چکیده :
این پژوهش با عنوان « بررسی عوامل مؤثر بر خودپنداری مثبت دانش آموزان در ارتباط با پیشرفت تحصیلی » در شهرستان مرند ، در بهارسال 1386 برای رسیدن به اهداف زیر اجرا شده است . برآورد میزان تأثیرات روابط انسانی والدین با فرزندان ، روابط انسانی اولیاء مدرسه با دانش آموزان، روابط همسالان با یکدیگر در ایجاد خود پنداری مثبت آنان و بر آورد میزان ارتباط خود پنداری مثبت دانش آموزان در ارتباط با پیشرفت تحصیلی آنان.
برای اجرای پژوهش 1014 نفر از دانش آموزان دوره متوسطه و پیش دانشگاهی براساس نمونه گیری تصادفی طبقه ای از رشته ها و پایه های مختلف انتخاب گردیدند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش پرسشنامه بسته پاسخ می باشد. سؤالات بر اساس طیف لیکرت با توجه به آزمونهای خود پنداری را جرز ، و عزت نفس کوپر اسمیت تنظیم شده است .
1- مقدمه :
یکی از اهداف بشری پیشرفت فردی و اجتماعی است هر فردی گرایش فطری به خود شکوفایی دارد. شکوفایی استعدادهای فردی ، پیشرفتهای فردی و اجتماعی را به دنبال خواهد داشت . انسان موجودی است که از آغاز زندگی اجتماعی در شکوفا کردن استعدادهای خود کوشش کرده است اما به نظر می رسد به دلیل فرهنگی آنچنان که شایسته است نتوانسته به وظیفه ی خطیرش د راین زمنیه عمل نماید.
در جامعه ی امروزی خانواده مدرسه ، همسالان، رسانه های جمعی در اجتماعی کردن افراد نقش دارند. ودر شناساندن استعدادهای درونی به افراد تلاش می کنند ولی آنچنان که مطلوب است دراین زمینه به شیوه درستی عمل نمی شود. به نظر می رسد پرداختن به چنین موضوعاتی می تواند زمینه را برای خود شکوفایی افراد مهیا نماید.
خود پنداری یکی از جنبه های مهم انسانی است که به شناسایی ویژگی های خود انسان پرداخته و نکات قوت وضعف انسان را مشخص می نماید.«با توجه به نظر یه ی تعامل گرایی، هر فردی خود را در آیینه ی دیگران می بیند و می شناسد. علاوه بر ویژگی های ارثی و زیستی که به صورت ژنتیکی به افراد منتقل می شود از طریق محیط ودر ارتباط با دیگران به ویژگی های خود پی می برد. .» (رجب زاده 1380)ولی در بیشتر مواقع، دیگران به دلیل عدم آگاهی لازم ،درشناخت فرد از ویژگیهای خود تأثیر مطلوبی از خود بر جای نمی گذارند .
« از نظر راجرز هر شخصی گرایش فطری به شکوفا کردن استعداد منحصر به فرد دارد. این کار مستلزم پرورش توانایی های فرد به شیوه هایی است که به بهبود وحفظ ارگانیسم خدمت می کنند خود شکوفایی یک نیروی رشد و بخشی از طبیعت ژنیتیکی انسان است.» 0لاندین ، (1378)
با توجه به نظریه خود دوستی، انسانهاخود دوست هستند . واعمال ورفتار خود را بر اساس این نیرو سازمان می دهند محیط وشرایط اجتماعی، نیروی خود دوستی انسان را در مسیر های متفاوتی هدایت می کند برخی نیروی خود دوستی خود را از دست داده و به خود کم بینی دچار می شوند. وبه خاطر خود کم بینی حتی نسبت به خود نیز نگرش منفی پیدا می کنند. بر عکس عده ای از خود دوستی منحرف شده، دچار خود پرستی می شوند بنابر این انسان ازتعادل خارج می شود. درهر دو حالت نگرش انسان به خود دچار اختلال شده وموجب انحراف می گردد. برای مثال در افراد خود کم بین افسردگی واضطراب، احساس حقارت وضعف اعتماد به نفس پدید می آید وبر عکس عد ه ای که دچار خود پرستی شده اند آنان نیز دچار حسادت ، غرور، تکبر واضطراب می شوند بنابر این شیوه آموزشی وتربیتی باید به گونه ای باشد که خودپنداری انسان نسبت به خود از حالت تعادل ومیانه روی خارج نگردد....خود پنداری یکی از جنبه های مهم انسانی است که به شناسایی ویژگی های خود انسان پرداخته و نکات قوت وضعف انسان را مشخص می نماید.
نتایج :
با توجه به تحقیقات انجام یافته و نظریه های ارائه شده، خود پنداری یک پدیده اجتماعی بوده ودر ارتباط با دیگران شکل گرفته ،و رفتارو اعمال فرد را تحت تاثیر قرار می دهد.نتایج تحقیق عبارتند از:
- بین روابط والدین با فرزندان و خود پنداری مثبت آنان رابطه وجود دارد
- بیت روابط اولیاءمدرسه با دانش آموزان و خود پنداری مثبت آنان رابطه وجود دارد.
- بین روابط همسالان با دانش آموزان و خود پنداری مثبت آنان رابطه وجود دارد.
- خود پنداری مثبت دانش آموزان آمو زان بر پیشرفت تحصیلی آنان موثر هست.
