دلایل انتخاب موضوع
استرس به عنوان پدیده پیچیده و ضروری زندگی است که گاهی مشکل ساز می شود.(1) امروزه تعداد زیادی از جامعه دندانپزشکی را بانوان تشکیل داده اند .(2) زنان 2 برابر مردان در معرض استرس معرفی شده اند .(3) اختلالات وابسته به شغل در بین دندانپزشکان شیوع بالایی دارد. استرس های موجود در دندانپزشکی سبب ناراحتی عاطفی و به خطر افتادن سلامت فیزیکی بانوان دندانپزشک گردیده و نیز کاهش بازدهی در ارائه خدمات مطلوب مشاهده شده است . با توجه به این نکته که تربیت این قشر بسیار برای دولت پر هزینه است لذا سلامت روانی این قشر از اهمیت زیادی برخوردار است .(4)
پس از شناخت موقعیت های استرس زا با برنامه ریزی جهت پیشگیری و کنترل این موقعیت های مخرب تنش زا می توان راه کارهایی به بانوان دندانپزشک ارائه داد . .(5)
موضوع مفید ، مورد بحث و جدید بوده و در ارائه آن اطلاعات و منابع کافی موجود است و نمونه ها نیز در دسترس هستند .
هزینه اجرای تحقیق ، زمان و نیروی انسانی که برای انجام این کار صرف خواهد شد ، نسبت به فوائدش ناچیز بوده و با توجه به ارزش آن Coste effeetive خواهد بود .
بیان مسئله
دندانپزشکی به عنوان حرفه ای با استرس فراوان معرفی شده است .(1) استرس می تواند باعث افت کیفیت خدمات ارائه شده گردد. دندانپزشکان زن که درصد قابل توجهی را تشکیل می دهند بیشتر در معرض بیماری های ذهنی و فیزیکی هستند.(3)
سالهاست نظریات و تحقیقات موید این نکته هستند که این حرفه موقعیت های استرس زای بیشتری تولید می کند که اساسا" مربوط به طبیعت کار و نوع شرایط کاری دندانپزشکی می باشد. شناسایی موقعیت های استرس زای شغلی این امکان را مهیا می کند که بانوان دندانپزشک از قدرت لازم جهت برخورد و مدیریت استرس بهره مند گردند.(5)
برخی از موقعیت های مختلف استرس زا عبارتند از :
مشکلات با کارکنان مطب ، نگرانی های اقتصادی و مالی ، اشکالات اداره مطب ، نیاز به تصمیم گیری های سریع و متعدد ، کار با مواد سمی و toxic ، صدا و بوی نا مطلوب در محیط کاری ، مواجهه با حالات اورژانسی ، خستگی جسمانی ناشی از کار و پوزیشن غلط ، احساس رقابت با دیگر همکاران(1و2و4و6و13و16و17) . وجود این عوامل باعث بروز استرس فراوان و به تبع آن عوارض ذهنی و جسمی بد در دندانپزشکان خانم می گردد. (6) از آنجا که شرایط جسمی و روحی خانم ها نسبت به آقایان حساس تر است، نیاز به شناسایی این موقعیت ها و اولویت بندی کردن و جلوگیری از ایجاد موقعیت های استرس زا احساس می گردد، لذا با شناسایی و معرفی نقش هر یک از این عوامل به وجود آورنده موقعیت های تنش زا ، خلا اطلاعاتی موجود پر شده و در آینده شاهد ارتقاء سلامت روانی و جسمی بانوان دندانپزشک خواهیم بود .
