روش تحقیق نظارت مدارس

نظارت یکی ازحلقه های مفقودهء نظام آموزشی است ولزوم آن درهرزمان ودرهر رده آموزشی احساس میشودوبه منزله یک فراینددائمی بایددرمدرسه نقشی ایفاکندتاکارگزاران مدرسه از امکانات موجودبه نحومطلوب استفاده کنندوبهبودکیفیت راسرلوحه کارخودقراردهند. نظارت بهبودواصلاح شیوه های کلاس داری وتدریس معلم وکلیه اعمالی است که دریک آموزشگاه انجام میشود.نظارت در امرتعلیم وتربیت چیزی نیست که دریک مرحله اززمان انجام شودوسپس به آن توجهی نشود،بلکه فرایندی است که دائمابه آن نیازاست ودرهرزمان باالهام ازتجارب گذشته نیاز به آن بیشتراحساس میشود.

نظارت و راهنمایی آموزشی اززمان پیدایی نظامهای آموزشی به سبک جدید جزء وظایف مهم مدیران مدارس بوده است تقریبا در نظامهای آموزشی به دلیل اهمیت مساله آموزش و یادگیری و تاثیر مطلوب آن در آموزش و پرورش جوانان نظارت در تعلیم و تربیت جز لا ینفک نقشهای سازمانی محسوب میشود.درنظامهای آموزشی اغلب کشورهاهدف ازقراردادن نقش نظارت به طوررسمی،حل وفصل مسائل و مشکلات آموزشی معلمان اصلاح فرایند تدریس و یادگیری و ارتقای کیفیت عملکرد معلمان و درنتیجه دانش آموزان است.

طرح نظریه ها واندیشه های نو و روشهاو الگوهای جدید تدریس آموزشی در آموزش و پرورش از طرف صاحبنظران و متخصصان و معلمان با هدف ارتقای کیفیت عملکرد معلمان و مدیران و دانش آموزان ، کاهش افت آموزشی ، جلوگیری از اتلاف وقت و از دست دادن فرصتها و ارتقاء و حفظ نتایج مطلوب آموزشی و کاهش هزینه هاو جذب مشارکتهای مالی و ارتباط با اولیاء و متخصصان آموزشی ، ضرورت نظارت آموزشی را بر مسؤلان و مدیران آموزش وپرورش بیش از پیش آشکار ساخته است .

در مدارس ما متاسفانه با اینکه نظارت آموزشی از وظایف کلاسیک مدیران آموزشی تلقی می شود وبا این حال آنان به علل گوناگون برای اجرای این وظیفه تلاش نکرده و نمی کنند . در نتیجه مسائل و مشکلات آموزشی معلمان همچنان لاینحل باقی مانده است مدیران مدارس در چهارچوبهای فعلی و با روشهای کنونی توانایی پاسخگویی به مسائل ومشکلات معلمان و رفع نیازهای آنان را ندارند .از یک طرف مدیران مدارس به ایفای نقش نظارت علاقه ای نشان نمی دهند واز طرف دیگر اکثرمعلمان نظارت بوسیله مدیرانشان را نوعی مداخله یا ایجاد مزاحمت در کار خود تلقی می کنند و اصولا از این کار بیمناکند یا تصور می کنند که نیازی به اصلاح کارخود ندارند .در نتیجه هیچگاه مدیران و معلمان تصور مثبتی از نقش یکدیگر در ذهن نداشته اند تا بتوانند با هدف رفع مسائل و مشکلات آموزشی معلمان ارتباط و همکاری نزدیکی با هم داشته باشند عدم توجه به اهمیت نقش نظارت و طرح اندیشه ها و روشهای نو در مدارس بتدریج موجب شده است که الگوهای سنتی و غیر مؤثر آموزشی همچنان سبک وسیاق جاری و مسلط در مدارسمان باشد و سرانجام اینکه برای کسب نتایج مطلوبتر آموزشی، نو اندیشی، نو گرایی و نو آوری مورد آزمایش و تجربه قرارنگیرد .

