پیشگفتار
بی‌علاقگی به مسایل اجتماعی و سیاسی پیرامون خود و بی‌تفاوتی نسبت به مسایل عمومی جامعه از جمله مباحث مهمی است که در تحلیلهای سیاسی- اجتماعی جوامع مختلف مورد توجه دانشمندان علوم اجتماعی قرار گرفته است. ابراهیم مسعودنیا در مقاله "تبیین جامعه شناختی بی‌تفاوتی شهروندان در حیات اجتماعی و سیاسی" می‌نویسد: دانشمندان با استناد به نتایج بدست آمده از تحقیقات مختلف و با کاوش در باره مسائل مطرح جامعه، بی تفاوتی و بدبینی افراد را نسبت به این مسائل را مهم تلقی کرده و در نهایت به این نتیجه رسیده اند که هر چقدر بی تفاوتی بیشتر باشد، به همان اندازه بی نظمی ، فقدان مشروعیت نظام اجتماعی و ......بیشتر خواهد بود که در نتیجه این امر مانعی در جهت مشارکت سیاسی اجتماعی و رادعی در راه توسعه ملی است.
"بی تفاوتی را می‌توان با رویکرد‌های متفاوتی تبیین کرد. جامعه شناسان غالبا" به عوامل اجتماعی اثرگذار در بی‌تفاوتی اشاره دارند. آنها عواملی نظیر ارزش‌ها، هنجارها، نهادها، نقش‌ها، یا بطور کلی ساخت اجتماعی، قشربندی، پایگاه اجتماعی اقتصادی، قومیت و.... را در بروز این پدیده مهم می‌دانند. روانشناسان به عوامل فردی نظیر انگیزه ها، قابلیت‌های فردی، عزت نفس، علاقه‌مندی، احساس اعتماد، احساس اثرگذاری، احساس کارایی و...... نظر دارند. اقتصاد دانان به شرایط و بسترها و ظرفیت‌های اقتصادی جامعه و فرد (درسطوح کلان و خرد) و رفتارهای اقتصادی افراد توجه نشان می‌دهند. علمای سیاسی معمولا به شکل حکومت، چگونگی توزیع قدرت، ساخت قدرت، وجود یا نبود مشخصه‌های دموکراسی، اپوزیسیون‌ها، احزاب، گروههای سیاسی و....... توجه دارند"[1].
تعریف بی تفاوتی اجتماعی با توجه به این که با چه رویکردی به آن نگاه کنیم متفاوت خواهد بود، هارولد کاپلان و بنیامین سادوک آن را حالتی از نبود احساس درونی و عاطفه، عدم علاقه و درگیری هیجانی نسبت به محیط خود تعریف کرده اند.[2]
همچنین بی‌تفاوتی را نوعی تصور، طرز تلقی یا احساس تعریف کردهاند که از انتظار عدم تاثیرگذاری و تعیین کنندگی رفتار فرد در ایجاد نتایج ناشی می‌شود.
البته بهتر است برای تعریف این مفهوم، از مفاهیم مقابل آن یعنی مشارکت و درگیری بهره گیریم. که در این صورت، بی تفاوتی را می‌توان به عزلت گزیدن و فقدان مشارکت در حد انتظار معنی کرد.
طرح مسئله:
بی اعتنایی افراد یا گروههای جامعه به مشکلات یکدیگر وهمچنین به مسائل و مشکلات جامعه، که معمولا از بیگانگی اجتماعی، احساس عدم اثربخشی، نا رضایتی و عدم اعتماد نسبت به دیگران ناشی می‌شود، باعث ایجاد نا هنجاری‌هایی در ساختار اجتماع خواهد شد. این عوامل رفته رفته، افراد اجتماع را که به عنوان عناصر تشکیل دهنده همان اجتماع به شمار می آیند نسبت به موضوعات و مسائل اجتماعی بدبین و نسبت به آینده ناامید و انزوا طلب خواهد کرد. فردی که نسبت به جامعه احساس بی‌تفاوتی کند، احتمال دارد که از همه انواع مشارکت کناره گیری کرده و به صف افرادی که کاملاً بی تفاوت هستند بپیوندد و یا اینکه در سطوح مختلف جامعه مشارکت فعال نداشته باشد.
