پایان نامه جهت اخذ درجۀ کارشناسی رشته علوم اجتماعی
فصل اول :
کلیات تحقیق1
مقدمه :
تا توانی پا منه اندر فراق ابعض الاشیاء عندی الطلاق 1
آنچه درسیرت پیشوایان دین مبین اسلام مشاهده شده این است که حتی الامکان سعی داشته اند از طلاق پرهیز نمایند و اگر به ندرت طلاقی صورت گرفته علت منطقی و معقولی داشته است . چنانچه امام محمد باقر (ع) زنی را اختیار می کند که بسیار مورد عاقه ایشان بوده است در طول زندگی زناشویی حضرت متوجه می شوند که این زن با حضرت امیرالمومنین علی (ع) دشمنی داشته و بغض آن حضرت را در دل دارد نهایتا ً حضرت امام باقر (ع) همسر خود را طلاق می دهد . وقتی که از امام سئوال می شود که با وجود علاقه ای که به همسرتان داشته اید چرا او را مطلقه کردید ؟ پاسخ دادند :
« نخواستم قطعه ای از آتش های جهنم در کنارم باشد » .
طلاق در عین اینکه امری مغبوض و مورد نفرت است و زیان های عظیم برای فرد و جامعه در پی دارد . خالی از فواید و مزایا نیست ، نخستین فایده آن این است که از زندان زندگی خانوادگی دریچه ای به سوی فضای آزاد و باز می گشاید. به هنگامیکه در خانه ای سازش و الفت نباشد آن خانه جهنمی سوزان و حتی از آن نیز خطرناک تر و وحشت انگیزتر است . اگر بنا بود زن و شوهر در عین نفرت نسبت به هم مجبور به زندگی می بودند مرگ بر این زندگی ترجیح داشت مفاسدی پدید می آمد که موجب بدبختیهای عظیم می شد و حتی ممکن بود درمواردی به شرف و عزت آدمی لطمه وارد سازد .
طلاق می تواند زمینه ای برای آگاهی و تنبیه فرد باشد و او را از وضعی که در آن است بیدار کرده و هوشیار سازد. معمولاً پس از طلاق اندیشه ها تعدیل ، فکرها منظم تر و از ادامه اشتباهات جلوگیری به عمل می آید.
بیان مسأله : 1
طلاق پدیده ای ناپسند است و یکی از مشکلات جوامع بشری که متاسفانه روزبه روز در حال افزایش است . طلاق را از مهمترین پدیده های حیات انسانی تلقی می کنند این پدیده اضلاعی به تعداد تمامی جوانب و اضلاع جامعۀ انسانی دارد . طلاق یک پدیده روانی ، اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی است همچنین طلاق یک پدیده ارتباطی است بدینسان که در جامعه ای که فاقد ارتباطات سالم ، درست طبیعی است پیوند زناشویی نیز استثناء نیست . پیوندهای ازدواج به زودی برقرار می شود و به زودی نیز قطع می گردد . پدیدۀ طلاق پدیده ای دقیقاً چند عاملی است بدینسان که هرگز یک عامل به تنهایی نمی تواند موجبات پیدایی آنرا فراهم کند در بسیاری از خانواده ها زن و شوهر و حتی فرزندان آنها قادر نیستند بدون جنجال با یکدیگر گفتگو کنند و غالباً مردها به واسطه تربیت و فرهنگی که ریشه تاریخی در سرزمین ما دارد برای زن نه تنها ارزش قائل نیستند بلکه خود را رئیس خانواده ، عقل کل و صاحب امتیاز و مالک زن و فرزند خود می پندارند و حتی اعمال خشونت به زن را جزئی از حقوق طبیعی خود می دانند و به این واسطه زنان نیز اعتماد به نفس خود را از دست می دهند و غالباً وضعیت خود را پذیرفته اند و زورگویی ها ، توهین ها و تحقیرها و حتی کتک های شوهر را تحمل می کنند .
هنوز در مناطقی از کشورها قیود خانوادگی ، آداب و رسوم و سنت های دیرپای اجتماعی حتی در بدترین شرایط مانع از دادخواهی زنان است در مناطقی از ایران زنان از شدت فشار زندگی و جفای مردان دست به خودکشی می زنند و در مواردی هم زنان در جستجوی رهایی دست به دامن قانون می شوند و از همس خود جدا می شوند .
