مقدمه :
علائم و نشانه ها از بدو خلقت در اشکال مختلف تصویری همراه انسان بوده است . تصاویر موجود در غارها، زمینه های پیدایش خط ، نمادهای ریاضی در علوم و همچنین سایر زمینه های مختلف ریشهای ابتدایی پیدایش علائم می باشند.
امروزه طراحی آرم یا نشانه از جمله وظایف هنرمند و طراح گرافیک می باشد. هر سازمان یا موسسه ای به هنگام شکل گیری، درصدد طراحی یک نشانه و آرم برای خود می باشد تا بدین وسیله بتواند هویت و شخصیت اجتماعی خود را به دیگران معرفی نماید .
اصولا آرم یا نشانه مشخصه اصلی هویت سازمانی بوده و حکم امضاء و مهر آن را دارد . بنابراین طراحی یک آرم بایستی با احتساب تمامی جنبه های مختلف و بررسی دقیق صورت پذیرد. یک پوستر ، بروشور و یا یک صفحه از روزنامه که توسط هنرمند گرافیک صفحه آرایی شده است یک زمان کوتاهی را به خود اختصاص داده و سپس ، تصویر جدیدی جای آن را می گیرد اما یک نشانه اغلب دارای تاریخ مشخص و معینی نیست
گرافیک در عرصه تبلیغات:
زمانیکه از خواب بیدار می شویم و برای وزرش صبحگاهی تلویزیون را روشن می کنیم ، تبلیغ پفک نمکی ، سس سالاد ، شامپو ، جوراب ، بخاری ، یخچال و بسیاری از تبلیغات تلویزیونی را به ناچار می بینیم . وقتی از منزل خارج می شویم باز هم یک سری از تبلیغات بوسیله رادیو به گوش ما می رسد . در خیابان ها ، پشت اتوبوس ها ، سردرمغازه ها و یا به تابلوهای خیابانی که نگاه می کنیم همه و همه تبلیغات متفاوتی که روزانه با آن ها سروکار داریم . با وجود حجم فراوان تبلیغات و انواع محصولاتی که تبلیغ می شوند آیا تاکنون اندیشیده ایم که چه میزان در امر تبلیغات موفق بوده ایم ؟ چقدر با این موضوع ، عملی و تخصصی برخورد می کنیم ؟ آیا می دانیم وضعیت عناصر درگیر با تبلیغ ، در کشور ما چگونه است؟ آیا برای حل مشکلات تبلیغات در کشور گامی برداشته شده است ؟
تبلیغات در زمان قدیم در مقایسه با تبلیغات امروزی خیلی ساده بود ، با وجود این هدف اساسی از آگهی همان بود که امروز هم هست ، بدین معنی که منظور از آن ایجاد ارتباط برای دادن اطلاعات و ایده ها به گروهی از مردم بود که موجب تغییر یا تقویت رفتار آنها بشود .
تأثیر تبلیغات بر زندگی روزمره ، به عنوان یکی از شاخه های علمی ، فرهنگی ، اجتماعی و ارتباطی و نوپا بودن این صنعت در کشور ، به آن شده است لازم و ضروری می باشد . برای حل مشکلات ، لازم است با انتخاب شاخص های صحیح گامهای مناسبی در این را ه برداریم و از ابتدا، پایه این دانش را در کشور صحیح بنا کنیم .
در این پژوهش سعی برآن است ، که شکل های مختلف تبلیغات مکتوب، اعم از آگهی تک برگ ، مطبوعاتی و محیطی و استفاده از هنر گرافیک در تبلیغات روزمره را در حد نیاز مخاطبان محترم معرفی و روش طراحی و اجرا و نحوه چاپ آن ها بیان شود.
تاریخچه ای از طراحی گرافیکGraphic Design) )
گرافیک و تبلیغات نوین:
طراحی گرافیک با اهمیت روز افزون خود ، حرفه ای است که به دلیل وابستگی به تکنولوژی تکثیر در دوران مختلف ، شکلهای مختلف به خود گرفته است . آنچه که مطالعه تاریخ قرن بیستم به ما نشان می دهد ، پیشرفت و جهش سریع تکنولوژی درهمه زمینه ها منجمله چاپ و صنعت می باشد .
