روش تحقیق نظر دانشجویان دانشکده حقوق ، علوم سیاسی و زبان های خارجه دانشگاه آزاد مشهد در رابطه با علمکرد دو سال اخیر دولت نهم در عرصه سیاست خارجی

روش پژوهش در علوم سیاسی (الف)

 کارشناسی علوم سیاسی

انتخاب موضوع پژوهش

بحث و بررسی در خصوص مواضع دولت نهم در عرصه سیسات خارجی در دو سال اخیر و نظر دانشجویان دانشکده حقوق، علوم سیاسی و زبان های خارجه دانشگاه آزاد مشهد درباره آن، در مقایسه با بسیاری از مباحث دیگر از سابقه چندانی برخوردار نبوده و بهتر است بگویم تاکنون در حوزه مطالعاتی کمتر پژوهشگری قرار گرفته است دلیل توجه به این مبحث بررسی نظرات مختلف یک طیف تحصیلکرده اما محدود ، در خصوص نحوه عملکرد دولت در بعد بین المللی و برونداد روابط بین الملل تحت عنوان سیاست خارجی و بررسی نوع تنظیمات روابط خارجی دولت است .

در عرصه ی سیاست خارجی عملکرد موفق و رشد بالای روابط بین المللی دیگر کشورها اعم از اتحادیه اروپا ، ژاپن ، ایالات متحده ، روسیه ، چین و ... همچنین سطح بالای دیپلماسی بالای این کشورها که به نوعی در سیاست خارجی که درون داد آن منافع ملی یک کشور است جای می گیرد، باعث شد که با انجام یک نظرسنجی و یک تحقیق میدانی به نظر دانشجویان از عملکرد دولت نهم در عرصه ی سیاست خارجی در این تحقیق پرداخته شود .

طرح مسئله پژوهش

سیاست خارجی دولتها تحت تأثیر متغیرهای متعددی شکل می گیرد و واحدهای سیاسی اهداف و منافع تعیین نشده، جهت گیریها و استراتژیهای گوناگونی بر می گزینند. این متغیرها در حالتهای گوناگون به صورت متغیرهای مستقل و وابسته مورد توجه قرار می گیرند، و با دگرگون شدن شرایط و مقتضیات داخلی و بین المللی ممکن است طبقه بندی جدید از اهداف و نافع ملی و استراتژیها ارائه شود[1].

با روی کار آمدن دولت احمدی نژاد از تابستان سال 1384، برخی جهت گیریهای دیپلماتیک دستگاه سیاست خارجی دچار تغییر شد و در این میان پرونده هسته ای به محور اصلی مذاکرات دیپلماتیک ایران تبدیل شد و حل و فصل این موضوع در اولویت یک دستور کار دستگاه سیاست خارجی ایران قرار گرفت. [2]

در واقع باید گفت نوسانات قدرت نه تنها بر دیدگاه یک دولت از منافع ملی، بلکه بر جهت گیری ها و استراتژیهای سیاست خارجی آن نیز تأثیر می دهد.[3]

محمد احمدی نژاد که با شعار عدالت محوری بر سر کار آمد، تنها نامزدی بود که بر روی انرژی هسته ای تاکید نمود و نیز در راستای عدالت محوری گفت: ایران خواستار اجرای عدالت در سراسر جهان بوده و زور گویی قدرت های غربی را نمی‌پذیرد[4] و باید گفت از دستاوردهای دولت نهم در عرصه سیاست خارجی طرح مسئله اخلاق در فضای روابط بین الملل بوده است.[5] درپی آن روابط جمهوری اسلامی ایران با کشورهای ضد آمریکایی، آمریکای لاتین به خصوص کوبا، و نزوئلا، بولیوی و نیکارگوئه ارتقای چشمگیری یافت. دولت احمدی نژاد که پرچمدار بسیج جهانی اسلام است اکنون بیشترین روابط سیاسی خود را با دوستان امریکای لاتین خود، هوگوچاوز، اوامورالس، کاستر و دانیل اورتگا برقرار کرده و روابط با برادران مدرن و مسلمان خود در ترکیه و آزادیخواهان مومن و مسلمان عراق کمرنگ می شود.[6] منوچهر متکی وزیر امور خارجی دولت نهم می گوید:"سیاست خارجی دوره جدید تهاجمی اما نرم افزارانه و از جنس مناسبات بین المللی است." [7]

در مناسبات بین المللی راهبردی که تعریف شده راهبرد گفتمان مبتنی بر عدالت خواهی در روابط بین المللی می‌باشد. [8]

یکی از مهمترین مسائلی که در رابطه با سیاست خارجی بعد از روی کار آمدن دولت نهم مطرح گردید؛ سیاست نگاه به شرق و گسترش مناسبات ایران با کشورهای آسیایی بود در واقع عدم دستیابی به اهداف مورد نظر در روابط با کشورهای غربی در پرتو استقرار خصومت میان ایران و آمریکا به ویژه در پرونده هسته ای موجب شد تا بار دیگر گسترش روابط ایران با شرق مورد توجه و تأکید قرار گیرد.[9]

سیاست نگاه به شرق هر چند متضمن گسترش روابط ایران با دنیا به ویژه کشورهای آتیه و از شرقی است لکن دل بستن به این کشورها برای جانبداری از ایران در مقابل امریکا آن هم در پرونده جنجالی هسته ای، برغم امضای خود در پای قراردادش معلق گذاشت.

