چکیده:
این پایان نامه با عنوان بررسی و مقایسه طرح های هادی سال 1374 و 1385 در روستای چاه ملک می باشد. هدف از این بررسی و مقایسه رسیدن به یک جمع بندی در مورد وضعیت روستای چاه ملک در سال 1374 و 1385 است.
تأکید، بیشتر بر روی وضعیت اشتغال، جمعیت و کاربری مسکونی است.
در این تحقیق سعی شده از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شود و با کمک گرفتن از آمارها و اطلاعات دو طرح هادی روستا به نتیجه ای کاربری که بتوان در طرح ها و برنامه ریزی های آینده از آنها استفاده کرد دست یافت.
نتایج به دست آمده نشان از کاهش جمعیت، نرخ رشد منفی، تغییر وضعیت اشتغال به سمت صنعتی شدن و افزایش سرانه مسکونی در این روستاست.
(جمعیت) population Key word:
(اشتغال) business (چاه ملک) chahmalek
(کاربری مسکونی) (طرح هادی)
مقدمه:
گرچه تمام سطح کره زمین عرصه زیست انسان به شمار می آید اما مهمترین پهنه های اقتصادی در خشکیها قرار دارد و دریاها در خصوص فعالیت های زیستی- معیشتی گروه های انسانی بیشتر به صورتی حاشیه ای مطرح است.
غریزه اجتماعی زیستن با توجه به سطح فرهنگ و برخورداری از دانش فنی در نقاط مختلف جهان به صورتهای گوناگون تجلی می یابد.[1]
روستا یکی از مهمترین عرصه های زیستی است که میلیاردها انسان را در خود جای داده است بنابراین مطالعه و تحقیق در مورد روستاها امری لازم و ضروری است. ما در این تحقیق هر چند به صورت خلاتصه به این عناوین پرداخته ایم. فصل اول را به طرح تحقیق و بیان مسئله، ضرورت، روش و پیشینۀ تحقیق، فرضیات و تعاریف عملیاتی اختصاص دادیم. در فصل دوم ویژگی های عمومی شهرستان، مورد مطالعه قرار گرفته و فصل سوم به شناسایی منطقه مورد مطالعه(خور، نفوذ روستا) پرداخته است. در فصل چهارم ویژگی های عمومی روستای مورد مطالعه همراه با نقشه هایی که موقعیت و وضعیت جغرافیایی این روستا را نشان می دهد قرار دارد. فصل پنجم به عنوان مقاله پرداخته و فصل پایانی ششم، آزمون فرضیات، ارائه نتایج و پیشنهادات است.
امید است با توجه و توسعه هر چه بیشتر روستاها به خود کفایی و پیشرفت نزدیک و نزدیکتر شویم.
فصل اول:
طرح تحقیق
1-1- بیان مسئله:
1- آیا تعداد شاغلین بخش اول(کشاورزی) در روستای چاه ملک در دورۀ ده سالۀ 85- 74 به علت صنعتی شدن کاهش یافته است؟
2- آیا کنترل جمعیت و مهاجرت باعث رشد منفی روستای چاه ملک شده است؟
3- آیا تفاوتهای زیادی از نظر سرانۀ فضای مسکونی در روستای چاه ملک بین دو طرح هادی به علت کاهش تعداد جمعیت به چشم می خورد؟
2-1- ضرورت تحقیق:
تحقیق از نظر لغوی یعنی رسیدگی کردن و به کنه مطلبی پی بردن. تحقیق از نظر روش شناسی عبارت است از ماربرد روشهای علمی در حل یک مسئله یا پاسخگویی به یک سؤال[2]. در این تحقیق در نظر داریم تا با نقد و بررسی طرح های هادی روستای چاه ملک به مسائل و مشکلات پی برده و برای بهبود و رسیدن به شرایط آرمانی تلاش کنیم.