گسترده شدن ارتباطات و روابط بین المللی ، نیاز به اطلاع رسانی و انتشار اطلاعات در سطح کره زمین را با دست یابی به روش های پیشرفته رسانه جدید به وجود آوردند و طراحی گرافیک نیز از این تحولات بی تأثیر نماند.
از هنر گرافیک تا طراحی گرافیک :
ارتباط بصری در وسیع ترین معنای خود پیشینه ای طولانی دارد . زمانی که انسان اولیه برای یافتن غذا به شکار می رفت و ردپای شکار را در غبار تشخیص می داد ، به یک علامت گرافیکی نگاه می کرد . چشم خیال او خود حیوان را می دید.
آثار گرافیکی می تواند علامت هایی مانند حروف الفبا باشند ، یا قسمتی از نظام نشانه ای دیگر مانند علائم جاده ها را تشکیل دهد. مجموع این علائم (مانند خطوط یک طرح یا ترام های یک عکس ) تصورات را شکل می دهد . طراحی گرافیک ایجاد یا برگزیدن نشانه ها و آرایش آن ها روی یک سطح ، برای بیان یک اندیشه است.
یک نشانه یک عکس نیست . تصاویر گرافیکی چیزی بیش از تصویرسازی های توصیفی از اشیایی هستند که می بینیم یا تجسم می کنیم ، آن ها مجموعه هایی تصویری هستند که محتوای آن مفهومی ویژه و موقعیت آن هویتی جدید به آن می بخشد .
بیشتر واژه ها و تصاویر به طور معمول با هم به کار می روند ، گاهی متن به کل اثر تسلط دارد و گاهی تصویر؛ یا گاهی مفهوم هر کدام به دیگری وابسته است . برخی از برجسته ترین آثار طراحی گرافیک برای رساندن مفهومی دقیق از تصویری مبهم ، بردقت لغات متکی می باشد .
کلمه ، هنگامی که به عنوان گفتارثبت شده چاپ می شود ، میزان زیادی از تأثیر خود را از دست می دهد . طراحان معاصر (به ویژه پیشگامان آن ها ، فوتوریست ها FUTURISTS ) سعی کرده اند این محدودیت را از بین ببرند . آنان به کمک اندازه ، کلفتی ، نازکی و موقعیت حروف به حروف چینی قدرت بیان می بخشند . در واقع ، ضرورت انتقال پیام و هویت خاص بدان بخشیدن برای آنان نیازی گریز ناپذیر بوده است .
محتوای اثر نیز تعیین کننده مفهوم طرح و نیز چگونه خوانده شدن آن می باشد . در یکی از معروف ترین طرح های گرافیکی معاصر با نام ((من نیویورک را دوست دارم )) که آمیزه ای از تصویر نگاری و علائم الفبائی است، درک پیام مستلزم برداشتی توافقی از معنا و قرار داد است . ما مفهوم تصویر قلب را به خاطر چگونگی ارائه آن تشخیص می دهیم . چنانچه در یک کتاب علمی ، قلب دیگر مفهوم دوست داشتن را نمی رساند .
معانی ای که از تصاویر و علائم الفبائی برمی آید ارتباط چندانی با طراح یا انتخاب کننده آن ندارد و گویای تفکرات طراح نیست هرچند که شکل اثر را سلیقه زیبا شناختی طراح تعیین و تعریف می کند ، ولی زبان پیام باید به گونه ای باشد که مخاطب مورد نظر بتواند آن را درک کند . این نخستین عاملی است که باعث می شود طراحی گرافیک با هنر تفاوت چشم گیری داشته باشد (علیرغم شمار زیادی از پیشگامان طراحی گرافیک که خود نیز هنرمند بودند .) عامل دوم این است که طراح برخلاف هنرمند ، درصدد تولید مکانیکی طرح است . او پس از پذیرفتن سفارش ، کار طراحی را به صورت اتود برروی کاغذ یا در کامپیوتر آغاز می کند : طراح اغلب در مقام کارگردان هنری برعکاسی یا تولید مواد تصویری دیگر نظارت دارد . پیش از آماده سازی نهایی کار برای تولید ، پیشنهادهای بحث شده با مشتری در چندین مرحله بررسی می شود .