بازنگری منابع و اطلاعات موجود
(الف) تاریخچه:
در سال های 1968- 1972 یک تحقیق توسط K.D.Rose انجام شد. وی اعلام کرد 03/2 درصد از دندانپزشکان که در طی این 4 سال فوت کرده اند به علت خودکشی بوده است در حالیکه افراد معمولی 1/1 درصد بود.(7)
بین سالهای 65- 1960 در آمریکا تحقیق دیگر توسط orner انجام شد که اعلام کرد 73درصد دندانپزشکان میانگین سنی زیر 64 سال را در هنگام مرگ نشان داده اند که این میانگین از افراد عادی بسیار پایین تر است .(8)
Forrest . W.R در سال 1978 اعلام کرد بیماریهای عروق کرونر قلب و بالا بوده فشار در ارتباط با استرس معرفی شده اند که در دندان پزشکان شیوع بالایی دارند.(9)
در سال 1977 مطالعاتSword شیوع الکسیم ، اعتیاد و وابستگی های دارویی و طلاق را در این حرفه بسیار بالا اعلام کرد.(10)
در سال 1995 مطالعه ای در Manchester توسط Dr. R.Freeman و
Dr.j.t Bruke انجام شد . در این تحقیق استرس ها با منشا کاری و فردی مطرح شدند.(5)
تحقیق دیگری در سال 1995 در لندن توسط دکتر D.Osborn و R. croucher شیوع Burnout (فرسودگی شغلی) در دندانپزشکان را بررسی کرد و آن را بسیار بالا اعلام کرد.(11)
مطالعه دیگری در سال 2001 توسط Alexander .R.E و همکاران در دانشگاه Texas و Dallas انجام گردید و نشان داد که دندانپزشکان زن نسبت به خودکشی مستعدتر هستند و بعضی نیز با مشکلات تغییر شغل مواجه می شوند.(12)
مطالعه ای در Dental Cauncil of NewZealand نشان داد که 90 درصد دندانپزشکان شرکت کننده در این تحقیق دچار درد در کمر و گردن می باشند که این مطالعه در سال 2001 انجام شد و علاوه بر این اعلام کرد که پزشکان و دندانپزشکان 5 برابر افراد عادی استعداد اعتیاد به الکل دارو و مواد دارند.(13)
مطالعه دیگری در سال 2001 در دانشگاه Wolverhampton نشان داد که دندانپزشکان زن نسبت به مرد مدیریت ضعیف تری داشتند و نسبت به جذب سایر دندانپزشکان نیز ضعیف تر عمل کردند.گرایشات زنانه نسبت به مدیریت درآمد مالی و استرس در کار نسبت به دندانپزشکان مرد تفاوت دارد. یک تفاوت کمی نیز میان مردان و زنان در رعایت اخلاق پزشکی و حفظ استانداردهای خدمات ارائه شده وجود دارد.(14)
مطالعه ای که اخیراً در آلمان توسط Heim.E نشان داده است که دندانپزشکان زن درباره فشار و تنش خدمات اورژانسی استرس بیشتری دارند و در زنان 6-5 برابر مردم عادی و در مردان 3-2 برابر مردم عادی جهت خودکشی انگیزه بوجود آمده است.(15)
(ب)مروری بر مقالات :
v Stress Situations In Dental Practice
این مطالعه خاص در سال 1994 توسط Bourassa و همکاران در کشور کانادا برای بررسی عوامل ایجاد استرس و نقش آن صورت گرفت و نتایج زیر به دست امد.
پرسشنامه ای با 52 موقعیت بالقوه تنش زا تنظیم و در اختیار دندان پزشکان قرار گرفت. 1332 دندانپزشک دانشگاه Quebec نمونه های مورد بررسی بوده اند. موقعیت ها در 5 درجه رتبه بندی شدند و ده موقعیتی که معدل بالای 3 را داشته اند موقعیت های پر استرس شناخته شده اند. سه موقعیت اولیه شامل : نا رضایتی بیمار از درمان ارائه شده به وی ، درمان بیمارانی که همکاری نمی کنند و عقب ماندن از برنامه زمانی می باشند.
نکته مهم دیگر این تحقیق ساعات کار در هفته است : 25 درصد افراد کمتر از 20 ساعت در هفته کار می کردند. 53 درصد بین 31 تا 40 ساعت و 22 درصد بیش از 40 ساعت کار می کنند.
نیمی از شرکت کنندگان کار فردی می کردند. 64 درصد از شرکت کنندگان دستیار تمام وقت دارند و نیمی از شرکت کنندگان سن کمتر از 35 سال داشته اند.
