پایان نامه تجزیه و تحلیل الزامات اجرایی نظام جانشین پروری مدیریتی در شهرداری مشهد

خلاصه

در تحقیق حاضر ضمن بهره گیری از مطالعات جانشین پروری انجام شده در داخل کشور که با مراجعه به اسناد می‌توان ادعا کرد تعدادشان بسیار معدود است ؛ از مدل جانشین پروری ویلیام جی. راث ول از دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا به عنوان مهم ترین پایه تئوریک استفاده شده است.

تحقیق حاضر جهت تجزیه و تحلیل الزامات اجرایی نظام جانشین پروری مدیریتی در شهرداری مشهد انجام شده است.

انتخاب ابعاد، بر پایه اطلاعات گردآوری شده از نظر خبرگان جامعه مورد بررسی انجام گرفته است. پس از استخراج این ابعاد که شامل تعهد مدیران، سیاستهای منابع انسانی بود ؛ دو پرسشنامه مجزا برای سنجش وضعیت موجود این ابعاد طراحی گردید. ضمن آنکه سوالات به گونه ای طراحی شده بود که امکان کسب اطلاعات راجع به پتانسل های موجود در سیستم را برای ایجاد هر یک از این ابعاد ضروری فراهم آورده است. برای تجزیه تحلیل اطلاعاتی که از پرسشنامه و مصاحبه ها جمع آوری و طبقه بندی شده اند از روشهای آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده است. از آمار توصیفی جهت استخراج، توصیف و تجزیه و تحلیل نکات اساسی طرح نظام جانشین پروری مدیریتی در شهرداری به تفکیک مولفه ها و شاخص ها در قالب وضع موجود و از آمار استنباطی برای آزمون فرضیه ها و تبیین روابط معنی داری بین متغیر های مصاحبه و پرسشنامه استفاده شده است.

1

در پایان نتیجه گیری و پیشنهاد بر اساس مراحل مذکور ارائه شده است.

201. مقدمه

در این بخش از تحقیق نگارنده به دنبال شکل دهی ادبیات تحقیق و بررسی موضوعی نظام جانشین پروری مدریتی می‌باشد. ادبیات این تحقیق در 3 بخش با رویکرد تحلیل پیرامون موضوع به بحث  و بررسی پرداخته است. در بخش اول با توجه به اینکه نظام جانشین پروری زیر مجموعه برنامه ریزی منابع انسانی می‌باشد ؛ به دنبال شناخت این نظام به ادبیات برنامه ریزی منابع انسانی پرداخته شده است.

در بخش دوم با توجه به موضوعیت تحقیق و برای شکل دهی الگوی لازم به صورت تئوریک، به بررسی تئوری نظام جانشین پروری مدیریتی و الزامات آن پرداخته شده است در بخش سوم جهت شناخت پژوهش های مرتبط با تحقیق، نگارنده به بررسی پایان نامه های موجود و پژوهش های مرتبط پرداخته است.

2

301. مقدمه

بررسی و تحلیلی نقادانه شیوه های تطبیق به هر یک از فنون ویژه علمی، وظیفه شاخه ای از فلسفه علم است که « روش شناسی[1] » خوانده می‌شود. مباحث روش شناسی بیشتر محصول این است که معلوم نیست دانشمند چه می کند یا این که چه باید بکند. البته روشن کردن پاسخ آن سوال، دلایل دستوری و تکلیفی هم دارد. روش شناسی تحلیلی (نه دستوری) شاخه ای نسبتا جدید است و شاید ابداع جان هرشل باشد (سروش، 1372، 161)

دستیابی به هدف اصلی تحقیق زمانی که جستجوی شناخت با روش شناسی درست صورت پذیرد میسر خواهد بود. روش شناسی را میتوان از چند دیدگاه مورد بررسی قرار داد.

