روش تحقیق نقش اقتصاد در سیاست خارجی جمهوری اسلامی

فصل اول

کلیات تحقیق

مقدمه

روابط خارجی ایران در طول تاریخ به جز دوره هایی کوتاه همواره با تنش ، درگیری و جنگ روبه رو بوده است . ایران در این دوره طولانی از تاریخ خود با قدرت های بزرگ و یا با قدرت های درجه 2 و 3 منطقه ای و فرا منطقه ای درگیر بوده است تاریخ ایران از نخستین روزهای پایه گذاری سلسله هخامنشی تابه امروز بیانگر این مسأله است .

ایران از نظر موقعیت جغرافیایی در محلی واقع شده که 3 قاره آسیا ، اروپا ، آفریقا را بهم وصل می کند . به علت این موقعیت جغرافیایی ایران از دیرباز محل ارتباط شرق و غرب بوده است . گراهام فولر در کتاب قبله عالم ژئوپولیتیک ایران می گوید که ایران مرکز جهان است موقعیت جغرافیایی ایران سبب شده تا این کشور به عنوان کشور بین المللی شناخته شود . موقعیت جغرافیایی ایران ایجاب می کند تا با بسیاری از قدرت های بزرگ در ارتباط باشد ایران به علت موقعیت جغرافیایی خود در تلافی با قدرت های بزرگ قرار دارد لذا هر گونه رفتارآن در سیاست خارجی با منافع قدرت های بزرگ ارتباط پیدا می کند .

طرح مسئله

از انقلاب ایران در 1979 تا 1988 ایران هم با قدرت های بزرگ و هم با کشورهای منطقه ای درگیر بود از 1988 تا 1997 هر چند از تنش ها در روابط خارجی ایران کم شد اما به کلی از بین نرفت سال های بین 1997 تا 2001 تنها دوره ای بعد از انقلاب بود که روابط  خارجی ایران با اکثر کشورها از جمله با کشورهای اروپایی و جامعه اروپایی بدون تنش و حتی رو به گسترش بوده است . اما از سال 2001 به بعد دوباره روابط خارجی با بحران شدیدی روبه رو شد که در گذشته بی سابقه بوده است . در این پژوهش در پی آن هستیم تااین وقایع را ریشه یابی کنیم و به پاسخ قانع کننده ای دست یابیم ابتدا این رویدادها را در قابل سئوال تحقیق مورد پرسش قرار می دهیم و سپس پاسخ فرضی خود را در قالب فرضیه مطرح می کنیم .

موضوع : نقش اقتصاد در سیاست خارجی جمهوری اسلامی

سئوال تحقیق : اقتصاد چه تاثیری برروی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران داشته است ؟

فرضیه تحقیق : نیازها  و مشکلات اقتصادی بعد از جنگ 8 ساله باعث گرایش سیاست خارجی ایران به سمت کشورهای پیشرفته صنعتی بخصوص اتحادیه اروپا شده است .

روش تحقیق : توصیفی – تحلیلی

روش جمع آوری اطلاعات : کتابخانه ای

روش جمع آوری : علّی

بیان مشکلات : کمبود منابع ، کنبود وقت

سازماندهی تحقیق : این تحقیق شامل چند فصل است .فصل اول در مورد کلیات تحقیق می پردازیم که سامل مقدمه ، طرح مسئله و سئوال و فرضیه و ... سازماندهی تحقیق و در فصل های بعدی به موضوعات خاصی می پردازیم که درتحقیق به آن اشاره شده است و در آخر به نتیجه گیری می پردازیم .  

فصل دوم

ایران و سازمان همکاری اقتصادی ( اکو )

سه کشور ایران ، ترکیه ، پاکستان در ژوئیه 1964 سازمان همکاری عمران منطقه ای یا ار. سی. دی را تشکیل دادند . شرایط سیاسی – اقتصادی کشورهای عضود و نیز تحولات بین المللی در نخستین سالهای دهه 1960در شکل گیری این سازمان نقش داشت از نظر سیاسی هر سه کشور گرایش به غرب داشتند . به دلیل مشکلات اقتصادی ، فاقد ثبات سیاسی بودند . هر سه کشو برای غلبه بر مشکلات اقتصادی ،خواستار همکاری اقتصادی با یکدیگر بودند . نزدیکی جغرافیایی ، پیوندهای فرهنگی و مشترکات تاریخی زمینه مساعدی را برای همکاری فراهم می کرد . ضرورت برقراری راههای ارتباطی ، بهره گیری از پیشرفت های تکنولوژیکی ، همکاری در علوم و فنون ، گسترش مبادلات تجاری ، نیاز به اجرای برخی طرحهای صنعتی مادر و بالاخره استفاده از امکانات منطقه ای با توجه به محدودیت ذخایر ارزی از جمله عوامل داخلی شکل گیری این سازمان بود .[1]

