پروپوزال حسابداری صنعتی

هزینه یابی مراحل عمل یا هزینه یابی مرحله ای

روشهای هزینه یابی اصولاً بر دو نوعند

هزینه یابی سفارش کالا

هزینه یابی مرحله ای

در روش هزینه یابی سفارش کار ، هر شماره کار به منزله واحد مستقلی تلقی می شود و هزینه اولیه  ( مواد و دستمزد ) و سربار ساخت آن جداگانه محاسبه و در برگ خلاصه هزینه مربوط ثبت می شود بطوری که هویت هر سفارش در سرتاسر دوره تولید مشخص می ماند. در نتیجه امکان دارد که برای مثال ، هزینه یک سفارش تکمیل شده با هزینه سفارش تکمیل شده دیگری که همانند آن است تفاوت داشته باشد.

روش هزینه یابی مرحله ای ( یا هزینه یابی مراحل عمل ) باهزینه یابی سفارش کار تفاوت دارد و در مواردی به کار می رود که تولید به طور مداوم یا به شکل تولید عمده جریان داشته باشد و محصولات از واحدهای مشابه با مشخصات یکسان تشکیل شده باشند که همگی یا هر نوع از آنها از مراحل عمل مشخص و مشترکی می گذرد و به این جهت نمی توان تمایزی بین واحدهای مختلف انواع محصول به منظور هزینه یابی قائل شد و هویت هر یک را جداگانه در نظر گرفت. چه هر واحد در حقیقت جزء تفکیک ناپذیری از یک مرحله عمل است. چون در روش تولید مرحله ای ، محصولات به طور مداوم در یک یا چند مرحله عمل ساخته می شوند هزینه یابی مرحله ای را هزینه یابی پیوسته نیز نامیده اند . با کار برد این روش ، هزینه یابی یک واحد مشخص از محصول ناممکن است و به این جهت می یابد یک دوره زمانی مبنای احتساب هزینه قرار گیرد و جمع هزینه های هر دوره به جمع محصول تولید شده در همان دوره تقسیم شود تا « هزینه متوسط واحد تولید» آن دوره به دست آید.

اصول هزینه یابی و روشهای حسابداری صنعتی

مثلاً اگر هزینه هی تولید در یک دوره عمل به قرار زیر باشد:

تولید در آبان ماه

000/100 واحد

مواد خام مصرفی در تولید

000/700 ریال

دستمزد مستقیم

000/300 ریال

سربار ساخت

000/250 ریال

هزینه متوسط تولید هر واحد محصول از تقسیم جمع هزینه های تولید در هر دوره به جمع تعداد محصول ساخته در آن دوره به دست می آید که در مثال بالا عبارت است از :

(ریال ) 5/12 = 000/100÷ 000/250/1

به این ترتیب به هر یک از 000/100 واحد محصول ساخته شده در این دوره مبلغ 5/12 ریال هزینه متوسط واحد تولید تخصیص داده می شود ، هر چند امکان دارد که مثلاً نرخ مواد مصرفی در یک روز از روز دیگر گرانتر بوده باشد. به عبارت دیگر در هزینه یابی مراحل عمل ، فرض می شود که مواد خام و کار و سربازی که در هر یک از واحدهای محصولات مشابه به کار رفته است یکسان است و به همین جهت هزینه یابی مراحل عمل را هزینه یابی متوسط واحد تولید نیز نامیده اند.

موارد استفاده از هزینه یابی مرحله ای :

هزینه یابی مراحل عمل برای تعیین بهای تمام شده یک محصول در هر یک از مراحل عمل یا عملیات بهره برداری در مواردی به کار می رود که مراحل تولیدی دارای یک یا تعدادی از مشخصات زیر باشند.

الف- در مواردی که محصول یک مرحله عمل ، ماده اولیه مرحله عمل دیگری را تشکیل دهد.

ب- در مواردی که در یک یا چند مرحله عمل محصولات اصلی متنوعی همزمان تولید شود که ممکن است با محصولات فرعی همراه باشند یا نباشند.

ج- درمواردی که طی یک یا چند مرحله عمل یا سلسله عملیات متوالی ، مواد یا محصولات تولید شده از یکدیگر تشخیص داده نشود ، مانند موردی که محصولات تکمیل شده فقط از لحاط شکل ظاهر با هم تفاوت داشته باشند. به این ترتیب هزینه یابی مراحل عمل را می توان به سه نوع : « مراحل عمل متوالی » و « مراحل عمل متوازی » و « مراحل عمل انتخابی » تقسیم کرد.

در مراحل عمل متوالی ، محصولات به طور پی در پی از مراحل عمل مختلف عبور می کنند و محصول تکمیل شده در مراحل قبلی ، ساده اولیه مراحل بعدی را تشکیل می دهد.

