پروژه مفهوم برنامه‌ ریزی بر طراحی و عوامل مؤثر در طراحی معماری و صورت عقلانی طرح

فصل اول

«مفهوم برنامه‌ریزی بر طراحی»

مفهوم برنامه‌ریزی:

مفهوم طراحی:

نکته 1: انسان برای انجام پیش‌اندیشه‌ی کارها، نیاز به «تفکر» و «طرح‌ریزی» دارد و همچنین، برای ساختن همه‌ی مصنوعات بزرگ و کوچک مورد نیاز خود، نیازمند «تفکر»، «تصور» و «طراحی کردن» است. «طراحی»، وسیله‌ی ساختن، آبادانی و تمدن است.

نکته 2: ما می توانیم با استفاده از قدرت «حافظه» و «تخیل»، آن چه را که قبلاً دیده‌ایم «تجسم» کنیم و نیز می توانیم به کمک «تفکر» و «تخیل» و «قدرت خلاقیت»، درباره‌ی آن چه که «ممکن است باشد» تعمق کنیم و تصویری از آن چه که می تواند باشد، مجسم سازیم و آن را ترسیم نموده، با دیگران در میان بگذاریم.

نکته 3: طراحی تلاشی اندیشمندانه، خلاقانه است که از تفکر، شروع و به ارائه‌ی محصولی زیبا، کارآمد و اصیل ختم می‌شود. و طرح نهایی همیشه عمق اندیشه و بصیرت طراح را در خود باز می تاباند و حکایتگر عمق اندیشه و بصیرت طراح را در خود باز می تاباند و حکایتگر عمق و سلیقه‌ی اوست.

فصل دوم

«ابعاد مختلف طراحی و مفاهیم آن»

معماری طبیعت:

هریک از این عناصر، با محیط خود رابطه‌ای سنجیده و توازنی دقیق دارند و هر جزء از اجزای آن‌ها در عین کمال، بخوبی در خدمت کل قرار می گیرند و ترکیب منسجم اجزا به کلیتی منسجم، واحد، کارآمد و زیبا منجر می‌شود.

ترکیب، شکل و ساختار آن‌ها، هماهنگ با طرز زندگی و بودباش موجود و هدف آنهاست.

معماری عناصر مصنوع:

همه‌ی آن‌ها از موادی بخصوص و با تکنیک‌های ویژه ساخته می‌شوند. هر کدام اندازه، شکل و هندسه‌ی خاص خود را دارند و متناسب با نیاز انسان، ابعاد جسمانی و نیاز‌های روانی او شکل می گیرند. در عین حال  هر یک از این مصنوعات به تناسب محیطی که در آن واقع می‌شوند (مثلاً در فضای باز یا بسته) و نوع نیروها و عواملی که بر آن‌ها اثر می‌گذارد ساختار خاص خود را پیدا می‌کنند و در هر صورت، این مصنوعات گرایش به کمال کارآیی و زیبایی دارند و متناسب با امکانات و محدودیت‌های مالی و تکنیکی موجود، شکل می گیرند.

ابعاد مختلف در طراحی

1- ابعاد عملکردی:

در معماری هر فضایی برای استفاده و عملکردهای خاصی طراحی می‌شود.

2- ابعاد جغرافیایی و محیطی:

طرح و سیمای ساختمان‌های مناطق مختلف با هم متفاوت است.

3- ابعاد هنری و ذوقی:

معماری ما شاهکارهایی از زیبایی هستند و طرح‌ها و آثار معماری نیز در کمال ذوق و زیبایی طراحی و ساخته می‌شوند.

4- ابعاد فنی و تکنیکی:

هر قسمت از یک ساختمان، اعم از بخش‌های پیدا و ناپیدای آن، با استفاده از ماده و صنعت به وجود می آید.

5- ابعاد اجتماعی و فرهنگی:

سابقه‌ی تاریخی، ارزشهای اجتماعی، اهداف و ارزش‌های فرهنگی و دینی هر جامعه، عامل وحدت، تحول و تداوم حیات جامعه است و از عوامل اثر گذار در طراحی معماری به شمار می رود. ایجاد حریم، حفظ امنیت و ایجاد فضایی مأنوس و … در معماری ضروری است.

فصل سوم

«عوامل مؤثر در طراحی معماری و صورت عقلانی طرح»

یکی از گیراترین و مهم‌ترین مباحث در مبانی طراحی معماری «روند طراحی معماری» می‌باشد.

«هر پروژه، یک صورت منطقی و عقلانی دارد که اهداف، ویژگی‌های کیفی و ابعاد کمی آن را بیان می‌کند و اصول و احکام حاکم بر طراحی را روشن می سازد.»