روش شناسی، مطالعه منظم، منطقی و اصولی است که جستجوی علمی راهبری می‌کند. از این دیدگاه روش شناسی به عنوان شاخه ای از منطق و یا حتی فلسفه قلمداد می‌شود. در دیدگاهی دیگر « روش شناسی با روش های پژوهش تجربی نظیر امار، مورد کاوی، مصاحبه و غیره سرو کار ندارد، بلکه توجه اصلی آن به زمینه هایی کلی برای معتبر سازی کاری علمی است، پس روش شناسی دقیقا نه یک رشته فلسفی و نه رشته ای علمی است » و در نهایت بعضی روش شناسی را مبحثی نظری و غیر علمی می‌دانند که با تعقل، منطق و فلسفه مرتبط است.

اگر از دیدگاه های مختلف بگذریم، روش شناسی (فارغ از ابعاد فلسفی ان) به مجموعه ای به هم پیوسته از قواعد، اصول و شیوه های معمول در یک رشته از دانش اطلاق می‌شود .

در بین شیوه های گوناگونی که برای شناخت وجود دارد روش های علمی مورد نظر است و چنین شیوه هایی جز با اتخاذ روش های دقیق میسر نیست. چنانکه گفته شده روش شناسی به نوعی فلسفه یا بینش برای شکل گیری روش ها اطلاق می‌شود. حال ببینیم روش چیست و ویژگی های اساسی آن کدام است ؟

302. روش چیست ؟

روش ؛ معادلی فارسی برای واژه Method می‌باشد که معنای « در پیش گرفتن راه » و یا معین کردن گام هایی که برای رسیدن به یک هدف می‌باید با نظمی خاص برداشته شود. طبیعت این گام ها و اوصاف تفصیلی آن ها بستگی به هدف مطلوب و نحوه های رسیدن به آن دارد، لذا روش علمی با توجه به هدف، از علم تفاوت دارد و بر حسب این که کدام تئوری را درباره نسبت میان آن اهداف و شرایط اولیه قبول کنیم باز هم فرق می کند، یعنی اگر روش هایی را که عقل، علمی بودن آن ها را تایید می‌کند بر روی یک پیوستار قرار دهیم، قدر مشترک آن ها، متعهد بودن به شواهد تجربی و سادگی صورتبندی منطقی است که البته در صورت بروز تعارض میان آن دو، تقدم با متکی بر شواهد بودن می‌باشد. دکارت روش را راهی می‌داند که به منظور دستیابی به حقیقت در علوم باید پیمود. به طور کلی می‌توان نتیجه گیری کرد که روش را مجموعه ای از شیوه ها و تدابیری دانسته اند که برای شناخت حقیقت و برکناری از لغزش به کار برده می‌شوند، به طور دقیق تر روش به سه چیز اطلاق می‌شود :

1- مجموعه طرقی که انسان را به کشف مجهولات و حل مشکلات هدایت می‌کنند.

2- مجموعه قواعدی که هنگام بررسی و پژوهش واقعیات باید به کار روند.

3- مجموعه ابزار یا فنونی که آدمی را از مجهولات به معلومات راهبردی هدایت می‌نمایند. بدین ترتیب ملاحظه می‌شود روش، لازمه دانش است و هیچ دانشی بدون روش قابل تصور نیست، اعتبار دستاوردهای هر دانشی نیز وابسته به روش یا روش هایی است که در آن مورد استفاده قرار گرفته است.

303. ویژگی های کلی روش

ویژگی های کلی روش علمی بسیارند که در زیر به اساسی ترین آنها اشاره می‌شود :

1- نظام مند بودن[2]

2- عقلایی بودن [3]

هر روش باید بر نظمی عقلانی و مبتنی بر خرد و سنجش استوار باشد از این رو داده هایی که بر پایه عواطف[4]، تخیل[5] یا توهم[6] تنظیم شوند یقینی نیستند.

3- روح علمی [7]

هر روش که مبتنی بر نظمی عقلانی باشد برخوردار از روح علمی است و خود مستلزم احراز شرایطی چون بی طرفی[8]، تسلط بر خویشتن، سعه صدر و بالاخره تواضع است.