بیان مساله :

امروزه ، آموزش و پرورش در تمام کشور ها از اهمیت و ارزش قابل ملاحظه ای برخوردار بوده و نقش آن در رشد وتوسعه اقتصادی اجتماعی ، فرهنگی وسیاسی غیر قابل انکارمی باشد . بدین جهت صاحب نظران تعلیم وتربیت اعتقاددارندکه کارکنان آموزشی منجمله مدیران و معلمان بایستی برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده از شایستگیها و آمادگیهای خاصی برخوردار باشند. از طرف دیگر به سبب رشد بی رویه جمعیت ،هجوم سیل آسای دانش آموزان به محیطهای آموزشی وبه تبع آن اجباردر به کارگیری معلمان فاقد تجربه و یا آمادگیهای لازم در زمینه تدریس و اداره کلاس و عدم توجه به لزوم استفاده از امکانات تجهیزات آموزشی در آموزشگاه و هم چنین عدم اجرای مناسب برنامه های آموزشی و ارزشیابی منظم عملکرد معلمان و کارکنان آموزشگاه و عدم ارائه باز خورد صحیح به آنها ، امکان تحقق کامل هدفهای آموزشی را مورد تردید قرارداده است

از این رو به منظوررفع مشکل مزبور، در کنار عوامل متعددی که مطرح هستند نظارت در آموزش و پرورش از جایگاه ویژه ای برخوردارمی باشد و با توجه به اینکه می دانیم امر نظارت در آموزش و پرورش از وظایف بسیار مهم مدیران می باشد واز به انحراف کشیده شدن مسیر آموزش جلوگیری می کند . اگر نظارت دقیق ومنطقی باشد در حین آموزش اصلاحات مورد نظر را در هر آموزشگاه بوجود می آورد با این وجود امر نظارت جهت بهبود بخشیدن به کار آموزش بسیار مفید می باشد .

اهداف تحقیق :

1 شناخت دیدگاه مدیران مدارس در خصوص نحوه نظارت آموزشی .

2 شناخت وضعیت نظارت مدارس از سوی کارشناسان ادارات آموزش و پرورش و تعیین نقاط ضعف و قوت آن .

3 بررسی میزان استقبال کادر آموزشی مدارس از نظارت کارشناسان .

4 بررسی میزان تاثیر نظارت بر رشد کمی و کیفی آموزش .

5 ارائه پیشنهاداتی جهت بهبود امرنظارت بر اساس یافته های پژوهشی .

6 بررسی میزان تاثیر اعمال نظارتی مدیران مدارس بر افزایش کار آیی .

7 آشنایی مدیران مدارس با انجام فعالیتهای نظارتی .

8 آشنایی با کیفیت اجرایی برنامه های آموزشی .

9 ارائه بازخورد بوسیله مدیر به دبیران در مورد نتایج امتحانات دانش آموزان .

10 اشنایی مدیران با چگونگی تخصیص منابع مالی آموزشگاه .

11 دستیابی به اطلاعات مورد نیاز در خصوص نظارت بر کار آموزشگاه .

سوالات تحقیق :

1 آیا بین نظارت مدیر بر اجرای برنامه های آموزشی مصوب و ارائه شده از طرف وزارت آموزش و پرورش بر عملکرد آموزشی مدارس رابطه وجود دارد ؟

2 آیا بین ارزیابی و بررسی نتایج امتجانات دانش آموزان و ارائه بازخوردبه دبیران و معلمان برعملکرد آموزشی مدرسه رابطه وجوددارد؟

3 آیا بین نظارت مدیر بر چگونگی تخصیص منابع مالی و امکانات فیزیکی مدرسه بر فعالیتهای آموزشی و پژوهشی مدرسه را بطه وجود دارد ؟

4 آیا بین ارزشیابی منظم عملکرد معلمان و ارائه بازخورد به آنها بر عملکرد آموزشی مدرسه رابطه وجود دارد ؟

متغیرهای تحقیق:

متغیرعبارت است از ماهیتی که ارزش های مختلف راقبول کند .به عبارت دیگرمتغیرچیزی است که تغییر می یابد .

