پایان نامه بررسی روند تکوین و توسعه فیزیکی شهر بهاباد

چکیده

این پایان نامه به بررسی روند تکوین و توسعه فیزیکی شهر بهاباد می پردازد . جهت رسیدن به این امر متغیرهایی نظیر راه های ارتباطی ، عوامل اقتصادی ( کشاورزی ،صنعت ، خدمات )حوزه نفوذ شهر و مدیریت شهری مورد بررسی قرار می گیرد .نتایج حاصله نشان دهنده آن است که راههای ارتباطی در مراحل توسعه و رشد شهر نقش اساسی را عهده دار بوده است .در بخش  عوامل اقتصادی با توجه به شوری خاک ،کمبود منابع آب ،بارش کم و تبخیر شدید ،کشاورزی در این منطقه بیشتر به صورت محصولات باغی می باشد .

در زمینه صنعت و خدمات به خصوص (صنایع قالیبافی ) باعث افزایش اشتغال در این منطقه شده است .

گذشته از این موارد یاد شده مدیریت شهری شهر بهاباد با توجه به اینکه در سال 1362 صاحب شهرداری شده است و از آن زمان به بعد این نهاد با اقدامات خود در فضا سازی و اجرا و نظارت بر طرح های شهری نقش موثری در توسعه شهر داشته است .

با توجه به مراحل توسعه شهری و محدودیت های فضایی در قسمت های شمال و شرق به علت اراضی کشاورزی ، در قسمت غرب به علت وجود کشتارگاه و گورستان ،مانعی در توسعه شهری می باشد اما در قسمت های جنوب و جنوب غربی برای توسعه آتی شهر مناسب می باشد .

کلید واژه ها : بهاباد ، توسعه فضائی ، اقتصاد ، توسعه فیزیکی

مقدمه :

پس از انقلاب کشاورزی ، ایجاد شهرها دومین انقلاب عظیم در فرهنگ انسان ها  بوده است . این امر روند اجتماعی برجسته ای بود که بیشتر موجب دگرگونی در روابط متقابل انسان با محیط و انسان های دیگر گردید .

در حقیقت تغییر در واکنش های انسان نسبت به هم و نسبت به محیط به تحول اجتماعی و دگرگونی فضائی امکان داد که نمد عینی آن به صورت یک پدیده نو که اصطلاحا شهر نامیده می شود نمایان گردد پیدایش زندگی  شهری در مراکز متعددی صورت گرفته ولی مدنیت و شهرنشینی در ایران قدیمی و پر سابقه است که در تمام فلات ایران توسعه و گسترش یافته است . در این میان پیدایش و توسعه و مکان گزینی شهر های ایران به تبعیت از ویژگیهای خاص زمانی و مکانی خود شکل گرفته است . و در فراز و نشیب های تاریخ دگرگونی ها و تغییراتی را برچهره خود پیدا کرده اند تا این که امروز به صورت میراثی از تاریخ تحولات سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی کشور به دست ما رسیده است .1

توسعه شهری متاثر از فرایند های طبیعی ، اقتصادی ، زیست محیطی ، اجتماعی و سیاسی است که در طول تاریخ مراحل گوناگونی را طی کرده است . شهر ها در طول زمان رشد می یابند و آنچه امروز به مشکلات شهری معروف است روز به روز زیادتر می شود .

شهر سیستمی بسیار پیچیده و متنوع از عناصر اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی و کالبدی است که با تعاملات یکدیگر و با عوامل و شرایط محیط طبیعی شکل یافته است . این مجموعه حاصل کنش و واکنش عناصر متعدد و بی شماری است که شکل گیری و تغییر و تحول هر عنصر شهری وابسته به عوامل و عناصر متعدد دیگر است در نتیجه نمی توان هر عنصر و مساله شهر را بدون شناخت و مطالعه سایر عناصر شهری بررسی و ساماندهی کرد .

امروزه رشد فزاینده جمعیت شهر ها و تغییر و تحولات سریع اجتماعی و اقتصادی آن ها شکل تازه ای از شهر و شهر نشینی را به وجود آورده است . این شکل شهر نشینی با آنچه که در قبل از سالهای 1300 در شهرها دیده می شد تفاوت بسیار زیادی دارد از این رو امروزه در بررسی جغرافیای شهری ، سیاستهای حاکم بر شهرها ، تحلیل تصمیمات حکومتی در مورد خلق فضاهای فیزیکی و اجتماعی و فرهنگی ، کیفیت دسترسی مردم به نیاز های اساسی و چگونگی توزیع فضایی مراکز خدمات شهری ، عدالت اجتماعی در شهر و نیز توسعه پایدار شهری از مهم ترین مسائل مورد توجه محققان است .