در مراحل عمل متوازی ، دو یا چند محصول از دو یا چند مرحله مجزا عبور می کنند و بالاخره در مراحل انتخابی انواع مختلف محصولات تولید می شوند که از بعضی مراحل مشترک و بعضی مراحل غیر مشترک عبور می کنند، مانند صنعت شیلات که در آن ماهی تازه ، ماهی شور و ماهی دودی تهیه می شود.

مواردی که هزینه یابی سفارش کار یا هزینه یابی خدمات کاربرد داشته باشد. معمولاً می توان هزینه یابی مراحل صابون سازی ، تولید مواد غذایی و صنایع تقطیر و تصفیه نفت خام و غیره را نام برد .

در بیشتر موارد تعداد فرمهای چاپی که در روش هزینه یابی مرحله ای به کار می رود از روش هزینه یابی سفارش کار کمتر است ، ولی تجزیه دقیقتر عملیات لازم است. مثلاً احتیاجی به تسهیم دستمزد پرداختی بین شماره کارهای متعدد نیست . چه هر دسته از کارگران به طور مداوم در یک مرحله مداوم در یک مرحله عمل یا یک دایره به خصوص مشغول کارند. همچنین مواد مستقیم به مقادیر عمده ، برای مصرف در هر مرحله عمل ، از انبار خارج می شود نه برای مصرف در سفارش کارهای متعدد و متنوع.

مشخصات عمومی:

در روش هزینه یابی مرحله ای کارخانه را به تعدادی دایره و مرحله عمل تقسیم می کنند که هر یک فقط به انجام عمل مشخصی اختصاصی دارد .

مثلاً در پالایشگاه نفت خام ، یک دایره اختصاص به تقطیر و تفکیک نفت خام به تعدادی ماده نفتی عمده دارد. دایره دیگر مواد نفتی نامرغوب را به مواد نفتی مرغوب تبدیل می کند.

یک مرحله ممکن است مشتمل بر یک یا چند عمل مختلف باشد که هر یک از آنها مرحله به خصوصی از دوره کامل تولید را تکمیل می کنند. هر مرحله عمل معمولاً زیر نظر یک مسئول اداره می شود که ممکن است سرکارگر یا سرپرست باشد.

برای هر مرحله یا دایره حساب جداگانه ای در دفتر هزینه باز می شود که هزینه مواد خام مصرفی و دستمزد پرداختی و سربار ساخت به آن بدهکار ، و حاصل فروش خالص محصولات فرعی و ضایعات به آن بستانکار می شود در حالی که محصول تکمیل شده در هر مرحله ، همراه با هزینه تولید آن به مرحله بعدی منتقل می شود و محصول تکمیل شده هر مرحله به منزله ماده اولیه ( یا ماده انتقالی ) مرحله بعدی تلقی خواهد شد. این سلسله نقل و انتقالات تا تکیمل کالا در مرحله نهایی تولید ، همچنان ادامه خواهد یافت. در واقع حساب هزینه هر مرحله به منزله جز یا قسمتی از یک حساب ساخت کالاست. به طوری که هزینه تولید در مرحله عمل جداگانه نشان داده می شود و به کمک آن می توان بهای واحد محصول آن مرحله عمل را محاسبه کرد.

هر نوع کمبود و ضایعات عادی در یک مرحله عمل به منزله یک هزینه اضافی ساخت تلقی می شود و زیان حاصل از آن در بهای تمام شده کالای سالم منظور می گردد و به افزایش هزینه متوسط واحد تولید آن مرحله می انجامد. مثلاً اگر هزینه تولید 100 واحد محصول 500/4 ریال باشد ، هزینه واحد تولید آن 45 ریال است ولی چنانچه 10 درصد ضایعات عادی تولید وجود داشته باشد هزینه واحد تولید به 50 ریال می رسد.

ضایعات غیر عادی یا ضایعات فوق العاده به بهای عادی تولید محاسبه می شود و مبلغ آن به یک حساب «زیان ضایعات فوق العاده» منتقل می گردد تا زیان ناشی از بی کفایتی و اتفاقات پیش بینی نشده یا سایر عواملی که به ایجاد ضایعات غیر عادی می انجامد روشن و مشخص شود.

هزینه های استاندارد در هزینه یابی مرحله ای :

در صنایعی که کاربرد روش هزینه یابی مرحله ای مناسب است ، استفاده از هزینه های استاندارد دارای مزایای زیادی است. هزینه های استاندارد مقیاسهایی به دست می دهد که می توان هزینه های واقعی را با آنها مقایسه کرد. تلفیق هزینه یابی استاندارد با هزینه یابی مراحل عمل مقیاس بسیار مفیدی جهت سنجش کفایت عملیات بهره برداری از کارخانه و سنجش میزان هزینه های تولید به مدیران مؤسسه می دهد. به این جهت شیوه هزینه یابی استاندارد بیش از پیش مورد استفاده قرار می گیرد.