در یک تعریف کلی ترودقیق تر متغیر عاملی است که ارزش های مختلفی را به آن نسبت می دهند . مثلاً متغیر«قد» یا «سن»هرکدام عاملی است که ارزش های عددی را بدان منسوب می کنیم . با توجه به مثال بالا متوجه می شویم که متغیرها دارای انواعی هستند و می توان این انواع مختلف را از طریق دو گروه مورد مطالعه قراردهیم . که عبارتند از : 1- متغیر مستقل    2- متغیر وابسته  . که در این پژوهش متغیر مستقل و وابسته را تعریف می کنیم و سپس متغیرهارا دراین پژوهش مشخص می کنیم .

1- متغیر مستقل : به متغیری گفته می شود که ازطریق آن متغیر وابسته تبیین یا پیش بینی می شود به این متغیر،متغیرمحرک یا درون دادگفته می شودومتغیری است که توسط پژوهشگراندازه گیری ،دست کاری یاانتخاب می شود تا تأثیریارابطه آن بامتغیردیگری اندازه گیری شود متغیرمستقل ،متغیرپیش فرض است به این معنی که این متغیر مقدمه ومتغیروابسته نتیجه آن است .

در این پژوهش متغیر مستقل عبارت است از : میزان فعالیتهای نظارتی مدیران مثل کنترل ، نظارت ،بررسی ،تجزیه و تحلیل ، مدیریت و ... .

2- متغیر وابسته : متغیر پاسخ ،برون دادیا ملاک است وعبارت است ازوجهی یا جنبه ای از رفتاریک ارگانیزم که تحریک شده است .متغیر وابسته متغیری است که مشاهده یا اندازه گیری می شود تا تأثیر متغیر مستقل بر آن معلوم و مشخص شود .

که در این پژوهش متغیر وابسته عبارت است از: عملکردآموزشی مثل :نتایج امتحانات میزان درصدقبولی دانش آموزان نرخ گذر،پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و... .

3- متغیرهای مداخله گر: متغیری است که به صورت فرضی ،برپدیده مشاهده شده تأثیر می گذارد ولی قابل مشاهده واندازه گیری و دستکاری نیست و تأثیرآن باید از طریق تأثیرمتغیرهای مستقل و تعدیل کننده بر رویدادهای قابل مشاهده مشخص شود .

ودراین پژوهش متغیر مداخله گر عبارت است: از قوانین و مقررات که فعالیتهای نظارتی مدیررا محدودمی کند .

تعاریف عملیاتی

تعریف نظارت: [1]

در فرهنگ فارسی عمید «نِظارت به معنای زیرکی و فراست : نَظارت به معنای عمل ناظرومقام او ومراقبت در اجرای امری ».

در فرهنگ تعلیم و تربیت نظارت و راهنمایی این چنین تعریف شده است :

«کوششهای مسئولان منتخب مدرسه برای راهنمایی و هدایت معلمان ودیگر کارکنان آموزشی در اصلاح وضع آموزش و روشهای تدریس که مستلزم تحریک رشد و پیشرفت حرفه ای معلمان ،انتخاب هدفهای آموزشی و تجدید نظردر آنها ، مواد آموزشی ، روش های تدریس و ارزشیابی آنهاست » {گود1973}.[2]

نظارت آموزشی :

آن جنبه از مدیریت مدرسه می دانند که اساسا به برآوردن نیازهای آموزشی سازمان آموزش وپرورش کمک میکند .[3]

عملکرد آموزشی: بررسی و اندازه گیری فعالیتهای نظام های آموزشی . مثل اندازه گیری میزان درصد قبولی دانش آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی ، میزان قبولی دانش آموزان در کنکور ، میزان نرخ گذر دانش آموزان ...