این تحقیق در پی دانستن این مسئله است که چند درصد از مردم تهران دارای چنین روحیه‌ای هستند. و در حقیقت مهمترین سوال پژوهش این است: میزان رواج بی تفاوتی اجتماعی درمیان مردم تهران تاچه حد است؟
پرسش های تحقیق:
میزان رواج بی تفاوتی اجتماعی درمیان مردم تهران تاچه حد است؟
آیا پاسخگویان نسبت به سرنوشت خود حساس هستند؟
پاسخگویان چقدر خود را نسبت به سرنوشت دیگران مسئول می‌دانند؟
پرسش فرعی تحقیق:
میزان مشارکت مردم در مسائل اجتماعی چقدر است؟
هدف تحقیق:
بررسی میزان بی تفاوتی اجتماعی در بین مردم تهران
ضرورت و اهمیت موضوع:
بی تفاوتی ممکن است ابعاد مختلفی داشته باشد، که در اینجا بی‌تفاوتی اجتماعی مدنظر است. وجود روحیه بی‌تفاوتی اجتماعی در بین اعضای جامعه موجب کناره گیری افراد از مشارکت‌های سیاسی، فرهنگی هم خواهد بود که این مسئله خود پیامد‌های غیر قابل جبرانی از جمله کاهش مشارکت اجتماعی را در شبکه های مختلف به دنبال دارد، لذا تحقیق در این زمینه به دلایل پاسخگویی به سوالات زیر ضروری به نظر می‌رسد.
1-آیا بی‌تفاوتی اجتماعی موجب کاهش در نهادهای مدنی و خیریه ای می شود؟
2- آیابی تفاوتی اجتماعی بر روی همدلی و کمک به سایر انسان ها اثرگذار است؟
3- -آیا بی‌تفاوتی اجتماعی موجب فردیت سازی شدن انسانها در ارتباطات اجتماعی خواهد شد؟
4-آیا بی تفاوتی اجتماعی موجب کاهش همبستگی اجتماعی در ارتباطات اجتماعی خواهد شد؟
5-آیا بی تفاوتی اجتماعی موجب کاهش شرکت در محافل خویشاوندی، دوستان و همسایگان خواهد شد؟
6-آیا بی‌تفاوتی موجب کاهش به امید زندگی در آینده خواهد شد؟
7-آیا بی تفاوتی اجتماعی موجب بی انگیزگی در تلاش برای آینده ای بهتر در جهت کسب مادیات و معنویات در زندگی خواهد شد؟
8-آیا بی تفاوتی اجتماعی باعث پوچی گرایی در زندگی می شود؟
همچنین نتایج این تحقیق می تواند دستمایه مفیدی برای سیاست‌گزاران و مصلحین اجتماعی باشد.
پیشینه تحقیق:
مدارک موجود در کتابخانه ملی حکایت از آن دارد که در این زمینه مقالاتی در روزنامه‌های کشور به چاپ رسیده است، لیکن تا کنون هیچ‌گونه تالیف یا تحقیق خاصی در باره بی‌تفاوتی اجتماعی موجود نیست. لذا به دو مقاله موجود در این زمینه اشاره می کنیم.
1- آسیب شناسی احساس بی‌تفاوتی در رفتارهای اجتماعی، خاکپور، بیژن، روزنامه خرداد، 26مهر 78 ص 6
2- تبیین جامعه شناسی بی‌تفاوتی شهروندان در حیات اجتماعی و سیاسی، ابراهیم نیا، مسعود، مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی شماره 167،168 مرداد و شهریور 1380 ص 152 تا 165
روش جمع آوری اطلاعات: نظر سنجی تلفنی بصورت پیمایشی و نمونه گیری تصادفی.
جامعه آماری: شهروندان مناطق 22 گانه تهران که دارای خط تلفن هستند
نحوه نمونه گیری: بر اساس فرمول کوکران
کلیات تحقیق
در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا به نظر مردم تهران درباره بی تفاوتی اجتماعی دست یافت. این گزارش حاصل جمع آوری پاسخ 600 نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای موسسه همشهری است. این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفن ها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند. در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسش های تحقیق را داشته اند، منعکس شده است.
