلا به برخی بیماریهای روحی و روانی بحرانهای ناشی از دوره بلوغ و برخی خصوصیات رفتاری افراد از جمله اضطراب و هیجان ، احساس حقارت ، غرور و … موجب بروز پرخاشگری می شود . ( فرقانی ، 1376 )
ب _ علل خانوادگی
سختگیری ها ، خشونت ها ، سرزنش ها و تحقیرهای والدین مستبد اثرات مخرب و جبران ناپذیری بر روی ساختار شخصیتی کودکان و نوجوانان باقی می گذارد و احساس بی کفایتی ، ترس و انزوا و گوشه گیری ، ناتوانی در برقراری روابط عاطفی و اجتماعی ناسازگاری و پرخاشگری و … می تواند زاییده چنین رفتارهای ناسنجیده و نابخردانه والدین باشد ( احمدوند ، 1374 )
بر اساس یک تحقیق 46 % بزهکاران جامعه ما در خانواده های بی قید و بند زندگی می کرده اند ( کریمی نیا ، 1379 ) در تحقیق دیگر 75 % پسران پرخاشگر از وجود پدر محروم بوده و یا الگوی فردی برای یادگیری نداشته اند ( وفایی ، 1376 ) الگوهای خانوادگی نیز بار فتار پرخاشگرانه ارتباط دارد . ( توزنده جانی و کمال پور ، 1379 )
ج _ علل آموزشگاهی :
پژوهش های انجام شده حاکی از ارتباط پرخاشگری با مشکلات یادگیری است …
پرخاشگری با پیشرفت تحصیلی ضعیف و ناکامی در مدرسه همراه می باشد . ( مهریار ، 1370 )
پرخاشگری واکنش کلی نسبت به ناکامی است هر چند افراد همیشه پاسخهای پرخاشگرانه آشکار از خود نشان نمی دهند و آنها را در وجود خود سرکوب می کنند . مثلاً پسری که بوسیله یکی از همکلاسان خود مورد اهانت قرار گرفته ، غالباً به طور فیزیکی به او حمله ور می شود .
زد و خوردها و دعواهای حیاط مدرسه خود نشانه هایی از این پرخاشگری ها است .( نوابی نژاد ، 1371 )
د _ علل اجتماعی
پرخاشگری ناشی از ناکامی های بنیادی یا یادگیری و مشاهدات محیطی است ( شفیع آبادی، 1372 )
تحقیقات بندورا ( 1973 ) نشان داده است که پرخاشگری کاملاً جنبه تقلیدی دارد و از راه مشاهده کسب می شود . ( کریمی ، 1378 )
طرد یا روشهای انضباطی غلط در افزایش پرخاشگری نقش داشته اند ( فرقانی ، 1376 )
با توجه به فزونی پرخاشگری در جامعه صنعتی و شهری امروزی ، برخی برای توجیه این پدیده وسایل ارتباط جمعی را مسئول می دانند زیرا فیلم ، مجله ، روزنامه ، کتاب ، تلویزیون ، ویدئو ، ماهواره حاوی تصاویر و و مطالبی است که در ان اشاره به خشونت ، تهاجم و جنایت بسیار دیده می شود ( ستوده ، 1378 ) .
یک تحقیق مهم در این زمینه نشان داده است که نه زندگی خانوادگی یک پسر ، نه عملکرد مدرسه ای و نه زمینه خانوادگی وی ، بلکه مقدار برنامه های خشن تلویزیونی که در نه سالگی تماشا می کرده است تنها و مهمترین عامل تعیین کننده میزان پرخاشگر بودن او در 10 سال بعد یعنی سن 19 سالگی بوده است .( کریمی ، 1378 )
با توجه به نظریات فوق علل پرخاشگری که در این تحقیق ( دانش آموزان منطقه دهدز ) مورد بررسی قرار می گیرد به شرح ذیل ذکر می گردد .
انواع علل
دسته بندی علل
علل شخصیتی
- بیماریها و ناهنجاریهای روحی روانی ( اضطراب ، هیجان ، احساس حقارت غرور و … )
علل خانوادگی
- - فقر اقتصادی خانواده
- مرگ یکی از والدین
- روشهای نامناسب انضباطی خانواده
- پائین بودن سطح سواد خانواده
علل آموزشگاهی
- روشهای انضباطی غلط در مدرسه
- تبعیض
- معاشرت با دوستان ناباب
- تحقیر و برچسب زدن به دانش آموز
علل اجتماعی
- رسانه های مختلف
- محرومیت ( سد کردن راه وصول به هدف افراد در جامعه ، ناکامی )
- برخی رفتارهای افراد جامعه در معاشرت های روزانه
در این پژوهش محقق بنا دارد با طرح سئوالاتی از دانش آموزان ضمن شناسائی یک گروه از دانش آموزان پرخاشگر متغیرهای فوق را بررسی تا معلوم شود کدامیک از علل فوق بیشترین تأثیر را در بروز پرخاشگری دانش آموزان منطقه دهدز داشته است .
سئوالات این پژوهش طوری طرح می شود که دانش آموزان پرخاشگر و دانش آموزان عادی به آن پاسخ خواهند داد و محقق پس از تجزیه و تحلیل و تفسیر وضعیت و نظرات هر گروه را در رابطه با متغیرها و علل پرخاشگری مقایسه خواهد نمود .