4- واقعیت گرایی [9]

هر روش زمانی راه به کشف قوانین درست یا نظریه های مستحکم می‌برد که از درون نگری[10] یا درون کاوی و شهود گرایی[11] و هر آنچه دوری از واقعیت را موجب گردد، جدایی یابد (ساروخانی، 26، 1372) به طور کلی می‌تواند گفت :

روش تحقیق علمی، فرایند جستجوی منظم برای مشخص کردن یک موقعیت نامعین است. (بازرگان و دیگران، 24، 1376) به عبارت دیگر روش علمی شکل خاص و نظام داری از جستجو است که همواره به دنبال حقیقت است، حقیقتی که از طریق بررسی های منطقی معین می‌شود. چون آرمان علم، دستیابی به روابط درونی نظام دار بین واقعیت ها با استفاده از روش « شک نظام دار » است، روش علمی نیز باید همین ایده آل را از طریق آزمایش، مشاهده، بحث و تفسیرهای منطقی بر پایه اصول موضوعه[12] قابل قبول و (ترکیبی از این عوامل) و روابط بین پدیده ها کشف کند.

بنابراین پژوهش و روش علمی (اگر یک چیز نباشد) کاملا نزدیک و وابسته به یکدیگرند در پی یافتن پاسخ برای پرسش هایی از این گونه به کار می روند که: آیا چنین است ؟ تا چه اندازه چنین است.

چه شرایط کلی موجب می‌شود که چنین باشد؟ به بیان دیگر از کاربرد روش علمی دستیابی به موارد زیر می‌باشد :

الف - افزایش میزان مناسبت[13] و ارتباط بین جواب و مساله مورد نظر

ب - بالاترین میزان اعتبار یا روایی[14] و پایایی[15]

ج - کاهش میزان تورش[16] (هومن، 23، 1373)

روش علمی خصوصیتی دارد که هیچ روش دیگر کسب آگاهی آن را ندارد و در آن خصوصیت خود اصلاحی[17] است. در ساختار علم وارسی های ذاتی وجود دارد. این وارسی ها چنان ملحوظ اجرا می‌شوند که فعالیتهای علمی و نتایج را تا پایان دستابی به دانش معتبر کنترل و تضمین می‌کنند. اگر این وارسی های مورد استفاده در پژوهش علمی در نهایت امکان با واقعیت خارج از باورها، ادراکات، سوگیری ها، ارزش ها، نگرش ها و هیجانات شخصی دانشمند گره خورده باشند، شاید بهترین واژه برای بیان آن ها، « عینیت[18] » باشد، به عبارت دیگر، عینیت عبارت از توافق در داوری های متخصصان پیرامون آنچه مشاهده می‌ شود و آنچه که در یک پژوهش باید انجام گیرد و انجام یافته است، می‌باشد. (کرلینچر، 24، 1375)

مساله شناخت علمی برای پدیده های اجتماعی و پدیده های طبیعی اساسا به یک صورت مطرح می‌شود در هر دو حالت، فرضیه های نظری را باید با داده های مشاهده شده مقابله کرد حتی اگر برای رسیدن به شناخت علمی چندین راه وجود داشته باشد، هر تحقیقی باید پاسخگوی چند اصل پایدار و همسان باشد .

روش، شیوه پیشی گرفتن به سوی یک هدف است. روش ها، صورت های خاصی از فعالیتهای علمی هستند و برای این منظور طراحی شده اند که پدیده ها با موضوع تحقیق بهتر سازگار باشند اما سازگاری  روش با موضوع تحقیق» محقق را از رعایت اصول روش علمی بی نیاز نمی‌کند (خاکی، 140، 1379)

304. روش شناسی تحقیق

در این تحقیق نگارنده با توجه به موضوع، برای سنجش فرضیات تحقیق در دو پرسشنامه جداگانه به اهداف و مسائل تحقیق پاسخ گفته است. نگارنده برای شناخت الزاماتی که باید بررسی شوند بر اساس الزامات مدل ویلیام راث ول به جمع آوری نظر خبرگان پرداخته بر اساس نتایج مدون که در فصل چهارم موجود است، به شکل دهی فرضیات تحقیق اقدام نموده است.