تحقیق حاضر در 7 فصل به شرح زیر تدوین شده است :

فصل اول شامل طرح تحقیق می باشد در این فصل با طرح مسئله و تبیین آن و همچنین اهداف و ضرورت و اهمیت آن ، فرضیه های تحقیق مشخص شده است . در فصل دوم ویژگیهای طبیعی ،اجتماعی و اقتصادی شهر بهاباد اشاره شده است . فصل سوم عوامل موثر در پیدایش و گسترش شهر بهاباد مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است .فصل چهارم بررسی سهم کاربری های شهری در فرایند گسترش شهر ( در سال 1375 تا 1385 ) پرداخته شده است . فصل پنجم نتایج رشد فیزیکی شهر و نتایج مثبت و منفی آن اشاره شده است و فصل ششم نتیجه گیری و آزمون فرضیات و راهکارها آمده است و در فصل هفتم منابع و ماخذ آمده است.

فصل اول :

طرح تحقیق

1-1-بیان مسئله :

پدیده شهر نشینی که شامل رشد جمعیت شهر ها ، افزایش تعداد شهر های بزرگ و ظهور شهر های تازه می شود ، تحولاتی  را در ساختار فیزیکی ، اقتصادی و فرهنگی – اجتماعی آن ها به وجود آورده است . تردیدی نیست که با گرایش روز افزون شهر نشینی ، با توجه به مسائل فضائی ، تدارکات و چگونگی شکل گیری آن ها ، همچنین ارتباط با محیط اطراف و روستاها از اهمیت شایانی برخوردار است مهم ترین عامل ایجاد شهر را بایستی در مازاد تولید محصولات کشاورزی ، توسعه شبکه راهها و تمایل بشر به ایجاد یک زندگی دسته جمعی در کنار یکدیگر جست و جو کرد در میان مهم ترین عوامل پیدایش شهر ها ، بایستی توسعه شبکه راهها را عادی ترین و قدیمی ترین عامل دانست .

منشا ایجاد شهر ها را در عوامل عمده ای از قبیل توسعه مبادلات کالا ، پیشرفت تجاری و تمدن انسانی می توان شمرد . همچنین در ایجاد و توسعه شهر ها عامل طبیعی مانند وجود آب ،مساعدت زمین و خاک و امثال آن ها را باید مورد توجه قرار داد از دیدگاه دیگر وجود نقاط امن ، سر پناهها و مقابله مردم در مقابل حملات خارجی را بایستی از جمله عواملی دانست که به شهر ها نقش دفاعی داده و مردم را برای مقابله و دفع حملات دشمنان در کنار یکدیگر قرار داده است .

به نظر می رسد عوامل متعددی در شکل گیری و توسعه شهربهاباد نقش داشته است به طوری که فضای این شهر در طول پیدایش تاکنون بیانگر عوامل مختلفی چون قرار گیری در مسیر ارتباطی ، منابع آب زیر زمینی ، باغات فراوان ، توسعه اقتصادی - فرهنگی ، شبکه آب های سنتی از مهم ترین عوامل تاثیر گذار بر توسعه فیزیکی بهاباد بوده است .

این تحقیق در راستای دستیابی به چگونگی رشد و توسعه فیزیکی شهر بهاباد و راهکارهای ساماندهی آن است . و تا کنون تحقیقات عمیق و گسترده ای در این  زمینه صورت نگرفته است .

1-2-تعاریف عملیاتی

توسعه : توسعه روندی است فراگیر در جهت افزایش توانایی های انسانی ، اجتماعی برای پاسخگویی به نیازهای انسانی ، اجتماعی ضمن آن که نیازهای پیوسته در پرتوهای ارزش های فرهنگی و بینش های پایداری جهان پالایش یابند.

توسعه فضایی : تغییرات در فاصله های  زمانی به لحاظ محیط طبیعی ،فعالیت های اقتصادی و کالبدی است .

توسعه فیزیکی : فرآیندی پویا و مداوم است که طی ان محدوده های فیزیکی و فضای کالبدی آن در جهات عمودی و افقی از حیث کمی و کیفی افزایش می یابند .

توسعه شهری : بسیج امکانات بالقوه اجتماعی و اقتصادی و کالبدی برای بالا بردن کیفیت محیط زیست شهری و برقراری توازن در کیفیت و کمیت زندگی شهری  است .