طراحی گرافیک به عنوان یک حرفه ، از نیمه سده بیستم مطرح شد . تا آن زمان تبلیغات و مجریان آن از هنرمندان تجاری COMMETCIAL ARTISTS استفاده می کردند. این هنرمندان متخصص شامل این تعداد بودند : 1- هنرمندان صفحه بند : طراحان حروف چاپی که طرح تفصیلی متن و عنوان ها را برای حروف چینی مشخص می ساختند ؛ تصویرگران همه کاره ای که طراحی نمودارهای مکانیکی تا طراحی مد را انجام می دادند . 2- رتوش کاران : هنرمندان طراح حروف و بقیه کسانی که طرح هایی نهای را برای تولید آماده می ساختند. بسیاری از هنرمندان تجاری (مانند طراحان پوستر) بسیاری از این مهارت ها را با هم ادغام کردند .
ابتدائی ترین نقش طراحی گرافیک (( هویت نهایی IDENTIFICATION )) است که هویت و یا مکان موضوع را تعیین می کند (مانند طراحی برای تابلو، پرچم ، سپرهای جنگی ، علائم روی سنگ ، علائم نشریات یا چاپخانه ها ، نشانه شرکت ها ، برچسب روی بسته بندی ها و ...). دومین نقش ، که در اصطلاح حرفه ای (( طراحی اطلاع رسانی INFORMATION DESIGN )) نامیده می شود ، برای نقشه ها ، نمودار ها و علائم راهنما ). نقش سوم و مشخص ترین نقش طراحی گرافیک ((عرضه و تبلیغات PROMOTION& FRESENTATION)) است ، ( مانند پوسترها و تبلیغات ) ، جایی که هدف از طراحی جلب نظر و ایجاد پیامی به یادماندنی است .
اکنون طراحی گرافیک قسمتی از فرهنگ و اقتصاد کشورهای صنعتی به شمار می آید . با این وجود و به رغم پیشرفت های تکنیکی از دهه 1960 به بعد و پیام رسانی از طریق ماهواره ها و دخول تصویر در آن ، توسعه آن همچنان به طرز باورنکردنی بومی است و با وجودی که طراحان به صورت گروهی کار می کنند ، تغییرات کماکان به دیدگاه های خودی وابسته است.
طراحی گرافیک نوعی زبان با دستورات نامشخص دربر دارد و پیوسته در حال ابداع معانی لغوی وسیع است :مبهم بودن اصول طراحی به این معنی است که فقط باید مطالع شود نه این که یادگرفته شود . ما نمی توانیم یک اثر گرافیکی را دقیقا بفهمیم تا طمانی که اجزای تشکیل دهنده آن را بشناسیم . این کتاب سعی می کند نشان دهد چرا الفبا و تصویر این گونه به نظر می رسند. توجه اولیه این کتاب به این است که مفاهیم با هم چه معنایی را می رسانند.
فصل اول ارم و نشانه ها
تاریخچه آرم :
انسان غارنشین به وسیله تصاویری که بردیواره این غارها می کشید می توانست تجربیات زندگی پرکنکاش خویش را ثابت و پابرجا کند و جریانات به هم پیوسته زندگی را به صورت شکلهای ساکن و مجزا از هم نشان دهد . در اینجا او سعی کرده است حالت و حرکت پیکر حیوان را تاحد امکان طبیعی و نزدیک به واقعیت ارائه کند . شاید بتوان گفت که این شروع پیدایش علائم بعدی بوده چون حقایق و وقایع بی شماری که در ماوراء ادراک او قرارداشتند او را داشته تا برای ابزاری اندیشه ها و مفاهیمی که بیان فهم و توصیف کلامی آن ها مشکل بوده است نظام هایی از علائم گوناگون ابداع کند . بنابراین ، علامت در عمل یک ارتباط است .
از طریق علائم نمادین بوده که بشر توانست به نحوی ارادی با همنوعان خود ارتباط برقرار کند و در نتیجه بین آن ها زمان و مکان حاضر پل ارتباطی ارتباطی برقرار کند.
به طور کلی اگر بخواهیم تاریخ پیدایش نمادهای تصویری در ایران را جستجو کنیم می بینیم پیدایش هنر و پیشرفت هنر و پیشرفت آن کلا در دوره قاجار آغاز شده است.