روش ها و ویژگیهای هزینه یابی مرحله ای :

ویژگیهای یک سیستم هزینه یابی مرحله ای به شرح زیر است:

1- به منظور گردآوری ، تلخیص و محاسبه بهای تمام شده یک واحد کلای ساخته شد و هزینه کل تولید از گزارش هزینه تولید استفاده می شود.

2- هزینه های واقع شده در هر دایره ، به حساب کالای در جریان ساخت همان دایره بدهکار می گردد.

3- اطلاعات مربوط به تولید هر دایره گردآوری و سپس توسط همان دایره گزارش می شود.

4- کالای در جریان ساخت در پایان عملیات هر دایره به صورت معادل آحاد تکمیل شده بیان می شود.

5- جمع هزینه هایی که به حساب هر دایره بدهکار گردیده اند بر جمع تعداد کالاهای تولید شده در آن دایره تقسیم می شود تا میانگین بهای تمام شده یک واحد کلای ساخته شده برای یک دوره خاص تعیین گردد.

6-بهای تمام شده واحدهایی که طی عملیات صائع گردیده اند محاسبه و به بهای تمام شده واحدهای سالم تولید شده ، اضافه می گردد.

7- بهای تمام شده واحدهای تکمیل شده هر دایره به دایره بعد انتقال یافته و نهایتاً بهای تمام شده کالای تکمیل شده در پایان دوره محاسبه می شود.

سیستم هزینه یابی مرحله ای به منظور دستیابی به موارد زیر طرح ریزی می‌شود:

سیستم هزینه یابی مرحله ای به منظور دستیابی به موارد زیر طرح ریزی می‌شود:

1- گردآوری هزینه های مواد ، دستمزد و سرباز کارخانه هر دایره توسط همان دایره.

2- تعیین بهای تمام شده یک واحد کالای تولید شده در هر دایره.

3- انتقال بهای تمام شده موجودی کالای ساخته شده یک دایره به دایره بعد و نهایتاً به حساب انبارکالای ساخته شده.

تخصیص هزینه ها به موجودی کالای در جریان ساخت پایان دوره.

در صورتیکه تعیین دقیق بهای تمام شده یک واحد کالا و موجودیها از طریق هزینه  یابی مرحله ای مورد نظر باشد ، هزینه های دوره باید به کالاهای تولید شده طی همان دوره تخصیص داده شود.

هزینه یابی از طریق دوایر:

ماهیت عملیات تولیدی واحدهائی که از سیستم هزینه یابی مرحله ای استفاده می کنند به نحوی است که عملیات تولیدی در چندین دایره انجام می گردد. در سیستم هزینه یابی مرحله ای ، تعیین هزینه های مواد ، دستمزد و سربار کارخانه هر دایره ، باعث تسهیل کاربرد حسابداری سنجش مسئولیت میگردد و هر دایره  تولیدی عملیات خاصی را در جهت تکمیل محصولات انجام می دهد. برای مثال ، اگر یک واحد تولیدی دارای سه دایره مخلوط کردن ، تصفیه و تکمیل و بسته بندی باشد ، پس از تکمیل عملیات ساخت در دایره مخلوط کردن کالاهای تکمیل شده در این دایره به دایره تصفیه منتقل می شوند و سپس برای تکمیل نهائی به دایره تکمیل و بسته بندی انتقال می یابند. کالاهائی که ساخت آنها به پایان رسیده به انبار کالای ساخته شده ارسال خواهند شد.

در این سیستم ، کالاهای ساخته شده همراه هزینه های مربوطه از یک دایره به دایره ای دیگر منتقل می گردند. برای هر دایره یک حساب کالای در جریان ساخت جداگانه در نظر گرفته می شود و بدین ترتیب سهمی از هزینه های مواد، دستمزد و سر بار کارخانه که در تکمیل محصول به کار رفته است ، به حساب کالای در جریان ساخت همان دایره بدهکار می گردد.

هزینه یابی مرحله ای ، به منظور تعیین هزینه های مرحله و هزینه های انباشته یک واحد محصول ، با میانگین هزینه های یک دوره سرکار دارد. بهای تمام شده یک واحد کالای ساخته شده از تقسیم هزینه کل به تعداد محصولات تولید شده در عرض دوره بدست خواهد آمد. به هر حال تعیین میزان تولید هر دایره طی دوره با توجه به درجه تکمیل واحدهای در جریان ساخت پایان دوره صورت می گردد و ضمناً ارزشیابی واحدهای در جریان ساخت نیز مستلزم گردآوری مبلغ کل هر یک از عوامل هزینه و تعین هزینه یک واحد محصول هر دایره دارد.