برنامه ریزی شهری : عبارتست از تامین رفاه شهرنشینان از طریق محیطی بهتر ، مساعدتر ، سالمتر ، آسانتر ، موثرتر و دلپذیرتر .1

1-3-محدوده مورد مطالعه

بهاباد به عنوان محدوده مورد مطالعه بین طول شرقی 55 درجه تا 65 درجه و 15 دقیقه و عرض شمالی 31 درجه و 35 دقیقه تا 32 درجه و 5 دقیقه شمالی واقع شده است که در منتهی الیه جنوب شرقی استان قرار گرفته است که از نظر توپوگرافی فاقد عارضه مهمی است و شیب آن از جنوب به شمال می باشد منطقه مورد مطالعه بر روی خط زلزله با آسیب پذیری متوسط قرار گرفته است و به علت بارندگی و نفوذ پذیری مناسب و اقدامات انجام شده امکان سیل گیری آن کاهش یافته است .

توسعه شهر بهاباد عمدتا از سال 1357 صورت گرفته و از سال 1362 به عنوان یک نقطه شهری شناخته شده و دارای شهرداری گردیده است . واز دید سلسله مراتب کالبدی شهر بهاباد به عنوان نقطه رشد و مرکز منظومه شرق شهرستان بافق محسوب می شود .

جمعیت شهر بهاباد در سال 1385 ، 7378 نفر بوده است و نرخ رشد جمعیت در سالهای 85-1375 برابر 4.6 درصد بوده است .

1-4-فرضیه ها

یکی از دلایل توسعه فیزیکی شهر بهاباد شبکه ارتباطی و تقویت محور ارتباطی منطقه با اطراف می باشد .

یکی از دلایل توسعه شهر بهاباد حوزه نفوذ شهر است .

یکی دیگر از عوامل توسعه فیزیکی شهر بهاباد استفاده بهینه از توانمندیهای زراعت و باغداری است .

و عامل دیگر در توسعه فیزیکی شهر مدیریت شهری است که در دوره های مختلف نقش داشته است .

1-5-روش تحقیق

نوع تحقیق ، کاربردی – توسعه ای و روش بررسی آن توصیفی –تحلیلی است . محدوده جغرافیایی تحقیق شهر بهاباد است . اطلاعات این تحقیق به صورت کتابخانه ای و با استفاده از اسناد و مدارک و نتایج سر شماری و آمارنامه و نقشه ها جمع آوری شده است . علاوه بر ان از اطلاعات میدانی هم استفاده شده است و در مرحله بعد طبقه بندی اطلاعات به دست آمده از منابع مکتوب ، عملیات میدانی و تحلیل اطلاعات انجام گرفته است . مرحله آخر نتیجه گیری و ارائه راه حل مناسب جهت رسیدن به وضعیت مطلوب و سازماندهی بهتر شهر است .

1-6-اهداف تحقیق

 الف : شناخت عوامل موثر در پیدایش و شکل گیری شهر بهاباد

  ب  : روند توسعه فیزیکی شهر بهاباد

  ج  : دستیابی به چگونگی توسعه فیزیکی شهر بهاباد

1-7-اهمیت  ضرورت موضوع

شهر موجودی زنده است که متاثر از عوامل و شرایط اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و تاریخی ، جغرافیایی و سیاسی و .... است .

امروزه شهر نشینی به یکی از پیچیده ترین فضاهای کالبدی و عملکردی تبدیل شده و هر روز مسائل و پرسش های تازه ای را در ارتباط با علت وجود مکانیسم حیات خود مطرح می سازد این که شهر ها چگونه پا گرفته اند و بر اساس چه روابطی به حیات خود ادامه می دهند و نیروی محرکه پویایی عظیم آن ها چیست و یا اینکه عوامل محیطی و جغرافیایی در مکان یابی آن ها تا چه حد موثر بوده است و به زبانی ساده تر جاذبه های شهرنشینی در چه نهفته است . از جمله پرسش هایی است که تنها به طور جسته و گریخته مورد بررسی قرار می گیرد و هنوز پاسخی درست و مبتنی بر یافته های علمی داده نشده است .

ضرورت تحقیق از لحاظ اجتماعی ، اقتصادی ،کالبدی و زیست محیطی و تاثیرات آن در توسعه شهری مورد توجه است و نهایتا توجه به ارزش های فرهنگی و اجتماعی از جایگاه ویژه بر خوردار است .

بنابراین ضرورت تحقیق عبارتست از :

ساماندهی توسعه فیزیکی با توجه به زیر سخت های اقتصادی ، فرهنگی و زیست محیطی.