عمده ترین الزامات در دو بعد شامل :

میزان تعهد مدیران به نظام جانشین پروری مدیریتی

سیاستهای منابع انسانی جهت اجرایی نظام جانشین پروری مدیریتی تعیین گردیده است .

برای سنجش هر یک از ابعاد چارچوبی تعریف شده که به تناسب توضیحات درباره آنها ارائه خواهد شد. بر این اساس با توجه به مجزا بودن ابعاد، برای هر یک از ابعاد منحصرا یک پرسشنامه طراحی شده است. مراحل روش شناسی در این تحقیق به شرح شکل 301 است.

       مفهوم                         ابعاد                        مولفه ها                    شاخص

1-میزان

تعهد به نظام

2-استراتژی منابع انسانی جهت اجرا

1-1-تلاش در جهت گسترش نظام

2-1-اعتقاد به ارزش های نظام

3-1-تمایل برای مشارکت در نظام

شاخص های 101 الی 104

شاخص های 105 الی 1011

شاخص های 1012 الی 1016

1-2-پیش بینی نیاز مدیریتی

2-2-ارزیابی منابع و استعدادهای موجود

3-2-پرورش نیروهای مستعد

4-2-استخدام و بکارگیری نیروها

شاخص های 201 الی 205

شاخص های 206 الی 208

شاخص های 2014 الی 2016

شاخص های 209 الی 2013

شکل 1-3

مراحل روش شناسی

الف): تخصص: نظر به اینکه این تحقیق امکان سنجی اجرای نظام جانشین پروری مدیریتی در شهرداری را مورد مطالعه قرارمی‌دهد لذا کلیه پاسخگویان به سوالات باید با این مفاهیم آشنایی کامل داشته باشند.

ب) تجربه، برای بررسی رابطه بین متغیرهای این تحقیق و معرفی ابعاد نیاز به تجربه و سابقه کار نسبتا بالایی احساس می‌شود .

ج) علاقه و دقت افرادی که بدین منظور انتخاب می‌ شوند، بایستی علاقمندی و دقت کافی نسبت به موضوع داشته باشند.

305. توزیع پرسشنامه شماره یک به منظور تست بعد اول

میزان تعهد مدیران به نظام جانشین پروری مدیریتی

تعریف مدل :

نگارنده پس از  بررسی چندین مدل تعهد سازمانی از بین آن ها، مدل فردلوتانز[19] را انتخاب نمود. بر اساس این مدل میزان تعهد سازمانی مدیران بر اساس سه مولفه :

1- اعتقاد به قبول ارزش ها و هدفها

2- تمایل به تلاش گسترده در راه سازمان

3- تمایل قوی برای بقای عضو در سازمان

اعتقاد به قبول ارزشها و اهداف تمایل به تلاش گسترده در راه سازمان تمایل برای بقای عضو در سازمان

میزان تعهد سازمانی مدیران

میزان تعهد مدیران به نظام جانشین پروری مدیریت

اعتقاد به ارزشها و اهداف نظام جانشین پروری مدیریتی تمایل به تلاش در جهت گسترش نظام جانشین پروری مدیریتی تمایل قوی برای مشارکت در نظام جانشین پروری مدیریتی

مورد سنجش قرار می‌گیرد. بر اساس همین مولفه ها از آن جا که تحقیق حاضر در حیطه نظام جانشین پروری مدیریتی در حال انجام است ؛ همان طور که در نمودار 3.1 ملاحظه می‌گرد سه مولفه دیگر در رابطه با میزان تعهد مدیران به نظام جاشین پروری مدیریتی تعریف شده است.

برای شاخص سازی سنجش مولفه های مربوط به تعهد سازمانی با استفاده از پرسش نامه های استاندارد استریزوپوتز[20] و پایان نامه های انجام شده در باب تعهد سازمانی که خلاصه ای از آن ها در فصل دوم در بخش شناخت پژوهشهای مرتبط با تحقیق ارائه شده، به بومی سازی مولفه ها و تعریف شاخص ها با توجه به نظام جانشین پروری مدیریتی اقدام شده است.