3-1- فرضیات:
- در روستای چاه ملک تعداد شاغلین بخش کشاورزی به علت صنعتی شدن کاهش چشمگیری داشته است.
- کنترل جمعیت و مهاجرت باعث رشد منفی روستای چاه ملک شده است.
- تفاوتهای زیادی از نظر سرانۀ فضای مسکونی در روستای چاه ملک بین دو طرح هادی به علت کاهش تعداد جمعیت به چشم می خورد.
4-1- روش تحقیق:
روش تحقیقی که از آن استفاده می کنیم روش توصیفی- تحلیلی است.
در این نوع تجزیه و تحلیل، پژوهشگر داده های جمع آوری شده و با استفاده از شاخص های آمار توصیفی، خلاصه و طبقه بندی می کند.[3]
5-1- پیشینه تحقیق:
روستای مورد مطالعه از نظر کارهای تحقیقی و مطالعاتی بسیار ضعیف بوده و تقریباً هیچ گونه کار مکتوبی در مورد این روستا وجود ندارد. فقط می توان از دو طرح هادی نوشته شده به سال 1374 و 1385 اشاره نمود.
6-1- تعاریف عملیاتی:
تعریف عملیاتی به تعریفی گفته می شود که از طریق آن به یک مفهوم یا سازه با مشخص کردن عملیاتی که برای اندازه گیری آن لازم است. معنی داده می شود.[4]
طرح هادی روستا عبارت است از طرح تجدید حیات روستا به لحاظ ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی به عبارت دیگر طرح هادی روستایی عبارت است از تجدید حیات دوبارۀ روستا به لحاظ ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی.[5]
فصل دوم: تجزیه و تحلیل و ارائه پیشنهادات
1- برآورد کمبودهای اساسی حوزه نفوذ روستا در زمینه خدمات رفاهی، تأسیسات و سطح بندی آن:
همان طور که در گزارش وضع موجود اشاره شد دهستان بیابانک به دو زیر حوزه خدماتی تقسیم شده است. روستای چاه ملک در زیر حوزه خدماتی شماره 2 که شامل روستاهای نوردشت، قادرآباد و آبادان می باشد، قرار دارد. مرکز این حوزه چاه ملک است. براساس بررسی در حال حاضر مهمترین کمبودها در روستای چاه ملک عبارتند از: سیستم جمع آوری، دفع و تصفیه فاضلاب خانگی، آب آشامیدنی مناسب، فضای خدماتی بین جاده ای است. همچنین گازرسانی به این روستاها می تواند نقش مهمی که در کاهش هزینه های خانوار داشته باشد.
2- پیش بینی عملکرد اقتصادی روستا در آینده:
بررسی وضعیت شاغلین در وضع موجود نشان می دهد که 13/21 درصد شاغلین در بخش کشاورزی 03/37 درصد در بخش خدمات و 84/41 درصد در بخش صنعت توزیع شده اند با توجه به ثابت بودن اراضی زراعی روستا و همچنین تقلیل منابع آب کشاورزی احتمال توسعه اراضی زیر کشت حداقل تا ده سال آینده بعید به نظر می رسد. و بیشتر می باید بر زیر بخش های کشاورزی نظیر: دامداری، مرغداری و پرورش آبزیان سرمایه گذاری نمود.
با توجه به موقعیت روستا و قرارگیری بر سر مسیر ارتباطی اصفهان- نائین- طبس- مشهد، پیش بینی می شود واحدهای خدماتی بین جاده ای در آینده نیز گسترش پیدا کند، گسترش صنعت در آینده به سرمایه گذاری بخش خصوصی دارد، یکی از صنایعی که می تواند در روستا استقرار یابند تولید پوشاک است.
بخش خدمات به خصوص حمل و نقل و ترانزیت جایگاه ویژه ای در بین زیر گروههای بخش خدمات شهرستان و مناطق روستایی آن دارا می باشد با توجه به گرایش به مشاغل رانندگی در وضع موجود پیش بینی می شود در آینده نیز بخش حمل و نقل نقش مهم در ایجاد فرصتهای شغلی ساکنین روستاهای بخش خور و بیابانک به خصوص روستا چاه ملک داشته باشد.