اهداف و عوامل مؤثر بر طراحی پروژه‌ی معماری

تعیین اهداف

انسان در سایه‌ی نگرش زیبا، هدفدار و مسئولانه است که روش زندگی و مناسبات اجتماعی، اقتصادی و نظام ارزشی خود را سازمان می دهد و طرز تفکر، معیارهای گزینش، نحوه‌ی انتخاب و عملش را معین کرده، برنامه‌ریزی و یا طراحی می نماید.

معماری در پی ایجاد رابطه‌ای متوازن با طبیعت است؛ برای ایجاد محیط مناسب برای زندگی، رشد، تربیت و بالندگی می کوشد و در پی ساختن فضا و محیطی متناسب با شأن و رسالت انسان است.

تعداد برنامه‌ی فیزیکی طرح

تعداد فضاهای مورد نیاز هر پروژه، به همراه مساحت و مشخصات هر فضا، برنامه‌ی فیزیکی آن پروژه است. قبل از طراحی پروژه برنامه‌ی فیزیکی آن را تهیه می کنیم.

بررسی عوامل جغرافیایی و محیطی

معماری بومی در مناطق مختلف کشور، با توجه به شرایط خاص هر منطقه، مختصات جغرافیایی، ارتفاع آن از سطح دریاهای آزاد، نزدیکی و دوری نسبت به دریا، میزان رطوبت و بارندگی، به خوبی شکل گرفته و در طول زمان به کمال رسیده است.

شرایط اقلیمی

قبل از شروع طراحی هر ساختمان ابتدا، شرایط اقلیمی، مورد مطالعه قرار می‌گیرد و نتایج آن به صورت خلاصه ترسیم و نمایش داده می‌شود. این نمودار‌ها می توانند به عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل مؤثر در ایده‌های طراحی مورد استفاده قرار گیرند.

بررسی و جزیه و تحلیل زمین و هم جواری

شکل و مساحت، میزان و جهت شیب زمین کاربری‌های زمین‌های اطراف، امکانات دسترسی به زمین، دید و منظر مناسب زمین، عوارض مصنوعی یا طبیعی موجود را مطالعه می کنیم و همچنین خاک را بررسی می نماییم.

بررسی مصالح، تکنولوژی و سازه‌ی ساختمان

در سواحل شمالی، از چوب و در مناطق کویری از آجر، در مناطق کوهستانی شمال و غرب از سنگ، آجر و چوب برای ساختن استفاده می‌شود. استفاده از سازه‌های فولادی یا بتنی در کنار مصالح بومی نیز معمول است.

ابعاد انسانی و فضای معماری

نیاز به داشتن فضای شخصی، رعایت فاصله مناسب بین افراد در زندگی خانوادگی و یا دوستانه و تنظیم فاصله و حفظ حریم فضای شخصی در روابط و فعالیت‌های اجتماعی، از آن جمله است.

فضا، متناسب با ابعاد انسان، ابعاد لمس کردنی، شنیدنی و بوئیدنی نیز پیدا می‌کند این ابعاد بر نحوه‌ی احساس و نوع برداشت ما از فضا تأثیر گذارند.

مقیاس انسانی در فضای معماری

ابعاد و نحوه‌ی حرکت بدن انسان، از اصلی‌ترین عوامل تعیین فضا در معماری است.

الزامات تأسیساتی

سیستم‌های تأسیسات مکانیکی و الکتریکی ساختمان نیز شرایط محیطی لازم را برای ایجاد فضایی راحت و قابل سکونت ایجاد می نماید.

برخلاف سیستم سازه، سیستم‌های تأسیساتی در عین اهمیت، معمولاً در فضای معماری دیده نمی شوند.

مهندس معمار، قبل از طراحی باید با مشورت مهندس مکانیک و مهندس برق، در مورد سیستم‌های فوق تصمیم گیری کرده باشد و امکانات لازم برای استقرار تجهیزات و حرکت کانال‌ها و لوله‌ها و … را پیش بینی نموده باشد.

فصل چهارم

«شناخت اجزای پروژه، مقدمه طراحی است»

شناخت عرصه‌های مختلف در خانه مسکونی

عرصه‌ی زندگی خانوادگی

این عرصه شامل فضاهای خصوصی از قبیل نشیمن خانوادگی، آشپزخانه و فضای غذاخوری خانوادگی است.

عرصه‌ی زندگی خصوصی و فردی

این عرصه شامل اتاق‌های خواب، حمام و کتابخانه است.

تعدادی از فضاها و عملکردهای سازگار را که با هم وابستگی دارند و در بخش مشخصی از نقشه طرح، مکان‌یابی می‌شوند عرصه می گوییم.