طلاق هر چند پدیده ای ناپسند است ولی واقعیتی اجتماعی که در مواردی نیز حتی گریز ناپذیر و مفید و لازم است که نیازمند برخورد صحیح می باشد به طلاق می توان به عنوان پابان همه چیز به عنوان آغاز یک زندگی جدید و پرشور همراه با روابط سالمتر نگریست . همچنین طلاق را می توان به عنوان یک برد و نه باخت نگاه کرد . بسیاری از زنان مطلقه از این شکست در روابط خود درس می گیرند و راهی برای روابط جدید و امکانی برای موقعیت های آینده می دانند . برای بسیاری از این زنان طلاق تجربه ای سرشار از رحمت است بسیاری از این زنان که اینک زندگی سرشار از رنج و مشقت به واسطه ی طلاق رهایی می یابند انگیزه ای جدید برای ادامه زندگی پیدا می کنند و اگر نگرش ها به این امر واقع گرایانه نباشد سطح وسیعی از زنان را از نظر روحی دچار مشکل می کند .
تا به حال تحقیقات زیادی راجع به طلاق عوامل و پیامدهای آن شده است هدف در این تحقیق تاکید بر جنبه های مثبت طلاق از دیدگاه زنان مطلقه است.
اهمیت تحقیق:
زن در جامعه ما هنوز به عنوان موجودی که وابسته به مرد و نه یک انسان مستقل شناخته می شود و همین امر باعث عدم اطمینان لازم به این قشر از سوی جامعه است . زنان دچار فقدان اعتماد به نفس شده و ترس در میان آنها رسوخ پیدا کرده و مشکلات اقتصادی فراوانی دارند . فرهنگ غلط در خصوص زنان مطلقه مشکلات جدیدی را برای زنان ایجاد کرده است که این فضا زنان ما را رنج می دهد.
زن مطلقه باید با دید باز و بدون در نظر رفتن افکار و دیدگاههای غلط به صورت منطقی با این معضل برخورد نماید و خود را اسیر قیود غلط جامعه ناشی از تفکرات جاهلانه بکنند.
مسلماً نقش زنان در تغییر این فرهنگ و نگرش ها نقشی اساسی و اصلی است و جامعه باید آگاهی های لازم را به زنان بدهد تا بتوانند به راحتی مشکلات را شناسایی کنند و به صورت منطقی با آنها برخورد کنند .
اگر زمینه های قانونی و اجتماعی به گونه ای باشد که زن بتواند به حقوق خود دست یابد بسیاری از خلأ ها جبران می شود .
توجه به نیازهای عاطفی زن پس از طلاق می تواند کمک بزرگ یبه سلامت معنوی زنان مطلقه باشد . مردان گرایش به آن دارند که طلاق را به عنوان چیزی به ناگهان رخ کرده است . اداراک کنند زنان بیشتر احتمال می رود که آن را به عنوان نقطۀ پایانی بر یک فرایند طولانی قلمداد کنند به همین خاطر است که زنها کمتر احساسهای منفی ر ا دربارۀ طلاقشان گزارش می کنند.
این تحقیق سعی بر آن دارد تا با تاکید بر جنبه های مثبت طلاق برروی زنان مطلقه قدمی هر چند کوتاه در راه تغییر نگرش منفی جامعه نسبت به طلاق و خصوصاً زنان مطلقه بردارد .
اهداف تحقیق : 1
هدف اصلی در این تحقیق این است که داشتن پشتوانه مالی چه نقشی در نگرش مثبت زنان مطلقه به طلاق دارد.
اهداف فرعی :
تحصیلات زنان مطلقه چه نقشی در نگرش مثبت به طلاق دارد ؟
داشتن حضانت فرزند چه نقشی در نگرش مثبت به طلاق دارد ؟
گرفتن مهریه چه نقشی در نگرش مثبت به طلاق دارد؟
شاغل بودن زنان مطلقه چه نقشی در نگرش مثبت به طلاق دارد ؟
فرآیند تاریخی طلاق1
کلمه طلاق از نظر لغوی به معنای مطلق شدن و جدایی می باشد ولی در کل به معنای نتیجه و آخرین چاره ناسازگاری ، تفرقه ، تنفر ، اختلاف نظر ، برآورده نشدن توقعات و انتظارات زوجین و همچنین عدم آشنایی زوجین به نقش ها و وظایف خود است .