نظارت یا کنترل:

عبارت است ازمطابقت مراحل مختلف عملیات با اهداف از پیش تعیین شده و حصول اطمینان از پیشرفت مطلوب امور می باشد . نظارت در تعریف فوق شامل دو بعد می باشد : نظارت برکارکنان و نظارت برعملیات .[4]

نظارت :

نظارت را باید در ارتباط با مفاهیم قدرت ، اختیارونفوذ مورد بررسی قرارداد و آن به معنای کوشش برای اثر گذاری یک شخص یا واحد سازمانی مشخص یا واحد سازمانی به شخص یا واحد سازمانی دیگرمی باشد. [5]

عملکرد: یعنی اندازه گیری نتایج (رابینزسال 1378 ص 317)

عملکرد:به کیفیت فعالیت اجرایی تشکیل دهنده سیستم نیزعملکرد اطلاق می شود .(محمدزاده سال 1374 ص 20 ).

عملکرد:تجلی تغییرات ناشی از یادگیری در قالب رفتارِآشکارشده وقابل مشاهده یا تبدیل رفتاربالقوه به رفتار بالفعل بدانیم . عملکردمتاثر از عوامل متعددی مانند انگیزش گرایش ،مقتضیات و موقعیتهای مختلف محیط است .

قلمرو تحقیق :

قلمرو موضوعی :  در این تحقیق نظارت در آموزش و پرورش است . نظارت آموزشی آن نوع فعالیتی است که در غالب نظارت توسط مدیر آموزشگاه انجام می شود فعالیت نظارت شامل کنترل و مراقبت مدیر از فعالیتهای آموزشی و بررسی و تجزیه و تحلیل بازدیدو .... را شامل می شود و نظارت تمام کوششهای مسئولان منتخب مدرسه برای راهنمایی و هدایت معلمان و دیگر کارکنان آموزشی در اصلاح وضع آموزش و روشهای تدریس که مستلزم تحریک رشد و پیشرفت حرفه ای معلمان ، انتخاب هدفهای آموزشی و تجدید نظر در آنها مواد آموزشی ، روش های تدریس و ارزشیابی آنهاست .

قلمرو مکانی : در این پژوهش قلمرو مکانی شامل مدارس شهرستان اراک می باشد که از دو منطقه 1 و 2 تشکیل شده است و حوزه شهر اراک و روستاهای مجاور آن را شامل می شود .

قلمرو زمانی : این تحقیق در سال تحصیلی 83 – 82 انجام یافته است .

مقدمه :

در هر پژوهش علمی که انجام می شود ابتدا سوابق و تاریخچه آن پژوهش باید بررسی گردد و از کارهای انجام شده گذشته استفاده شود که از تکرارو دوباره کاری پرهیز شود. و از پژوهشهای انجام شده قبلی نیزجهت بهترشدن امرپژوهش بهره برداری نماییم تا بتوانیم تحقیق خوب و جامعی ارائه دهیم که مورد استفاده کاربردی قراربگیرد .

ما در این فصل ابتدا تعریفی مختصرازنظارت ارائه خواهیم داد و سپس اهداف نظارت را تشریح خواهیم کرد  تابدانیم که به چه اهدافی خواهیم رسید و هدف از نظارت بطورکلی چیست ؟ و ضرورت و اهمیت نظارت با بیانی ساده مطرح شده است و تاریخچهء نظارت و راهنمایی از ابتدای بوجودآمدن نظام تعلیم و تربیت تازمان حال مورد بررسی قرارگرفته و عناوین مختلفی که در طول تاریخ از نظارت داشته اند را مورد توجه قرارداده شده است .روشهای نظارت مورد توجه قرارگرفته و انواع روشهای نظارت از قبیل نظارت همتا،نظارت بالینی و غیره مطرح شد.و نظریه متخصصین تعلیم وتربیت درخصوص نظارت آموزشی مطرح گردید ودرآخرتعدادی ازنتایج تحقیقات مشابه که در ایران و خارج ازکشورانجام شده است را به طورکلی و اجمالی آورده شده  است .  

