مقدمه پژوهش:
«و جعلنا نومکم سُباتا»
و خواب شما را مایه آسایش و استراحت قرار دادیم.
«خواب» و «رؤیا»، دو پدیده پیچیده و معماگونهای است که از آغاز آفرینش تاکنون همچنان مبهم باقی مانده است. انس بسیار انسان با هر یک و پیوند آن دو با فرد از یک سو و لمس حقایق در مسایل روزمره، پی بردن به واقعیات رفتار و پندار خود و ارتباط امروز به فردا و فرداها از طریق خواب و رؤیا از سوی دیگر، نوعی احساس ویژه به انسان بخشیده که ایجاد تردید یا انکار را مشکل و حتی محال مینماید.
طبق تعریفی که در سایت ویکی پدیا آمده است: "خواب کاهش ناگهانی جریان خون در زمان استراحت است به طوری که فعالیت بدن و ذهن کم شود و توهمهای بینایی جایگزین تصاویر واضح واقعی بشوند." (ویکی پدیا)
خواب حالتی تکرارشونده، منظم و قابل برگشت است که از مشخصات آن بیحرکتی نسبی و افزایش قابل توجه آستانه پاسخ به محرکات بیرونی نسبت به حالت بیداری است. بر اساس مطلبی که در سایت "پیک تندرستی" آمده است: "خواب از 2 مرحله تشکیل شده است: خواب بدون حرکت سریع چشم (non - REM) و خواب با حرکت سریع چشم (REM) . خواب non- REM دارای 4 مرحله است و طی آن بیشتر فعالیتهای فیزیولوژیک و مغزی نسبت به حالت بیداری به میزان چشمگیری کاهش مییابد. خواب REM از نظر کیفی نوعی متفاوت از خواب است و در طی آن، فعالیت مغزی و فیزیولوژیک، شبیه بیداری است. در این مرحله معمولاً چشمها خیلی سریع حرکت میکنند و فرد رؤیا میبیند. در طول شب چندین مرحله REM و non - REM رخ میدهد."
دامنه خواب طبیعی بین 5 تا ده ساعت است. حدود 1 تا 2 درصد از مردم میتوانند با تنها 5 ساعت خوابیدن به زندگی ادامه دهند و اقلیت کوچک دیگری نیز به دو برابر این میزان خواب نیاز دارند.
انسانها بصورت تاریخی همواره اهمیت زیادی برای رویا قائل بوده به طرق مختلف به آن نگریستهاند. به عنوان مثال گروهی آن را پنجرهای به سمت مقدسات، گذشته، آینده و یا دنیای مردگان در نظر گرفتهاند. برخی جوابهای خلاقانهای برای سؤالات فکری یا عاطفی خویش در رویاها یافتهاند، و هنرمندانی ایدههای هنری نوینی از خواب اتخاذ کردهاند. سایت ویکیپدیا رویا را اینگونه تعریف کرده است: " رویا تجربهٔ افکار، تصاویر یا احساساتی است که هنگام خواب (خصوصاً در خوابهای همراه با حرکات سریع چشم) انجام میپذیرد.
"رابرتو کاساتی معتقد است که محتویات رویاها اکثراً ساخته و پرداخته ذهن هستند، زیرا: گاهی اوقات رویاها تحت تأثیر شرایط محیط خارجی قرار میگیرند، ولی در این حال بین آنچه در رویاها اتفاق میافتد و وضعیت دنیای فیزیکی خارج توافق نظاممندی وجود ندارد. بعلاوه تحریکات خارجی مانند صدای زنگ ساعت نیز ممکن است وارد خواب اشخاص بشود. همچنین آزمایشها نشان دادهاست که ارتباطی میان خواب دیدن و فعالیت شدید مغز، حرکت نکردن ماهیچهها، و در برخی حیوانات حرکت سریع چشم وجود دارد. اگر اشخاص را در این وضعیت مغزی از خواب بیدار کنیم به سادگی و به شفافی رویای در حال دیدن خود را به یاد میآورند."
خواب به همان اندازه که امری فردی است، تحت تأثیر الگوهای فرهنگی و اجتماعی نیز قرار دارد از جمله: در فرهنگ ایرانی زمانهای عبادت باید بیدار بود، در شبهای خاصی باید از خوابیدن چشم پوشید، در روزهای تعطیل، مثلا در ایام عید، ساعات خواب در میان بخش قابل توجهی از جامعه تغییر میکند به عبارت دیگر محل خواب، زمان و بسیاری دیگر از مسایل مربوط به خواب هم تحت تاثیر الگوهای فرهنگی قرار دارد و تنها با قیود زیست شناختی تعیین نمیشوند. همچنین سبک زندگی نیز بر ساعات و الگوی خواب افراد تأثیر میگذارد. از این رو بی شک شناسایی الگوی رایج خواب در "مادرشهری" مانند تهران می تواند گامی در جهت مدیریت مطلوب این شهر به حساب بیاید.