تعریف آرم یا نشانه:
به طور کلی ، عموم مردم کلمه آرم را به جای نشانه می شناسند . آرم (ARM) کلمه ای فرانسوی است و ورودش به جامعه ما مربوط به چند دهه اخیر است .
دو عامل می تواند سبب مطرح شدن این کلمه در زبان فارسی شده باشد:
نخست اولین طراحانی که آرم را به شیوه ی فرنگی به عنوان وسیله ای جدید تبلیغاتی و گرافیکی برای دولت و موسسات مطرح کردند. نخستین طراحان فردریک تالبرگ سوئدی و موشخ سروری از ارمینیان مهاجر بودند که طبیعاً همراه کار خود لغات فرنگی آن را هم ترویج کردند.
نشانه نام تصویر است ، نامی تصویری است که ساده ، مختصر ، موثر ، موضوع نقش و توانایی دوره را تجسم می کند . نشانه کاربرد ، عملکرد معینی دارد که حدود آن در جامعه ی ما مشخص نیست.
اصولا یک نشانه برای معرفی یک شغل ، یک رویداد ، یک شخص و یا یک هویت به کار می رود . یک نشانه ی تجاری خوب می تواند به نمایش بهتر یک چیز و یا به پایه پایه گذاری یک ارزش مورد نظر کمک می کند .
آرم یا نشانه یکی از مهمترین و موضوعات رشته ی گرافیک می باشد. اصولا طراحی یک نشانه ی موفق، بیانگر توانمندی فکری و اجرایی هنرمند می باشد ، چرا که با کمترین عناصر بصری و ایجاد فرم منسجم و واحد ، بایستی دارای بیانی گویا ، روان ، ساده و زیبا باشد.
آرم ، طرحی مشخث برای یک شرکت یا سازمان یا محل است و نشان دهنده نوع فعالیت آن شرکت یا سازمان است. آرم به شکل بسیار ساده در یک رنگ سیاه تهیه می شود و به عنوان نشانه در سربرگ یا سردر هر سازمان یا شرکت نصب می شود .
آگاهی براین حدود مستلزم توضیح دو نکته است :
الف:شرح انواع نشانه ها ب: مشخصات فنی آنها
شرح انواع نشانه ها:
تقسیم بندی دقیق انواع نشانه ها ، شاید کمی مشکل باشد زیرا اشکال و انواع مختلف آن مانند رنگهای قوس وقضح و طیف نور ، مرزهای مخلوطی دارند و تعاریف هریک در دیگری می آمیزد ، اما به هر حال می توان نوعی دسته بندی را بین آن ها مشخث کرد .
به طورکلی می توان نشانه ها و علائم تصویری را به چند دسته تقسیم کرد .
پیکتوگرام ها یا تصاویر ساده
نشانه های تصویری
نشانه های نوشتاری- لوگوتایپ LOGOTYPE
نشانه های تصویری :
دراین گونه از نشانه ها ، همانطور که از عنوان آن مشخص گردد، عوامل و نماد های به کار رفته دارای قابلیت تصویری می باشند .
عامل بصری آن تصویر است .تصویر در اینگونه نشان ها م یتواند با محدوده فعالیت صاحب آن ارتباط مستقیم یا غیر مستقیم دشاته باشد .
د ر هر حال از جنبه های بصری بهتر است تصویری که به عنوان نشانه یا قعالیت یک کالا یا موسسه انتخاب می شود ا ز جنبه های فرهنگی با محیطی که در آن اردائه می شود ، سنخیت داشته باشد. به طور کلی دردسته نشانه های
تصویری که تمام تصویر خلاصه شده ای را از شکل های طبیعت ، انسان یا حیوان نشان می دهد ، به دلیل گوناگونی کیفیت پیام و مفهوم سمبولیکی آن ها را به چهار نقش تقسیم می کنند.
بخش اول : تصاویری که مفهوم سمیولیک آن ها با موضوع، رابطهیی مستقیم دارند مانند نشانه موسسه ی تولید شیر و لبنیات که از تصویر گاو در آن استفاده شده است .