3- عرصه‌ی پذیرایی و مراسم

این عرصه شامل اتاق پذیرایی و اتاق نهار خوری و فضای ورودی می‌باشد.

4- عرصه‌ی خدمات

 شامل فضاهای، پارکینگ، انباری، موتورخانه و … می‌شود.

5- عرضه فضاهای باز و حیاط

1- عرصه‌ی زندگی خانوادگی

شامل فضای نشیمن خانوادگی و آشپزخانه است، در خانه‌ای بزرگتر، فضای صبحانه خوری نیز به این مجموعه اضافه می‌شود.

مهمترین بخش خانه و قلب زندگی خانوادگی، فضایی خصوصی، خودمانی، آزاد و راحت است، فضایی غیر رسمی است که در صورت امکان بهتر است در بهترین موقعیت قرار گیرد، رویه آفتاب و فضای حیاط باشد و در صورت امکان، دسترسی مستقیم به حیاط و بالکن داشته باشد.

الف) اتاق نشیمن

نکته ا: اتاق نشیمن، محل زندگی خانواده و مهم‌ترین قسمت خانه است.

نکته 2: فضای نشیمن، اغلب مستقل از فضای پذیرایی طراحی می‌شود و حالتی خصوصی دارد. فضای نشیمن باید آفتاب گیر باشد و ارتباط راحتی با بالکن و حیاط و ورودی آشپزخانه و غذاخوری داشته باشد و ضمن نزدیکی به فضای خواب، مستقل از اتاق‌های خواب باشد. باید به نحوی طراحی شود که فعالیت‌های مختلفی مانند نشستن، صحبت کردن، تماشای تلویزیون، بازی بچه‌ها، مطالعه و … را علمی سازد.

نکته 3: مساحت این فضا معمولاً بین 15 تا 35 متغیر است.

ب) مبلمان و تجهیزات

نکته 1: در زندگی سنتی برای مبلمان کردن اتاق نشیمن، از قالی و پشتی استفاده می‌شود. به همین منظور در طراحی سعی می‎شود ابعاد اتاق با ابعاد قالی ها هماهنگ باشد. در مبلمان فضاهای نشیمن معمول از کاناپه، مبل دسته دار و میز، برای صرف میوه و چای استفاده می‌شود. تلویزیون و دیگر لوازم و دیگر لوازم صوتی و تصویری، از دیگر عناصر این بخش از خانه هستند که به همراه قفسه‌ی کتاب در یک بدنه جاسازی‌ می‌شوند.

اگر چه شومینه در اغلب خانه‌ها به کار نمی رود، اما در صورت پیش بینی آن در طرح، معمولاً جنبه سمبلیک دارد و در فضای نشیمن پیش بینی می‌شود.

نکته 2: نحوه‌ی مبلمان اتاق نشیمن و استقرار شومینه و تلویزیون باید به گونه‌ای باشد که از غذاخوری خانوادگی و آشپزخانه قابل روئت باشد.

نکته 3: در صورتی که از اتاق نشیمن به عنوان پذیرایی نیز استفاده می‌شود بهتر است، آشپزخانه، جدا و مستقل از نشیمن طراحی گردد.

ج) آشپزخانه

آشپزخانه، یکی از مهمترین عناصر عملکردی خانه است.

نکته 1: آشپزخانه باید به فضای ورودی و گاراژ دسترسی راحتی داشته باشد و با بالکن، یا پاسیو مرتبط باشد. دسترسی آشپزخانه به اتاق نشیمن، فضای صبحانه خوری باید راحت باشد.

نکته 2: هر آشپزخانه نیاز به سه عنصر اصلی دارد. یخچال برای نگهداری مواد غذایی، سینک ظرفشویی برای آماده کردن و شستشوی مواد غذایی و ظروف و اجاق گاز برای پختن غذا.

1- سینک ظرفشویی

نکته 1: سینک ظرفشویی، معمولاً از جنس استیل یا فایبر گلاس در اندازه‌های مختلف ساخته می‌شود. ممکن است یک لنگه یا دو لنگه باشد.

نکته 2: ماشین ظرفشویی در صورت لزوم باید از محل سینک ظرفشویی قابل دسترس باشد. در صورتی که ماشین ظرف‌شویی در زیر کابینت جاسازی شده باشد، از قسمت بالایی آن می‌توان به عنوان میز کار در کنار سینک استفاده کرد. سینک ظرف‌شویی نیاز به 90-60 سانتی متر، میزکار و در هر طرف خواهد داشت.

نکته 3: در واحد‌های مسکونی که دارای فضای مستقل برای پذیرایی از مهمان هستند.

می‌توان رابطه‌ی بین نشیمن خانوادگی و آشپزخانه را به نحوی طراحی کرد که امکان دید از فضای آشپزخانه به نشیمن وجود داشته باشد.