روش نظرسنجی
در این پژوهش، از نظرات عامه مردم به صورت تلفنی (نظرسنجی تلفنی) به روش پیمایشی و نمونه گیری تصادفی استفاده شده است. عددهای داخل جدول گرد شده است. در گزارش نتایج نظرسنجی ها ارتباط بین متغیرهای مستقل از قبیل جنس و سن و تحصیلات با متغیر وابسته مهم سنجیده و از کا اسکوار (chi-square) برای محاسبه سطح معنی داری آن استفاده می شود. نتایج قابل اعتماد (در سطح معناداری 95 درصد به بالا) گزارش خواهد شد.
جامعه نمونه
در این تحقیق نمونه آماری شامل 600 نفر از مردم تهران است، لازم به ذکر است که از این تعداد 50 درصد مرد و50 درصد زن هستند.
زمان اجرای نظرسنجی
این نظرسنجی از تاریخ 13 تا 17 تیر ماه 1387 توسط گروه نظرسنجی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای روزنامه همشهری انجام شده است.
پرسشنامه نظرسنجی
جنس
سن
تحصیلات
شما فکر می‌کنید مردم نسبت به سرنوشت خود حساس هستند یا بی تفاوت؟
اگر کودک یا فرد ناتوانی بخواهد از خیابان عبور کند، تا چه حد خود را موظف به کمک به وی می‌دانید؟
شما معمولا در کارهای عام‌المنفعه شرکت می کنید؟
شما معمولا منافع جمع را در نظر می‌گیرید یا منافع شخصی را؟
اگر همسایه ای به شما مراجعه کند و از شما کمک بخواهد، تا چه حد به او کمک خواهید کرد؟
شرکت در مهمانی‌های فامیلی و خویشاوندی چقر برای شما اهمیت دارد؟
به نظر شما بی تفاوتی اجتماعی یعنی چه؟
اگر در حضور شما تصادفی رخ دهد به مصدومین حادثه کمک خواهید کرد؟
(در صورت خیر) چرا کمک نمی کنید؟
اگر نتوانید به دردمندی کمک کنید، در صورت نیاز با او همدلی خواهید کرد؟
چکیده:
طرح نظرسنجی حاضر، به منظور دست یافتن به نظر مردم تهران درباره بی تفاوتی اجتماعی به اجرا درآمده است. یافته های این طرح به قرار زیر است:
- 50درصد از پاسخگویان زن و 50درصد مرد هستند.
- 32 درصد پاسخگویان در گروه سنی 30-21 سال قرار دارند.
- 44درصد از پاسخگویان دارای مدرک تحصیلی دیپلم هستند.
- 77 درصد از پاسخگو یان خود را در حد زیادی موظف به کمک به افراد ناتوان می دانند.
- 43 درصد از پاسخگویان در کارهای عام المنفعه تا حدی شرکت می کنند.
- 53 درصد از پاسخگویان معمولا منافع جمع را در نظر می گیرند.
- 37 درصد از پاسخ گویان در حد زیادی به همسایه های خود کمک می کنند.
- 49 درصد از پاسخ گویان شرکت در مهمانی‌های فامیلی برایشان اهمیت دارد.
- 45 درصد از پاسخ گویان بی تفاوتی اجتماعی را بی اهمیتی به مسائل اجتماع می‌دانند.
- 85 درصد از پاسخگویان به مصدومین تصادفات احتمالی کمک می‌کنند.
- 59 درصد از پاسخگویانی که در تصادفات به مصدومین کمک نمی‌کنند علت آن را ترس از گرفتاری خود بیان کردهاند.
-98 درصد از پاسخگویان در مشکلات، با دردمندان همدلی می کنند.
جنس پاسخگویان
بر اساس جدول شماره 1، از میان 600 نفر پاسخگو50 درصد زن و 50 درصد مرد هستند.
سن پاسخگویان
جدول شماره 2، نشان دهنده توزیع جامعه آماری این تحقیق است. همان طور که مشاهده می شود بزرگترین گروه سنی در 600 نفر پاسخگو این تحقیق را گروه سنی 21-30 سال (32 درصد) و کوچک ترین گروه سنی را افراد 70 سال به بالا (3 درصد) تشکیل می دهند.
(نمودار و جداول در فایل اصلی موجود است)