بخش دوم : تصاویریک ه مفهوم سمبولیک آن ها با موضوع ، رابظه یی غیر مستقیم دارند مانند تصویر خورشید ، شیر ، عقل، تصاویر افسانه یی و اساطیری به عنوان نشانه یی از ماهیت موضوع .
بخش سوم: که در واقع نوعی از بخش دومخ است .تصاویریک ه با موضوع رابطه ای نه مستقیم و نه غیر مستقیم دارند و انتخاب آن ها به عنوان نشانه ، نمایشی از بیتگی موضوع باقدمت سنتی یا ملی تصویری است مانند انتخاب نقوش بومی و ملی برای نشانه.
بخش چهارم: تصاویر و نقوش مجدد و انتزاعی که بدوا حاوی مفهوم و اشاره یی نیستند بلکه پس از انتخاب آن ها به عنوان نشانه ، به تدریج معرف مفاهیم کار برای موضوع می شوند .
نشانه های نوشتاری :
عامل بضری آن نوشتار است. نشانه های نوشته ای ، نشانه هایی هستند که به جای تصویر، صرفا در طراحی آن ها از حروف و یا کلمه یا جمله استفاده شده است و این نشانه ها خود به دو بخش تقسم می شوند :
1- منوگرام MONOGRAMME
2-لوگوتایپ LOGO TUPE
بخش اول : نشانه هایی که از حرف اول یک کلمه (یا حروف ابتدایی چند کلمه ) با طراحی ویژه به عنوان آرم ارائه می شوند . به زور کلی سامل نشانه هایی است که با حرف اول نام موضوع طراحی می شوند ، که در عین زیبایی در طراحی آرم گویای عناووین آن موضوع نیز باشد . این نشانه ها را به فرنگی MONOGRAMME می گویند.
بخش دوم: نشانه هایی که نام کامل با طراحی ویژه به عنوان آرم ارائه می شوند . این نام خود می تواند یک نام اختصاری باشد مانند(( صاایران )) که خود مخفف ((صنابع الکترونیک ایران )) است . این نشانه ها به فرنگی LOGO TYPE نامیده می شوند و در طراحی آن ها ترکیب خوشنویسی ، نقش مهمی دارد .
علائم آرم و نشانه :
علائم و نشانه را می توان به طور کلی به چند دسته مهتلف تقسیم نمود این تقسیمات فقط منظور جدا کردن مفاهیم مختلفی است که بایستی در آرم احساس گردد.
الف: علائم فرهنگی ب: علائم سیاسی و اجتماعی ج: علائم تجاری
علائم فرهنگی: مانند یک کانون فرهنگی و نمایشگاه هنری ، موسسات آموزشی، انتشاراتی و غیره . این نوع از نشانه ها دارای قضای فرهنگی و یا هنری می باشد .
علائم سیاسی و اجتماعی: نیز دسته دیگری از نشانه ها تشکیل می دهند . علائم و نشانه های رسمی یک کشور، مراکز اجتماعی، جمعیت های سیاسی و سایر موارد دیگر از این قبیل هستند.
علائم تجاری: این مراکز می توانند انواع فورشگاه ها ، کارخانجات تولیدی ، شرکت های حمل ونقل ، صادرات واردات کالاهای مختلف و سایر موارد باشد.
آرم شمایلی:
این نوع آرم تصویری است که می تواند نمادی از تجدد،تصویر یک شی ، یک نقش و...باشد.
دسته ای از آرم ها تصاویر فیگوراتیو هستند مانند پیکان و مربع.
آرم های شمایلی سه دسته اند :
1- آرم های شمایلی تصویری IMAGINAL شباهت زیادی باشی مادی دارد.
2- آرم شمایلی DIAGRAMMATIGUE که با یک طرح خلاصه مشخص می شوند.
3- آرم شمایلی استعاریMETA PHARIQUE از طریق جابه جایی معنایی و با به کار گرفتن عنصر معنا مشخص می شود.
آرم تلفیقی :
ازهمزیستی دوگونه پیام ساخته می شوند . پیام زبانی و پیام شمایل نگاران .بدین سان امکان پدید آمدن چند گونه رابطه بین این دو نوع پیام وجود دارد که می تواند هم جوار هم باشد.