نکته 4: در واحدهای مسکونی کوچک که از یک فضای واحد برای نشیمن خانواده و پذیرایی از مهمان استفاده می‌شود. بهتر است فضای آشپزخانه از محل نشستن مهمانان قابل رؤیت نباشد.

2- یخچال و نگهداری مواد غذایی

از یخچال با ظرفیت مناسب، و برای نگهداری دراز مدت مواد غذایی، از فریزر یا انباری آشپزخانه استفاده می‌شود. به همین دلیل بعد از سینک ظرف‌شویی، یخچال یکی دیگر از لوازم مهم آشپزخانه می‌باشد.

رابطه یخچال با سینک:

پیش بینی میزکار به طول حداقل 90 سانتی متر در کنار یخچال مفید می‌باشد.

3- اجاق گاز

اجاق گاز، سومین عنصر مهم از لوازم آشپزخانه است.

نکته 1: سینک ظرف‌شویی، اجاق و یخچال به عنوان اصلی‌ترین عناصر آشپزخانه باید با هم رابطه‌ی منطقی داشته باشند.

وجود فاصله‌ی زیاد، باعث رفت و آمد اضافی استفاده کننده و خستگی می‌شود.فاصله‌ی سه عنصر فوق، از طریق محیط مثلثی که آن‌ها را به هم وصل می کند، کنترل می‌شود که اصطلاحاً به آن «مثلث کار آشپزخانه» می گویند.

در شرایط متعارف، محیط این مثلث از 80/4 تا 6 متر تغییر می‌کند.

نکته 2: در طراحی آشپزخانه سعی می‌شود عناصر غیر مرتبط، در داخل مثلث کار قرار نگیرند تا کارآیی آشپزخانه افزایش یابد.

سعی می‌شود آرایش لوازم آشپزخانه به صورت L و یا موازی باشد.

نکته 3: حداقل ابعاد فضای صبحانه خوری 3*3 است. این فضا می تواند با فضای آشپزخانه ترکیب شده، رابطه‌ی راحت‌تری با آشپزخانه برقرار نماید.

د) غذاخوری خانوادگی

این فضا باید به آشپزخانه نزدیک باشد و نیز، باید از دید و منظر مناسب برخوردار بوده، با نشیمن خانوادگی رابطه‌ی راحتی داشته باشد.

نکته: در خانه‌های کوچک ممکن است برای غذای خانواده و مهمان از یک فضا استفاده شود. در این صورت، فضای غذاخوری باید جدای آشپزخانه طراحی شود.

فرهنگ صرف غذا و پذیرایی از مهمان در مناطق مختلف کشور با هم متفاوت است.

2- عرصه‌ی زندگی خصوصی و فردی

عرصه‌ی خواب شامل اتاق خواب بچه‌ها، اتاق خواب اصلی، اتاق مطالعه و گاه، شامل اتاق خواب مهمان می‌شود.

نکته 1: این بخش از خانه به عنوان خصوصی‌ترین و آرام‌ترین بخش خانه، ضمن نزدیکی به فضا‌های خانوادگی مانند نشیمن و آشپزخانه معمولاً به صورت مستقل و دور از فضای پذیرای مهمان، طراحی می‌گردد.

نکته 2: اتاق‌های خواب بهتر است به بالکن و حیاط دسترسی داشته باشند. آفتاب گیر بوده، از دید و منظر خوبی برخوردار باشند. به خوبی تهویه شوند.

در واحد‌های مسکونی دو طبقه معمولاً بخش خواب در طبقه‌ی اول طراحی می‌شود.

در صورتی که برای خواب مهمان، اتاق مستقلی مورد نیاز باشد بهتر است این اتاق در نزدیکی ورودی و فضاهای زندگی خانوادگی باشد تا ضمن استفاده برای مهمانان، به عنوان یک اتاق دنج برای مطالعه، انجام کارهای روزانه بتواند در اختیار خانواده نیز قرار گیرد.

نکته 3: اندازه‌ی اتاق‌های خواب بسته به تعداد افراد استفاده کننده نوع فعالیت‌ها، مبلمان و لوازم مورد نیاز معمولاً از 12 متر تا 20 متر تغییر می‌کند. ابعاد اتاق خواب، به نحوه‌ی مبلمان نیز بستگی دارد.

نکته 4: بهتر است تخت خواب در موقعیتی پیش بینی شود که مستقیماً در مقابل در ورودی اتاق و در معرض دید و یا چسبیده به پنجره‌ی اتاق نباشد. و در عین حال، بتواند از دید و منظر بیرون استفاده کند.

الف) اتاق خواب والدین