جدول شماره 26 تعداد شاغلین در وضع پیشنهادی و تعداد فرصت شغلی ایجاد شده
| گروه شغلی |
موجود |
پیشنهادی |
نرخ رشد |
فرصت شغلی |
| تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
| کشاورزی |
101 |
13/21 |
130 |
29 |
3/2 |
29 |
| صنعت |
200 |
84/41 |
235 |
35 |
5/1 |
35 |
| خدمات |
177 |
3/37 |
201 |
24 |
2 |
24 |
| مجموع |
478 |
0/1 |
566 |
0/1 |
55/1 |
88 |
3- تجزیه و تحلیل و پیش بینی جمعیت آینده روستا:
رشد جمعیت هر سکونتگاه تحت تأثیر دو عامل قرار دارد:
- رشد طبیعی جمعیت(مرگ و میر- زاد و ولد)
- نرخ رشد مهاجرت(مهاجرت به خارج- مهاجرت به داخل)
در اکثر سکونتگاههای روستایی نرخ رشد طبیعی در جهت افزایش جمعیت و نرخ رشد مهاجرت در جهت کاهش جمعیت عمل می کند.
بررسی شاخص هایی هم چون زاد و ولد، مرگ و میر و مهاجرت به خارج از روستا نشان می دهد که میزان موالید روستا برابر 2/1 درصد در سال و مرگ و میر و خالص مهاجرت به خارج به ترتیب 4/0 و 5/4 درصد و نرخ مهاجرت به داخل 9/2 درصد است که باعث گردیده نرخ رشد جمعیت روستا به حدود 8/0- درصد برسد.
برای پیش بینی جمعیت آینده روستا دو مدل مد نظر قرار گرفت، اول آن که احتمال میزان نرخ رشد طبیعی مورد ارزیابی قرار گرفت و دوم آن که روند و میزان نرخ مهاجر فرستی از روستا مورد بررسی محاسبه گردید.
نتایج حاصله از بررسی فوق نشان داد که میزان نرخ رشد طبیعی در ده سال آینده با توجه به میزان باروری زنان واقع در گروه سنی(49 تا 15 ساله) میزان مرگ و میر عمومی که تقریباً ثابت فرض شده است حدود 3/1 درصد در سال خواهد بود.
چنانچه بافت کالبدی روستا بهسازی و تهسیلات لازم برای ساخت مسکن در اختیار مردم قرار گیرد و با توجه به سرمایه گذاری آتی در بخشهای صنعت و خدمات حمل و نقل پیش بینی می شود میزان مهاجر پذیری روستا افزایش یابد بنابراین نرخ رشد جمعیت آتی روستا تا افق طرح برابر 1 درصد در سال می باشد.
- بررسی مشکلات موجود در توزیع خدمات عمومی و زیر بنایی در سطح روستا:
مشکلی در زمینه توزیع خدمات عمومی در سطح روستای چاه ملک وجود ندارد تمرکز خدمات عمومی در محور اصلی روستا است که این موضوع باعث گردیده است که میزان شعاع دسترسی ساکنین به این خدمات یکسان باشد. در طرح پیشنهادی سعی شده است که خدمات جدید در بافت جدید روستا که در محله معروف به شهرک که در حال شکل گیری است استقرار یابد. از نظر خدمات زیر بنائی نیز تنها کمبود نداشتن سیستم گازرسانی و جمع آوری فاضلاب، نبود سیستمی برای جمع آوری زباله های روستا است.