مسأله طلاق در مسیحیت :
مذاهب سه گانه ( کاتولیک ، ارتودکس ، پروتستان ) که اکثریت قرب به اتفاق پیروان دین مسیح از این 3 مذهب خارج نیستند دید خاصی به این مسأله مهم خانوادگی داشتند .
مذهب کاتولیک طلاق را حرام می داند و تحت هیچ عنوان حتی در صورت خیانت زن و شوهر پیوند زناشویی را قابل انحلال نمی داند و تنها راهی که اصحاب کلیسا در صورت خیانت در پیان زناشویی پیشنهاد می کند این است که تفرقه جسمانی بین آن دو برقرار شود یعنی جدا از یکدیگر زندگی کند اما هیچ کدام از زن و مرد نمی توانند مجدداً ازدواج کنند.
اما دو مذهب ارتودکس و پروتستان طلاق را در موارد نادری جایز می دانند در مورد خیانت در زناشویی اما بعد از وقوع طلاق زن و شوهر هر دو از ازدواج حتی با افراد بیگانه محروم می باشند!
همان طور که ملاحظه می کنید کشیشان چه مشکلاتزیاد طاقت فرسایی برای پیروان خود ایجاد کرده اند و چطور آنان را به سوی زنا و فحشا سوق داده و بردامنه اختلاف خانوادگی و آمارجنایت و خیانت افزوده اند به طوریکه دانشمند مسیحی فرانسوی مسیو بلانیول در کتاب « مکنون مدنی فرانسه » می نویسد :
« قانون کلیسا در مورد عدم جواز طلاق کاری انجام داد که زن و شوهر همواره بسوزند و بسازند و در اجباری همواره باقی باشند» .
ولتر نویسنده و شاعر شوخ طبع و طنز گوی فرانسوی در سخنان اعتراض آمیز خود به قوانین کلیسا چنین می گوید:
« ازدواج و طلاق در این جهان تقریباً با هم متولد شده اند جز اینکه شاید چند روزی ازدواج جلوتر متولد گردید .
بدین معنی که پس از زناشویی و گذشت چند روز کار زن و شوهر به زد و خورد و طلاق کشید » . 1
«این حقیقت است که ازدواج و طلاق با هم به دنیا آمده اند و هر دو از قدیم بوده اند و هر دو برای بشر ضروری و لازم اند. »
از این رو در تمام قوانین و تواریخ ملل قدیم یونان ، ایران باستان ، آیین یهود و قوانین حمورابی مسأله طلاق وجود داشته و غالباً در دست مرد بوده و زن اختیاری در آن نداشته .
طلاق در آیین برهما :
در آیین برهما طلاق جایز و به عهده مرد بوده و در مواردی مانند نازایی امری لازم شمرده می شود.
طلاق در ایران باستان :
طلاق در دست مردان بوده و در موارد خاصی از قبیل انحراف از جاده عفت و اشتغال به جادوگری و دوره خلق طلاق ضروری و لازم بوده است.
طلاق در قانون حمورابی :
قانون حمورابی که قرن ها پیش از دین یهود رواج داشته به مرد این حق داده شده بود که به مجرد مشاهده اندک خلاف میلی از همسر خویش او را طلاق گوید.
طلاق درآیین یهود :
طلاق در آیین یهود جایز و اختیار آن به دست مرد داده شده است . فقط در مواردی که مرد با دختری که قبلاً ازدواج نکرده عمل نامشروعی انجام می داد آین یهود آن مرد را موظف می ساخت تا مبالغی نقره به ولی دختر بدهد و دختر را نیز به عقد خویش درآورد و حق طلاق دختر را نداشته باشد.
طلاق در عربستان قبل از اسلام :
مسأله طلاق در عضر جاهلیت مثل سایر امور و عادات و رسوم عصر خود دچار افراطی ترین حالات خود بود . طلاق دادن در زمان جاهلیت به قدری ساده بود که اگر مرد به زن می گفت » به خانه ات برگرد» تمام تشریفات طلاق انجام شده بود ! علاوه بر این طلاق را با تغییرات زننده و اهانت آمیزی ادا می کردند مثلا مرد در موقع طلاق می گفت : « تو آزاد و رها هستی مثل این شتر » یا می گفتند: « من آهوان را بر گاو ترجیح دادم » .