از نظر عوامل بین المللی ، تشکیل کنفرانس توسعه و تجارت وابسته به سازمان ملل متحد (انکتاد) در 23 آوریل 1964 بسیار موثر بود . در اعلامیه نهایی کنفرانس مذکور ، دهه 1960 به عنوان دهه توسعه و عمران کشورهای در حال رشد نامیده شد و از کشورهای در حال توسعه دعوت شد که برای رشد صنایع و تجارت خود در سطح عمران منطقه با هم همکاری کنند . به دنبال آن سازمانهای همکاری اقتصادی منطقه ای یکی پس از دیگری شکل گرفت. در کنفرانس نخست وزیران ایران ، ترکیه و پاکستان در 19 ژوئیه 1964 در استانبول درمورد ضرورت تشکیل آر . سی. دی گفته شد : پیدایش گروههای منطقه ای اقتصادی از کشورهایی که منافع مشترک دارند ، یکی از خصوصیات برجسته زمان ما و از عوامل بسیار مهم در تسریع رشد اقتصادی به شمار می رود . 1

با این حال سازمان عمران منطقه یا در عمل فاقد پویایی و شتاب لازم در توسعه همکاری منطقه ای بود و در نتیجه نتوانست نتایج قابل توجه و ملموسی به دست آورد و به انقلاب ایران ، فعالیت این سازمان عملاً به حالت رکود در آمد . اما این سازمان در سال 1984 در قابل سازمان همکاری اقتصادی یا اکو فعالیت های خود را دوباره آغاز کرد .

عوامل مختلفی در احیاء این سازمان تاثیر داشت . ایران بعد از انقلاب به علت انزوای سیاسی در سطح بین المللی ، تحریم های اقتصادی و جنگ با عراق به طرف ترکیه و پاکستان گرایش پیدا کرد . ترکیه نیز به علت مسایل داخلی خود ( مشکل کردها و مسائل قبرس ) و نیز عدم عضویت در اتحادیه اروپا ، خواستار احیاء این سازمان بود . پاکستان نیز به علت مشکلات مربوط به همسایه شرقی خود یعنی هندوستان مایل بود که این سازمان دوباره فعال شود .

اقتصاد یا تجارت

امضای پروتکل تعرفه های ترجیحی : یک یک پروتکل تعرفه های ترجیحی بین سه کشور ایران ، پاکستان و ترکیه به امضاء رسیده است . براساس این پروتکل امضاء کنندگان نسبت به تعدادی از اقلام و کالاها ، تخفیفات و ترجیهات تعرفه ای به یکدیگر اعطا می کنند. البته در نظر است که سایر اعضائ به این پروتکل به پیوندند . این ترجیحات با توجه به تحولات اقتصادی جهان و تجربیات دیگر همکاری های منطقه ای ، ضروری است که مورد بازنگری قرار گیرد .این امر تاثیر قابل توجهی در گسترش تجارت در منطقه خواهد داشت .

اینجا بانک تجارت و توسعه اکو : کشورهای عضو اکو یک بانک به نام « بانک تجارت و توسعه اکو» برای سرمایه گذاری در بخش های مختلف اقتصادی درجهت توسعه اقتصادی منطقه و گسترش تجارت درون منطقه ای تاسیس کرده ان . مقر اصلی بانک در استانبول ترکیه است ، قرار است شعبه هایی درایران و پاکستان دایر شود . تاکنون ایران و پاکستان اسناد مربوط را امضاء کرده اند . سهم اولیه هر یک از اعضاء 40میلیون دلار است . 1

تاسیس شرکت بیمه اتکایی اکو: توسعه همکاری اقتصادی منطقه ای نیازمند ایجاد زیر ساخت ها و مکانیزم های مشخصی است که همکاری شرکت های بیمه کشورهای عضو اکو یکی از ابزارهای موثر در ایجاد این زیر ساخت شناخته شده است . تبدیل صندوق بیمه اتکایی به شرکت بیمه اکو که حوزه فعالیت آن بیشتر می شود ، تضمینی برای توسعه صادرات و خدما در منطقه و خارج از آن است . مقر شرکت بیمه اتکایی اکو کراچی است .