5- تجزیه و تحلیل شبکه های ارتباطی داخل روستا با توجه به نقش و نحوه عملکردی مراکز محلات و تعیین تنگناهای ارتباطی موجود و پیش بینی ارتباط صحیح و منطقی در کلیه نقاط روستا:
شبکه ارتباط روستا از یک انسجام به هم پیوستگی منطقی برخوردار نمی باشد. قسمت شرق روستا با بافت قدیمی تر به طور مستقیم ارتباط ندارد و محور مرکز به سمت جنوب و غرب روستا ارتباط سهل و آسان ندارد و قسمتهای مرکزی(بافت قدیمی) روستا از طریق محورهای متعدد با سمت جنوب ارتباط دارد این وضعیت باعث گردیده که تنها محور مرکزی روستا نقش جمع کننده و پخش کننده را داشته است البته این نقشه را نیز به طور نامنظم انجام می دهد جهت ایجاد ارتباط صحیح و منطقی در بافت فیزیکی روستا اقداماتی به شرح زیر انجام گرفته:
- محور مرکزی روستا از طریق دو تقاطع هم سطح با کمربندی ارتباط پیدا می کند.
- ارتباط بیشتر بافت مرکزی روستا با محله بنیاد در سمت شرق روستا
- طراحی شبکه معابر روستا در بافت قدیم نزدیک به هسته اولیه روستا است به طوری که با کمربندی شمال روستا ارتباطی نداشته باشد.
- طراحی رینگ در اطراف روستا
- طراحی محورهای ارتباطی منطقه مسکونی جدید در سمت غرب روستا
- تعریض محورهای ارتباطی روستا بر حسب سلسله مراتب و نیازهای بافت کالبدی
6- بررسی سرانه های موجود، پیشنهادی و تعیین کمبودهای خدماتی و مسکن:
بررسی سرانه های موجود و پیش بینی جمعیت روستا تا ده سال آینده نشان می دهد که این روستا دارای کمبودهایی در زمینه های ذیل است.
- کاربری مسکونی
- کاربری تجاری
- کاربری اداری
- کاربری حمل و نقل و پارکینگ و خدمات بین جاده ای
- کاربری فرهنگی
- کاربری پارک کودک
- کاربری فضای سبز عمومی
علاوه بر کمبودهای مسکونی و خدماتی، شبکه معابر روستا نیز از نظر سطح می بایست افزایش یابد.
در طرح پیشنهادی برای بر طرف نمودن کمبودهای خدماتی و مسکونی موارد ذیل مد نظر بوده است:
- در نظر گرفتن محدوده ای برای توسعه آتی کاربری مسکونی بدون آن که اراضی زراعی را تبدیل کند.
- ایجاد فضای مناسب برای توقف و پارک وسایل نقلیه سنگین
- توجه به ایجاد صنایع تبدیلی و غیر مزاحم در روستا
- مکان گزینی خدمات مورد نیاز روستا نظیر فرهنگی، پارک کودک، تجاری، اداری و....
با توجه به موارد فوق سرانه مسکونی روستا 4/172 متر به 170 مترمربع تقلیل یافته و محدوده ای به مساحت 101148 مترمربع جهت رزرو مسکونی در نظر گرفته شده است.
طبق جدول کاربری اراضی پیشنهادی برای توسعه پارک کودک و فضای سبز عمومی به ترتیب 7954 و 51555 مترمربع زمین اختصاص یافته است.
فضاهایی هم چون فرهنگی با مساحتی معادل 586 مترمربع برای افزایش میزان فرهنگ عمومی در روستا در نظر گرفته شده است.
برای کمک به رونق اقتصادی و ایجاد بستر مناسب برای توسعه اقتصادی فضایی به مساحت 23567 و 9812 مترمربع به کاربری کارگاهی و خدمات بین جاده ای اختصاص یافته است.
تراکم خالص روستا در افق طرح 8/58 نفر در هکتار و تراکم ناخالص به 9/16 نفر در هکتار رسیده است.
جدول شماره 28 کاربری اراضی وضع موجود و پیشنهادی روستا چاه ملک
جمعیت سال 1385: 1415
جمعیت سال 1395: 1579