دولت هشتم با پذیرش ورود اروپایی ها به میانه بازی ایران و امریکا، مرتکب اشتباه شد  و دولت نهم نیز با گشودن درهای این پرونده به روی روس ها و چینی ها، همان خطا را در شرق تکرار کرد. [10]

هر میاس باوند متخصص روابط بین الملل با توجه به سیاست نگاه به شرق و رأی مثبت چین و روسیه علیه ایران می‌گوید: استراتژی نگاه به شرق نیز با شکست مواجه شده است. چین و روسیه از ایران استفاده ابزاری کردند و در جهت امتیاز گیری خود حرکت نمودند. آن ها هم از ایران امتیاز گرفتند و هم از غرب.[11]

 در واقع باید گفت سیاست نگاه به شرق در شرایط فشار غرب زمینه  ساز ناکامی است[12] از دیگر فعالیت‌های دولت نهم فتح باب دوستی با مصر و تغییر نام خیابان خالد اسلامبولی در تهران و همچنین تغییر نام خیابان پهلوی قاهره به مصدق و ایجاد و روابط بهتر با عربستان و نیز شرکت در اجلاس کشورهای عربی  خلیج در دبی برای دفع مسئله جزایر سه گانه دستگاه دیپلماسی دولت نهم، بوده است. لکن اظهارات احمدی نژاد در مجامع بین المللی در رابطه با موضوع هلوکاست باعث ایجاد تنش میان ایران و کشورهای اروپایی و آمریکایی شد چرا که فرانتس مونتفرنیگ، معاون صدر اعظم آلمان پس از نشستی با رئیس جامعه یهودیان آلمان گفت دولت این کشور برای اتخاذ اقداماتی درباره سخنان احمدی نژاد، تلاش خواهد کرد.

محمود احمدی نژاد در نشستی خبری در عربستان سعودی و در دانشگاه کلمبیا، کشتار یهودیان در زمان جنگ جهانی دوم را مورد شک و تردید دانسته و خواهان انتقال اسرائیلی ها به خاک اروپا شده بود.

احمدی نژاد عرب را متهم به ایجاد استانداردهایی برای اهانت به مسلمانان و نهادهای مذهبی آنان تحت لوای آزادی بیان کرده است؛ در عین حال تابویی برای هلوکاست قائل شده است.

 در پی اظهارات احمدی نژاد، وزارت خارجه آلمان اعلام کرد که سفیر ایران در این کشور را احضار خواهد کرد تا بار دیگر به او گوشزد کند که چنین اظهاراتی غیر قابل قبول است و باعث تیره شدن روابط شده و امکان سفر رئیس جمهور ایران به آن دسته از کشورهایی که انکار هلوکاست جرم است؛ [13] از میان می رود

والتراشتیاین مایر، وزیر خارجه آلمان نیز گفت که این سخنان یا شوخی است یا اینکه نشان دهنده میزان بالایی از بدبینی دولت ایران به جهان است و چنین سخنانی به تلاش اروپا برای ادامه تماس با ایران و حل مسئله هسته ای این کشور از طریق مذاکره کمکی نمی کند. [14]

با بررسی رویدادهای حوزه خزر از دو سال گذشته بیانگر این واقعیت تلخ است که دستگاه سیاست خارجی در این حوزه بسیار ضعیف عمل کرده است. پس از گذشت بیش از دو سال از آغاز به کار دولت نهم هنوز مشخص نیست مسئولیت پرونده خزر در دولت احمدی نژاد را چه کسی به دست گرفته است واگر وزارت خارجه در این حوزه اقدامی انجام داده است این پرسش اینگونه در اذهان صاحب نظران مطرح می شود چرا دولت افکار عمومی را در جریان پرونده خرز قرار نمی دهد. متأسفانه دریای خرز به فراموشی سپرده شده است. در چنین شرایطی کشورهای دیگر این فرصت در راستای تامین منابع ملی خود و نقض حقوق ایران در این منطقه به بهترین شکل بهره برداری می کنند.

در حالی که هم اکنون کشورهای ساحلی قراردادهای رنگین برای احداث پالایشگاه و ساخت خطوط لوله نفت و گاز با قدرت های منطقه ای و فرا منطقه ای امضا می کنند، مشکی نیست پس از گذشت چند سال به عملکرد خود رنگ و بوی حقوق هم خواهند داد و عرصه روابط بین الملل بر واقعیت است.[15]

دیپلماسی اقتصادی دولت نهم: در نشست شهریور 1384 شورای احکام آژانس بین المللی انرژی اتمی، آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، استرالیا، کانادا، بلژیک، آرژانتین، اکوادور، غنا، مجارستان، هند، ایتالیا، ژاپن، کره جنوبی، هلند، پرو، لهستان، پرتغال، سنگاپور، اسلواکی و سوئد، 22 کشوری بودند که به پیش نویس قعطنامه پیشنهادی اروپا علیه ایران، رأی مثبت دادند و به این ترتیب، ایران را دچار چالش سیاسی جدیدی کردند. بنابراین دیپلماسی اقتصادی دولت نهم رنگ جدیدی به خود گرفت.