بیان مساله تحقیق:
ساختار بدن انسان طوری طراحی شده که شب برای استراحت و روز برای کار و کوشش باشد. یکی از دلایل این مسأله نظام ترشح هورمونی بدن انسان است که دقیقاً براین اساس استوار گردیده است. بر اساس تعریفی که در وبلاگ "بهداشت و سلامت" آمده است: بهداشت خواب عبارت است از مجموعه عاداتی که به فرد کمک می کنند تا خواب راحتی را تجربه کند. می توان با چند اصلاح و تعدیل در شیوه زندگی بطور چشمگیری کیفیت خواب خود را بهبود بخشید. اهمیت خواب در انسان بسیار بیشتر از آنست که بتوان تصور کرد. نقش خواب در حفظ سلامت جسم و روان حیاتی میباشد. تقویت سیستم ایمنی بدن، ترمیم نورون ها و حفظ کارآمدی سیستم عصبی، ساماندهی یادگیری و حافظه، و رشد کودکان و نوجوانان (80 درصد هورمون رشد حین خواب ترشح میگردد) از نقشهای عمده خواب میباشند. بنابراین محرومیت از خواب و کمبود خواب اثرات مخرب و نامطلوبی بجای میگذارد، از جمله: ضعیف شدن سیستم ایمنی، ناتوانی در تمرکز کردن، چرت زدن در طی روز، احساس تحریک پذیری، افسردگی و اضطراب در طی روز، کاهش توان یادگیری و حافظه، افزایش خشونت طلبی.
همچنین خواب میتواند دارویی مؤثر علیه بیماریها باشد. بیماران قبل از هرچیز به استراحت کافی نیاز دارند. خواب نماد استراحت مفید است و سیستم دفاعی بدن را تقویت میکند. گاه خواب حتی به اندازه دارویی که فرد مصرف میکند، در درمان مؤثر است. بهترین نوع درمان بیماریها آن است که بدن همه مکانیزمهای فیزیکی و شیمیاییاش را به کمترین مقدار مورد نیاز برساند و تمام انرژی سطح سلولی را برای درمان بیماری و خروج میکروب از بدن بسیج کند و این حالت در خواب به خوبی فراهم میآید.
با توجه به مطالبی که گفته شد و اهمیت خواب برای افراد و تأثیر خوابیدن بر رفتار و کارهای فرد در روز، مسأله این تحقیق بررسی الگوی خواب شهروندان تهرانی است، که از طریق پرسشهای زیر پیگیری میشود:
پرسش های تحقیق:
در مجموع ساعات خوابیدن پاسخ گویان چقدر است؟
آیا پاسخ گویان خواب هم می بینند؟
ضرورت و اهمیت تحقیق:
بی خوابی، ناتوانی در ایجاد یا حفظ تداوم خواب میباشد، در صورتی که وقت کافی برای خوابیدن موجود باشد. بیخوابی یک پدیده شایع است و عوامل زیادی در بروز آن نقش دارند. بیخوابی یا گذرا و موقتی است و یا به صورت مزمن و طولانی میباشد.
وقتی انسان به اندازه کافی استراحت نمیکند در روز با مشکلات فراوانی روبرو میشود. نخستین آسیب کم خوابی از میان رفتن تبسم است. خستگی سبب تحریک پذیری و افسردگی میشود. بدون خواب کافی افراد نمیتوانند وظایف خود را به نحو شایسته انجام دهند. افرادی که شب خوبی را نگذارندهاند، انعطافناپذیر میشوند و در پیکشف راه حل مسایل نخواهند بود. این افراد حتی اگر بسیار تمرکزکنند، تنها توان انجام دادن کارهای معمولی را دارند و چنانچه شب بعد نیز در بیخوابی به سربرند، حتی انجام دادن کوچکترین وظایف برایشان دشوار میشود.
"در این راستا، مطالعات پژوهشگران هنگ کنگی نشان میدهد که خواب کم و ناکافی میتواند به زخم معده و حتی سرطان بینجامد. به نوشته روزنامه استاندارد هنگکنگ، فشار روحی میتواند توازن میان ترشح اسید معده و توانایی معده برای محافظت در مقابل اسید را برهم زند؛ همچنین بیمارانی که دچار کمخوابیاند، در مقایسه با گروهی که خواب کافی دارند، دیرتر بهبود مییابند." (سایت سراج)
با توجه به این که الگوی خواب شهروندان تهرانی کمتر مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است، مرکز تحقیقات و مطالعات همشهری بر آن شد تا به عنوان مطالعه ای اکتشافی و با استفاده از روش نظرسنجی تلفنی تلاشی در این زمینه انجام دهد.
پیشینه تحقیق:
در آذر ماه سال1386 با مدیریت سرورالسادات هاشمی و شهریور ماه سال 1387 با مدیریت زهرا ادریس آبادی، در مرکز مطالعات و تحقیقات روزنامه همشهری ،نظرسنجی تلفنی در زمینه خواب و خواب دیدن انجام شده است.
کلیات تحقیق
در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا به عادات خوابیدن و خواب دیدن پاسخگویان و میزان اعتقاد آنها به تعبیر خواب دست یافت. این گزارش حاصل جمع آوری پاسخ 600 نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای موسسه همشهری است. این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفنها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند. در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسشهای تحقیق را داشتهاند، منعکس شده است.
اهداف:
هدف از انجام این پژوهش دستیابی به میزان ساعات خوابیدن و خواب دیدن شهروندان تهرانی است. با توجه به این که این موضوع در سالهای 1386 و 1387 نیز در همین مرکز تحقیق شده است، نظر سنجی حاضر مقایسه ای است بین نظرات شهروندان تهرانی در دو سال گذشته و امسال.