1- اعتماد به ارزش ها و اهداف نظام جانشین پروری مدیریتی

< >اعتقاد به عادلانه بودن نظام جانشین پروری مدیریتی یکپارچگی ارزش ها توجه نسبت به داشتن جایگزین شغلی حمایت مدیران از نظام جانشین پروری مدیریتی 2- تمایل به تلاش در جهت گسترش نظام جانیشن پروری مدیریتی

بر اساس شاخص های مورد استفاده اعتقاد و تعهد مدیران که توسط ویلیام جی. راث ول در سال 2000 در دانشگاه پنسیلوانیا بیان گردیده و پرسشنامه استاندارد مودای استریز، شاخص های ذیل تعریف می‌گردد :

201 اعتقاد به ضروری بودن نظام جانشین پروری مدیریتی

202 اعتقاد به برتری ومناسب بودن انتصاب مدیران بر اساس این نظام، نسبت به انتصابات مبتنی بر نظام ارشدیت

203 اعتقاد به توانایی و شایستگی مدیریتی کارکنان

204 اعتقاد به رابطه بین انتخاب داخلی با تلاش و وفاداری سازمانی کارکنان

205 اعتقاد به آمادگی کنونی شهرداری برای گسترش این نظام

206 اعتقاد به امکان ارتقاء به سطوح مدیریتی شهرداری

207 اعتقاد به لزوم پرورش نخبگان برای پستهای مدیریتی شهرداری

3. تمایل قوی برای مشارکت در نظام جانشین پروری مدیریتی

301 اعتقاد به لزوم انتخاب جانشین برای مدیران فعلی از درون شهرداری

302 وجود تجربه مثبت از مدیران ارتقاء یافته از درون شهرداری

303 تمایل به شرکت در دوره های آموزشی برگزار شده برای مدیران

304 موظف بودن به آموزش مدیران و کارشناسان تحت امر

305 متمایل دانستن سایر مدیران به شرکت در برنامه های جانشین پروری مدیریتی

306 توزیع پرسشنامه شماره دو به منظور تست بعد دوم

جهت سنجش بعد سیاستهای شهرداری، نگارنده سیاستهای لازم برای اجرای نظام جانشین پروری مدیریتی را در چهار حوزه ذیل تعریف نموده که عبارتند از :

1- پیش بینی نیازهای مدیریتی سازمان

2- ارزیابی منابع و استعدادهای موجود

3- تربیت و آموزش نیروهای مستعد

4- نحوه استخدام و به کار گیری نیروها

بر همین اساس برای سنجش هر یک از این چهار حوزه سیاستی، گویه های نشات گرفته از سیاستها به صورت زیر تعریف گردیده است ؛ همچنین پرسشنامه در پیوست قابل مطالعه می‌باشد.

1- پیش بینی نیازهای مدیریتی سازمان

101 پیش بینی تغییر و تحولات با توجه به برنامه های آتی شهرداری

102 پیش بینی میزان ذخایر مدیریتی مورد نیاز باتوجه به اولویتهای موجود برای پستهای کلیدی

103 اهتمام شهرداری به فراهم سازی امکانات و شرایط (فضاسازی، افزایش توانمندی و ... )، پستهای مدیریتی و توجه به ارتقای مدیران از داخل

104 رویکرد طراحی و پیاده سازی سیستم اطلاعاتی مناسب نظام جانشین پروری مدیریتی

105 توجه به نظام ارزیابی عملکرد فردی و گروهی در رویکردهای منابع انسانی

2- ارزیابی منابع و استعدادهای موجود

201 ارزیابی  استعدادهای افراد وارائه کارهایی به منظور جذب آن

202 توجه شهرداری به شایستگی های افراد در رویکردهای سیاست های منابع انسانی.

203 بررسی تمایلات و انگیزه افراد مستعد برای تصدی پستهای کلیدی شهرداری

3- تربیت و آ‌موزش نیروهای مستعد

301 رویکرد انتخاب و طراحی مسیر رشد وارتقاء برای افراد مستعد با ملاحظه های نیازهای آموزشی و پرورشی

302 تنظیم مسیر شغلی سازمان با توجه به نیازمندی متقابل واحدها به نیروهای مستعد و چگونگی مشارکت در برنامه ریزیهای آموزشی.