تعریف نظارت:

درمتون اصلی واخیرمربوط به نظارت میتوان حداقل پنج مفهوم سازی عمده رایافت وهر یک ازمفاهیم درذیل آورده میشودوبرای هرکدام تعریفی آورده میشود.

نظارت دراقدام به اموراداری .

نظارت دراقدام به امورآموزشی .

نظارت دراقدام به اموردرسی .

نظارت دراقدام به امورروابط انسانی .

نظارت دراقدام به مدیریت .

نظارت در اقدام به نقش کلی رهبری.

گلیک من (1) تعریف نظارت اداری را این گونه بیان می کند .

معلمان در صف مقدم آموزش درس موفق قراردارند .نظارت در پشت صحنه است و برای توانمند کردن معلمان در موفقیت در کار خود پشتیبانی دانش و مهارت فراهم می کند.

کورتن (2) در نظارت در اقدام به امور آموزشی :

برنامه آموزشی را می توان بدون نظارت اجراکرد هرچندکه بندرت می توان امیدی به سازندگی آن داشت .به هرحال کاملا آشکاراست که نظارت به کلی به ملاحظات برنامه آموزشی وابسته است و این مطلب نیازی به بحث ندارد .

تعریف نظارت در اقدام به آموزش درسی :

در تعریف کوموکس (1997) آمده است : نظارت آن فرایند رهبری با هدف نهایی بهبود آموزش درسی است .

تعریف نظارت در اقدام به روابط انسانی :

اچسون وگیل در تعریف (1992) این مفهوم را چنین آورده است .

نظارت همکاری با افراد است به جای مستقیم بودن تعاملی است و به جای اقتدارمنشانه مردم سالارانه است به جای ناظر محوری معلم محوراست .

تعریف نظارت به گونه مدیریت تعریفی از آلفونسو(3)،فرت (4)، نوی(5)،[6]این موضوع را این چنین تعریف می کند .

نظارت در همه سازمانهای پیچیده موجود است . برای این که این سازمانها می خواهند خود را حفظ کنند و گاهی به فکربهبود و تهذیب خود می افتند .ارتباط میان نظارت و سازمانها روشن ومستقیم است و منابع سازمانی باید درتحلیل کارآیی و مؤثر بودن به کار افتد … این توصیفات از نظارت در درون سیستمهای تولیدسازمانی دلالت بر نتیجه مهم کاربردی برای مربیانی که در گیر نظارت درسی هستند دارد . مدرسه یک سیستم تولیدی است  .

ششمین تعریف نظارت آموزشی به گونه وظیفه رهبری برحسب نظرموشر(1) وبریل (2) « وظایف نظارت را تدریس نحوه تدریس به معلمان و رهبری حرفه ای در تدوین مجدد شآموزش عمومی به خصوص در برنامه درسی آن ،تدریس آن ،شکلهای آن ،منظور می داریم»[7] .

اصول نظارت :

اصل سازمانی:

    نظارت و راهنمایی آموزشی رفتاری سازمانی است و باید مسؤلیتی مدیریتی در مدرسه تلقی شود . در مدارسی که برنامه نظارت و راهنمایی آموزشی و پست راهنمای آموزشی به طوررسمی وجود ندارد ، مدیر مدرسه باید راهنمای آموزشی با ایفا کند .چنانچه او صرفا به امور اداری مدرسه بپردازد و نقش خود را در حیطه وظایف آموزشی اش فراموش کند ، درک درستی از نقش خود ندارد .اما امروزه ،نظارت به عنوان یک رفتار سازمانی مهم در تشکیلات آموزش و پرورش اغلب کشورها وجود دارد و مسؤلیت آن برعهده مدیر مدرسه می باشد .