ارائه الگوی مناسب و بهینه جهت توسعه آتی شهر و جلوگیری از رشد طولی شهر .

پی بردن به نیاز های آتی شهر در زمینه توسعه زمین ، خدمات ، تجهیزات زیر ساختی .

و ارائه الگوی بهینه جهت انجام تحقیقات مشابه .

فصل دوم:

خلاصه ای بر شرایط طبیعی شهر بهاباد

2-1-بررسی موقعیت طبیعی ،اجتماعی و اقتصادی شهر بهاباد

2-1-1-موقع جغرافیایی .حدود و وسعت :

محدوده مورد مطالعه بخشی از حوزه بهاباد است .که بین طول شرقی 55 درجه تا 65 درجه و15 دقیقه و عرض شمالی 31 درجه و 35 دقیقه تا 32 درجه و 5 دقیقه شمالی واقع گردیده است.از دیدگاه منابع اراضی دارای تیپهای مختلفی شامل کوه- تپه-فلات- واریزه های بادبزنی شکل سنگریزه دار دشت سیلابی و اراضی متفرقه است .از دیدگاه ژئومورفولوژی دو واحد در منطقه وجود دارد که عبارت است از واحد کوهستان و دشت سر می باشد.

ارتفاع آن از سطح دریا 1390 متر و از وسعتی حدود 6 کیلومتر مربع بر خوردار است .و بر روی تپه ماهورهای بین دو رشته کوه قرار گرفته و دارای آب و هوایی نیمه خشک می باشد و از سمت شمال به محدوده دهستان جلگه و از جنوب به دهستان بنستان و آسفیج و از سمت شرق به شهر بافق و دشت شیطور محدود می گردد.

این شهر دارای محدوده خدماتی به وسعت تقریبی 430 هکتار می باشد .متوسط بارندگی آن 153.9 میلیمتر در سال می باشد .حداکثر درجه ثبت شده 45 درجه و حداقل تا 18 درجه زیر صفر رسیده است. 1

2-1-2-بررسی وضعیت زمین شناسی

منطقه مورد مطالعه از نظر تقسیمات زمین شناسی ایران که توسط اشتوکلین(1968)و(1355)ارائه شده است.

در زون ایران مرکزی قرار دارد.همچنین در نقشه تقسیمات واحد تکتونیکی ایران که توسط اشتامپلی (1971) ارائه شده است. در بلوک طبس _کرمان قرار دارد. که دارای پی سنگ کامبرین  و سنگهای پالئوزوئیک و رسوبات تریاس ضخیمی داشته و روند کلی کوههای آن شمال غربی –جنوب شرقی است.

دو گسل اصلی به نام های گسل بهاباد و گسل کوهبنان از سر تا سر این منطقه عبور کرده تقریبا در در دو طرف بخش کواترنر مرکزی واقع شده است .هر چند شهر ستان بافق و بخش بهاباد تاکنون و بر طبق اطلاعات موجود کمتر دچار زلزله های مخرب شده اند و لی نقشه های زلزله نشان می دهند که بخش مهمی از منطقه در خطر نسبی زلزله با ضریب بالا قرار دارد.وجود گسلهای متعدد از جمله گسل بهاباد و کوهبنان که با جهت شمالی –جنوبی و طول 120 کیلومتر در شرق بهاباد قرار دارد که از کانون های مهم زلزله خیزی محسوب می شوند .

از زلزله های منطقه می توان به زمین لرزه 28 نوامبر 1992 و(7 آذر1311 )در ساعت 9 و 11 دقیقه و 24 ثانیه به وقت گرینویچ با شدت 6.3 ریشتر در ناحیه بهاباد که باعث ویرانی روستاهای علی آباد –رحیم آباد و خیرآباد شد .

عمده سنگ های این منطقه رسوبی می باشد . تشکیلات زمین شناسی منطقه متنوع بوده که از دوران کامبرین تا کواترنر ادامه دارد.تشکیلات دوران پالئوزوئیک به ویژه دوران پرمین در بخش بهاباد به طور گسترده دیده می شود.در پایین دست جنوب شهر بهاباد تشکیلات مربوط به نئوژن به طور متناوب از این دوران به چشم می خورد .تشکیلات مربوط به دوره ژوراسیک در شمال شرق بهاباد  تشکیلات شمشک در جنوب شرق بهاباد و تشکیلات رادیولایت در قسمت جنوب در محاصره تشکیلات دوران چهارم است .