303 اتخاذ تدابیر لازم برای افزایش تمایل و انگیزه مدیران برای پیشرفت و همچنین توجه به افراد مستعد

304 توجه به سیاستهای پرورش مدیران با استفاده از امکانات آموزشی مراکز علمی خارج از کشور

305 توجه به انتصابات و ترفیعات با ملاحظات آموزشی و رشد و ارتقای افراد

4- نحوه استخدام و بکارگیری نیروها

401 سیاست ارتقای افراد برای سیاستهای مدیریتی از داخل شهرداری.

402 رویکرد حد تامین نیروهای جوان و مستعد برای افزایش ذخایر مدیریتی شهرداری

403 توجه به آزمون های استخدامی برای شناخت استعدادهای برتر در شهرداری

307 روایی تحقیق [21]

در این تحقیق برای تست روایی مراحل زیر طی شده است:

30701 تعریف ابعاد

این مرحله از تحقیق از طریق بررسی ادبیات تحقیق انجام شده از میان تئوریهای مختلفی که در زمینه نظام جانشین پروری مدیریتی ارائه شده بود. مدل ویلیام راث ول انتخاب و دو بعد تعهد و سیاست بر اساس مدل لوتانز و سایر مدلها ارائه شدند.

30702 استفاده از نظرات خبرگان و اهل فن (روایی صوری)

30703 تعریف مولفه ها

30704 تعریف شاخص ها

308 پایایی [22]

در این تحقیق برای محاسبه ضریب پایایی، تمام شماری (سرشماری) انجام شد و تمامی سی مدیر انتخاب شدند تا به سوالات پاسخ دهند. ضمن آنکه سوالات دام و کنترل نیز در پرسشنامه گنجانده شده بود. بعد از تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده، مشخص گردید ضریب همبستگی پاسخ ها 96% است. بنابراین پرسشنامه از پایایی بالایی برخوردار شدند. در جداول ارائه شده در پیوست نتایج توزیع پرسشنامه ها ومیزان همبستگی نتایج آمده است .

از شاخص هایی که می‌توان برای پایایی  پرسشنامه استفاده نمود ضریب آلفای کرونباخ می باشند. بر این اساس برای پرسشنامه نخست مقدار آلفای کرونباخ برابر با 93% شده است که نشان دهنده پایایی مناسب پرسشنامه می‌باشد و نیز پرسشنامه دوم آلفای کرونباخ آن برابر با 96% شده است.

1.Cronbach alpha: 93%

2. Cronbach alpha: 96%

309 نوع تحقیق

با توجه به تقسیمات تحقیقات علمی از نظر هدف، تحقیق حاضر از نوع تحقیق کاربردی می‌باشد (دلاور، 63، 1373)

 از نظر ماهیت و روش، این تحقیق از نوع تحقیق توصیفی می‌باشد که با استفاده از روش تحقیقات میدانی به بررسی وضعیت فعلی پرداخته می‌شود.

3010 جامعه آماری

با توجه به اینکه جامعه آماری تحقیق عبارتست از مدیران و معاونین شهرداری مشهد می‌توان به طور نسبی ادعا کرد که نمونه آماری از ویژگی های کارشناسی برخوردارند. با توجه به آمارهای موجود جامعه آماری 30 تن می‌باشد.

3011 روش ها و ابزار گردآوری اطلاعات

باتوجه به نوع اطلاعات لازم از بررسی سوابق و مدارک موجود (روش کتابخانه ای و میدانی) و مصاحبه، مشاهده، پرسشنامه استفاده شده است.

3012 روش و فنون آماری مورد استفاده

پس از جمع آوری داده ها و کدبندی آنها و سپس ورود داده ها به نرم افزار آماری Statistica , spss , excel جهت تجزیه و تحلیل ؛ جهت آزمون فرضیات تحقیق از تحلیل توصیفی مثل معیارهای مرکزی و پراکندگی، جداول فراوانی و‌آزمون های استنباطی ا ستفاده شده است.