همچنین طبری رد تاریخ خود می نویسد در زمان جاهلیت مرد می توانست صد مرتبه زن خود را طلاق دهد و رجوع کند و این بالاترین اذیتی بود که مرد می توانست نسبت به همسرش انجام دهد .
علاوه بر این دو نوع طلاق مقارن ظهور اسلام در میان قبایل مختلف عربستان رواج داشت که به جرات می توان گفت در نوع خود ظالمانه ترین نوع طلاق در تاریخ بشریت به شمار می رفت :
1- ظهار : یعنی اینکه شوهری ناراحت و عصبانی به همسر خویش چنین خطاب می کرد:
« تو به منزله مادر من هستی » کنایه از اینکه تو بر من حرام هستی چنانچه مادرم بر من حرام است و به این طریق جدایی آنها واقع می شد.
2- ایلاء : یعنی مرد سوگند یاد می کرد که با زنش هم بستر نشود و این یک نوع طلاق محسوب می شد که زن نمی توانست خود را مطلقه حساب کند و آزاد باشد و نه شوهری داشت که از آن بهره مند گردد به این ترتیب بعد از ایلاء بلاتکلیف باقی می ماند.
مسأله طلاق در اسلام :
همان اندازه که پیمان زناشویی و تشکیل خانواده در قوانین اسلام مورد تاکید قرار گرفته و به وسایل گوناگونی مسلمانان را تشویق نموده است به همان اندازه انحلال آن را امری مغبوض و ناپسند دانسته و جز در موارد ضروری ان را نیکو نمی داند .
اولین قانونی که اسلام در عدم سو استفاده مرد از طلاق زن تشریع نموده است این است که مرد حق ندارد طلاق را وسیله به چنگ آوردن مال زن قرار داده او را به این وسیله در فشار و ناراحتی قرار بدهد . امام صادق (ع) از رسول اکرم چنین نقل می کند که ک « هیچ امری نزد خدا محبوب تر از این نیست که خانواده ای با ازدواج برپا و استوار گردد و هیچ چیز مغبوض تز از این نیست که خانواده ای در اسلام با طلاق وجدایی بر هم خورده منحل گردد» .
از آنجا که پایه و اساس ازدواج و خانواده بر عشق و مودت است و عشق و مودت اجبار بردار نیست اسلام به جای ممنوع کردن طلاق و مجبور کردن زن و مردبه ادامه زندگی زناشویی اساس ازدواج را آنچنان استحکام بخشیده است که در عین آزاد گذاشتن طلاق عمدتاً طلاق در میان مسلمانان به مراتب کمتر از سایر ملت ها مخصوصاً کشورهایی است که طلاق را ممنوع می شمارد .
اسلام به خاطر مصالح خانواده و حفظ نل و فرزندان از فساد و تباهی اختیارات خاصی به مرد می تواند از همسر خود کناره گیری کند و معاشرت نیکو نداشته باشد که این عمل در واقع تجاوز به حقوق زن نیست بلکه یک نوع وسیله احقاق حق است زیرا زمانیکه اختیار طلاق با مردها باشد امکان استفاده از آن برای مردها کم است زیرا بعد از طلاق دادن وظایف متعدد شرعی و قانونی از قبیل پرداخت مهریه و سرپرستی کودکان و غیره متوجه آنان می شود که کمتر حاضر به طلاق دادن می شوند به طوریکه ترجیح می دهند با همسر تند ، خود به خاطر تامین نیازهای مختلف خویش سازش کنند مگردرصورتی که اخلاق و رفتار همسرش به حدی باشد که امکان سازش را از بین ببرد . جالب اینکه اسلام تا 3 مرتبه طلاق دادن برای مرد را جایز دانسته است اما در مرتبه چهارم اختیار مرد را محدود ساخته به طوریکه آزادانه و به طور دلخواه نمی تواند طلاق دهد و بعد رجوع کند بلکه اسلام ابتکار خاصی به کار برده به این نحو که مردحق رجوع به همسر خود بعد از 3 مرتبه طلاق دادن نداده مگر در صورتی که زن با مرد دیگری ازدواج کند سپس به اختیار خود از طلاق گرفته مجدداً مرد سابق می تواند او را به عقد خود در آورد . اهمیت این قانون جنبه تأدیبی دارد و مانع تحقق طلاق به دلخواه می باشد .