79 درصد متاهل اند، 14 درصد مجرد ، 7 درصد جدا شده اند، و 1 درصد از دندانپزشکان همسر خود را از دست داده اند. این تحقیق همچنان بیان کرده است که شیوع عوامل تنش زا و بروز آن به تیپ شخصیتی هر فرد وابسته است.
توضیح : (Type A : افراد با نیاز مبرم به فعالیت ، حس رقابت ، نیاز به موفقیت همواره و حس کمبود وقت مشخص می شود در حالیکه Type B فاقد این خصوصیات است.)
نهایتاً این تحقیق ایجاد فضایی دینامیک و پویا در محیط کار ، دانش مبارزه با انزوا ، بهره گیری از تکنیک های جدید ، update کردن معلومات ، کم کردن ساعات کار ، یادگیری برقراری ارتباط اجتماعی مطلوب و توانایی در محدود کردن اضطراب بیماران ، از راه حل های مبارزه با این تنش ها بر شمرده است.
نقد:
این تحقیق در دندانپزشکانی صورت گرفت که در یک مرکز مشابه مشغول به کار بوده اند و عامل بسیار مهم گوناگونی محیط کار و نحوه کار فردی یا گروهی به صورت خود به خود حذف شده است. از طرفی به علت بالا بردن تعداد نمونه ها و موقعیت های پیشنهاد شده ، مطالعه انجام شده از پاسخ های آماری قابل اعتماد و مفیدی برخوردار است. در این تحقیق دندانپزشکان از نظر جنسیت تقسیم بندی نشده اند.
v Occupational stress and Dentistry
این مطالعه توسط Freeman و همکاران در سال 1995در کشور انگلستان انجام گردید و نتایج زیر به دست آمد:
از آنجا که شاغلین حرفه های مختلف پزشکی و دندانپزشکی ، استرس های شغلی را انکار می کنند، نیاز به معرفی و شناسایی این عوامل به طور فزاینده ای احساس می شود.
فاکتوری که ذاتاً در مواجهه با این عوامل قرار می گیرد تیپ های شخصیتی است:
Type A : شخصیتی دارای استرس های شغلی بیشتری است.
دو راه حل کلی که این مقاله برای مقابله با استرس مطرح کرده است عبارتند از : 1- حل مشکلات 2- پردازش عاطفی . برای رسیدن به این هدف مشورت و طرح مشکل با همکاران ، متخصصین و مشاورین پیشنهاد شده ، انجام فعالیت های ورزشی آرام بخش نیز از توصیه های موکد این مقاله می باشد.
توصیه شده است که دندانپزشک باید مد نظر داشته باشد که برای هر بیمار نمی تواند همه خدمات لازمه را ارائه دهد و نیز از پذیرش بیمارانی که به صورت دائمی استرس زیادی ایجاد می کنند خودداری کند و در صورت اجبار به انجام امور ساده و کوتاه در حد ضرورت کلینیکی اکتفا نماید.
برقراری ارتباط بیمار و دندانپزشک باید قبل از شروع کار باشد وبه بیماران اجازه بدهیم درباره مشکلات به زبان خود صحبت و اعلام نیاز کنند. تاریخچه پزشکی و دندانپزشکی بیمار را تهیه کنیم و توقعات و انتظارات بیمار از درمان را جویا باشیم.
استخدام کارکنانی با روحیات بالا و افراد مشتاق و پرشور دارای روحیه یادگیری و توانایی مناسب و افرادی که به اصول و پایه های دندان پزشکی آشنا هستند در بازسازی محیط کاری مطلوب مناسب است. مثل هر حرفه دیگری ، این دندانپزشک است که تصمیم می گیرد شغلش هیجان انگیز و جالب باشد یا خسته کننده و بی روح. اگر حرفه تان برایتان انگیزه ایجاد نمی کند به مطالعات و تعلیمات مداوم پس از فارغ التحصیلی مبادرت ورزید.پیشنهاد شده است پروسه های غیر منتظره ای که در حین درمان به وقوع می پیوندد به وقت بعدی موکول شود تا دندانپزشک با برنامه ریزی و آمادگی مناسب اقدام کند.