اتاق بازگانی اکو: با توجه به اهمیت نقش بخش خصوصی در فعالیتهای اقتصادی اتاق بازرگانی اکودر این راستا تشکیل شده است . این اتاق زمینه های لازم برای گسترش فعالیت های اقتصادی بین بخشهای خصوصی کشورهای عضو را فراهم خواهد کرد . تشکیل دیوان داوری اتاق اکو برای حل اختلاف ها ی تجاری و بازرگانی کشورهای عضو نیز در این راستا است .

امضای موافقتنامه ترانزیت و تجاری اکو: این موافقت نامه در سال 1994در کارچی پاکستان تدوین شد و سپس در شورای برنامه ریزی اعضاء اکو درتهران به تصویب رسید. به غیر از افغانستان و ازبکستان که الحاق نهایی و امضاء سند را به آینده موکول کردند، این موافقتنامه تسهیلاتی را برای صدور روادید برای تجار کشورهای عضو فراهم می کند . علیرغم ایجاد نهادها و تسهیلات مذکور ، هنوز سهم تجارت درون منطقه ای اکو در مقایسه با میزان کل تجارت آن بسیار اندک است. 1 

همکاری در زمنیه های علمی و فرهنگی

چهارمین محور استارتژی جدید اکو همکاری های منطقه ای در زمنیه های فرهنگی ، علمی، حفاظت از محیط زیست و برقراری ارتباط و همکاری با سازمان های منطقه ای و بین المللی است .

همکاری های علمی و فرهنگی

از نظر تئوریک و تجربی بررس های  به عمل آمده نشان می دهد که موفق ترین نوع همکاری ها ی منطقه ای همکاری های علمی و فنی است . عملکرد کمیسیون های منطقه ای سازمان ملل متحد و طرح کلمبو در آسیا بیانگر این مسئله است . کمیسیون های منطقه ای شارمان ملل پیش از آنکه به کار طراحی پروژه های توسعه بپردازند ، مرکزی برای مبادله عقاید و آراء ایجاد کردند . در طرح کلمبو نیز به همین نحو عمل می شود . اصولا همکاری های علمی آسانتر از سایر همکاری ها است . اکو در زمینه های علمی و فرهنگی اقدام به تاسیس دو مرکز زیر کرده است :

احیای موسسه فرهنگی اکو : به منظور حفظو تحکیم  پیوندهای دیرینه وگسترش روابط موجود میان کشورهای عضو ، موسسه فرهنگی اکو احیاءگردید . یازمان عمران منطقه ای یا آر. سی. دی قبلا یک موسسه فرهنگی داشت که حدود 15 سال فعالیت کرد . این موسسه اقدامات مفیدی را در جهت توسعه همکاری های فنی بین کشورهای عضو انجام داد . از جمله فعالیت های آن می توان از انتشار 62 جلد کتاب و صدها نشریه و مبادله هیئت های فرهنگی مختلف نام برد .

وظیفه موسسه فرهنگی اکو گسترش همکاری های فرهنگی درابعاد وسیع آن است . از جمله وظایف این موسسه اجرای برنامه ها و فعالیت های مشترک فرهنگی ، تبادل برنامه های فرهنگی ، مشارکت در طرح های مربوط به حفاظ میراث فرهنگی منطقه ، برپایی نمایشگاه های هنری ، برگزاری سمینارهای فرهنگی ، گسترش ارتباطات رسانه های گروهی ، تبادل اطلاعات فرهنگی و علمی ، انتشار اثار برجسته ادبی و اجرای مسابقات ورزشی است . مرکز اصلی موسسه فرهنگی اکو در تهران است .

تاسیس بنیاد علمی اکو: با توجه به ماهیت طرح های تحقیقاتی و علمی که در سطح بین المللی ومنطقه ای نتایج و کاربرد مثبت تری دارد ، بنیاد عامی اکو به عنوان مرکزی برای استمرار بخشیدن به اجرای طرحهای مشترک تحقیقاتی و علمی ایجاد گردید . همچنین تربیت کادر متخصص و ماهر در سطح منطقه از جمله اهداف این موسسه است . مرکز اصلی بنیاد علمی اگر در اسلام آباد است ولی واحدهایی در کلیه کشورهای عضو دایر خواهد شد. یکی دیگر از زمینه های همکاری این موسسه می تواند ترتیب استخدام متخصصین برجسته کشورهای عضو باشد. به عنوان مثال قزاقستان دانشمندان و متخصصین برجسته ای به ویژه در زمینه های هسته ای دارد که به علت کاهش حقوق آنها ، مهاجرت به غرب را در پیش گرفته اند ، ایران و پاکستان می توانند آنها را استخدام کنند .