بحث و نتیجه گیری :
نتایج تحقیق پور حسین (1381)نشان می دهند که تحول خود پنداشت فرد از متغیر طبقه ای اجتماعی و اقتصادی تاثیر می پذیرد در این میان ،کودکان طبقه مرفه ، مو قعیت بهتری نسبت به کودکان غیر مرفه دارند. نتایج تحقیق خلیلی(1384)نشان می دهند والدین بابست انتظارات ، نظارت بر تحصیل، بها دادن به علم و ارائه ی پاداشها ی مناسب خودپنداری تحصیلی دانش آموزان را تحت تاثیر قرار می دهند .و بین مجازات و خود پنداری تحصیلی رابطه وجود ندارد . نتا یج تحقیق حجازی و همکاران (1382)نشانگر این است که تحصیلات والدین در هماهنگی مو لفه های خود پنداری مو ثر است . شاغل یا غیر شاغل بودن مادران در هما هنگی مولفه های خود پنداری فرزندان تاثیری ندارد. عطا پور (1378)استدلال می کند که یکی از عواملی که در خود پنداری فرد موثر است مدرسه می باشد. و بین رفتار معلم و خود پنداری دانش آموزان رابطه ی معنی داری وجود دارد .و دانش آموزان دختر وپسر به یک اندازه از رفتار های آشکار و نهان معلم متاثر می شوند. بر اساس تحقیق رو حانی (1359)بین گرایش به مدرسه و پیشرفت تحصیلی رابطه ای معنی دار بوده است و میزان همبستگی r=./6 می باشد .یافته های خلیلی (1385)نشان میدهد که معلمین با ارائه باز خورد های مثبت ،بیان انتظارات بالا، برقراری تعامل بیشتر با دانش آموزان ،خود پنداری مثبت دانش آموزان را متا ثر می سازند .بنا بر این تجارب کودکان ونوجوانان در خا نواده ،مدرسه ،همسالان همگی درساخته شدن مفهوم خود و خود پنداره نقش دارند. همینطور میزان تحصیلات والدین در شیوه های فرزند پروری به شکل گیری خود پنداره مثبتفرزندان کمک می کند.تحقیقات خلیلی (1385) احمدی(1383)،روحانی(1359)،نکایی(1378)، ارسطوی ایرانی (1372)نشانگر این است که بین خود پنداری مثبت و پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت وجود داردبا توجه به نظریه خود خوا هی ،انسانهاخود خواه هستند. و اعمال و رفتار خود را بر اساس این نیرو سازمان می دهند . محیط و شرایط اجتماعی ،نیروی خود خواهی انسان را در مسیرهای متفا وتی هدایت می کند. برخی نیرو ی خود خواهی خود را از دست داده و به خود کم بینی دچار می شوند .و به خاطر خود کم بینی حتی نسبت به خود نیز نگرش منفی پیدا می کنند . بر عکس عده ای از خود خواهی منحرف شده، دچار خود پرستی می شوند .بنابر این انسان از تعادل خارج می شود . در هر دو حا لت نگرش انسان به خود دچار اختلال شده و موجب انحراف می گردد. برای مثال در افراد خود کم بین افسردگی و اضطراب ،و احساس حقارت و ضعف اعتماد به نفس پدید می آید و بر عکس عده ای که دچار خود پرستی شده اند آنان نیز دچار حسادت،غرور،تکبر،و اضطراب می شوند. بنا براین شیوه آموزشی و تربیتی باید به گو نه ای باشد که خود پنداری انسان نسبت به خود از حالت تعا دل و میانه روی خارج نگردد.
خود پنداری قضاوت انسان در مورد خود می با شد .«کولی به این پرسش که انسان چگونه از صفات خود آگاه می شود، چنین پاسخ می دهد : هر فردی خود را در آیینه ی دیگران می بیند و می شنا سد .اگر شما خود را فردی با هوش می دانید ، علاوه بر وجود خصایص زیستی و وراثتی،این تلقی را در ارتباط خود با دیگران به دست آورده اید . بنابر این اولین نکته در ارتباط فرد و گروه ،تاثیر روابط با دیگران در شکل گیری خودآگاهی فرد است.»(رجب زاده،1380)انسان تنها موجودی است که می تواند اعمال ورفتار خود را کنترل کند.مفهوم خود از نظر مید به واقعیتی اطلاق می شود که فقط در پویش تجارب و فعا لیتهای اجتماعی تجلی می یابد. به عبارت دیگر مفهوم خود در یک فرد به جهت ارتباطا ت اجتماعی وی شکل می گیرد وتوسعه می یابد. خصوصیات خود عبارتند از:عینیت یافتن خود،یعنی فرد می تواند به خود به عنوان شیئ بنگرد،تمامی جوانب یک شئ را مورد ارزیابی قرار دهد. (مطیعی، 1370،ص28 )به نظر می رسد خود پنداری مثبت موجب ایجاد انگیزه و اعتماد به نفس می شود.فردی که در خود احساس توانایی برای انجام کاری را می داند به دنبال آن کار می رود ومی داند که آن کار برای او نتیجه ای به دنبال خواهد داشت .«بر اساس نظریه ادراک شخصی ،انگیزش رفتارهای افراد همه متاثر از هویتی است که آنهارا برای خود در ذهن خویش قائل هستند وهر گاه رفتاری که مبین این تصویر باشد، واز آنها سر زند،در آن هنگام احساس انگیزش می کنند.»(گلشن،1372،ص23)
محدودیت های تحقیق
1- این تحقیق درشهرستان مرند صورت گرفته ،مناطقی که از لحاظ اجتماعی،اقتصادی،فرهنگی شبیه این شهرستان هستند قا بلیت تعمیم دارد.