جایگزینی مبادلات تجاری با اروپا: از شهریور 1384 بررسی های کارشناسی برای جایگزینی حدود بیست میلیارد دلار واردات مستقیم و غیر مستقیم از اتحادیه اروپا به ایران آغاز شده است. این اقدام که پیرو توقف مذاکرات اروپا با ایران در پرونده هسته ای صورت گرفت، تأثیرات محسوسی بر تراز بازرگانی تعدادی از کشورهای اروپایی گذاشت. در بررسی‌های انجام شده، جایگزینی کالاهای اروپایی با کالاهای تولید شده در شرق آسیا که مزیت قابل توجهی از نظر قیمت دارند، مورد توجه است.

گسترش روابط تجاری با کشورهای دوست و همیار: بلاروس و ایران مواضع مشابهی در خصوص مسائل کلیوی در عصره سیاست بین المللی دارند همین موضوع موجب شده تا هر دو کشور زمینه ای فراهم کنند که همکاری های اقتصادی و تجاری شان هم پای همکاری های سیاسی شان تقویت شود.

ایران و سوریه سال هاست که دارای روابط گسترده سیاسی و اقتصادی هستند و مسائل و دغدغه های مشترک سیاسی این دو کشور را به سوی همکاریهای بیشتر اقتصادی نیز سوق داده است

همچنین با ونزوئلا طی دوره ریاست جمهوری هوگوچاوز دارای مبادلات اقتصادی بوده است که از جلمه در سال 1385، ایران قراردادی به ارزش 5 میلیارد دلار در خصوص توسعه صنایع فراساحل و کشتی سازی با ونزوئلا امضا نمود. به علاوه در همین سال برای ساخت صنایع کشتی سازی در بولیوی یک تفاهم نامه سه جانبه میان ایران، ونزوئلا و بولیوی به امضا رسید.

با کشور کوبا نیز که از کشورهای دوست و نزدیک دولت نهم به حساب می آید دارای همکاریهای اقتصادی نیز بوده اند. از جمله در حال حاضر بانک توسعه صادرات ایران به منظور گسترش صدور خدمات فنی و مهندسی، طرحهای تأمین ایستگاه پمپاژ و احداث تصفیه خانه آب در کشور کوبا را با تضمین بیمه ای صندوق صادرات تأمین مالی می کند.

از دیگر فعالیت های اقتصادی دستگاه دیپلماسی دولت نهم اعطای کمک های مالی به کشورهای فقیر برای رهایی از وابستگی، به عنوان مثال، هیأت وزیران در سال 1384 پرداخت ده میلیون دلار کمک های مالی از سوی جمهوری اسلامی ایران به هفت کشور تاجیکستان، عراق،[16] نیجر، گینه، مالی، ارمنستان و گرجستان از عمل اعتبار توسعه را تصویب کرد.

یکی دیگر از برنامه های دولت احمدی نژاد، پیوند دادن اقتصادی کشورهای همسایه به ایران است که مهمترین آن صادرات انرژی (گاز) به سه کشور کویت، امارات متحده عربی و ارمنستان بوده و مذاکرات با هند و پاکستان ادامه خواهد داشت.[17] همچنین در ابتدای سال 1385 برنامه صادرات اضطراری دو میلیون متر مکعب به گرجستان در برنامه قرار گرفت. [18]

گفتنی است که نوسانات قدرت نه تنها بر دیدگاه یک دولت از منافع ملی، بلکه بر جهت گیریها و استراتژیهای سیاست خارجی آن نیز تأثیر می نهد. [19]

با توجه به آنچه که گفته شد و نیز اهمیت و جایگاه ویژه سیاست خارجی پرسش و مسئله اصلی پژوهش عبارت خواهد بود از:«نظر دانشجویان دانشکده حقوق، علوم سیاسی و زبانهای خارجه دانشگاه آزاد مشهد در رابطه با عملکرد دو سال اخیر دولت نهم در عرصه سیاست خارجی چیست؟»

با توجه به مسأله اصلی تحقیق و عنایت به متغیرهای دخیل در موضوع پژوهش پیش رو در ارتباط با عوامل موثر بر نظر دانشجویان بر عملکرد دولت در عرصه سیاست خارجی، 3 فرضیه ارائه کرد که فرضیه اول به عنوان فرضیه اصلی پژوهش و دو فرضیه آخر به عنوان گمانه های جایگزین رقیب مورد نظر می باشند:

هدف پژوهش

با توجه به اینکه در رابطه با این موضوع هدف این تحقیق انجام دادن یک نظر سنجی از دانشجویان به عنوان یک طیف آگاه جامعه در رابطه با سیاست خارجی دولت نهم می باشد در این پژوهش به نوبه خود سعی شده است و برای دانشجویان که وامدرار آرمان های ایرانی هستند، جایگاهی در بعد سیاسی قائل شود.