پروژه مربوط به درس کنترل کیفیت آماری
مقدمه
در جهان امروز هر لحظه با تحولات و تغییرات شگرف و برق آسایی مواجهیم. حرکت کیفیت گرایی در جهان تجارت، حرکتی تکاملی، مثبت و در عین حال توفنده و پر تلاش است که در دهه اخیر آغاز شده و به سرعت سراسر گیتی را فرا گرفته است.
استانداردهای ایزو 9000 در حقیقت یک الگوی عملی و موفق برای پاسخگویی به این حرکت توفنده است. الگویی که عنوان زیان مشترک جهانی را به خود اختصاص داده و هم اکنون بیش از 450000 واحد تولیدی و خدماتی در سراسر دنیا موفق به دریافت گواهینامه ایزو 9000 شده‌اند.
اگر چه برخی از مدیران و کارشناسان در اولین برخوردها، با تردید به آن می‌نگریستند، اما به مرور و با ایجاد فرهنگ و بینش لازم و اثبات عملی بودن آن در تمامی واحدهای تولیدی و خدماتی که علاقمند به ارتقاء کیفیت محصولات و خدمات خود هستند، به تدریج شک‌ها تبدیل به یقین شد و مدیران به صورت روز افزون به استفاده از این استانداردها علاقه و تمایل نشان دادند. (کاوش، 1380، الف) خوشبختانه شناخت اهمیت و آغاز فعالیت در زمینه استانداردهای ایزو 9000 در صنایع تولیدی و خدماتی کشور دائماً در حال گسترش است. دریافت اخباری همچون افزایش تعداد سازمان‌هایی که موفق به دریافت گواهینامه انطباق شده‌اند یا شروع فعالیت در کارخانجاتی که حتی در نقاط محروم قرار داشته و با همت دولت و تلاش مدیران، کارشناسان و کارگران ایثارگر تأسیس و به فعالیت اشتغال دارند یا آغاز فعالیت در سازمان های خدماتی، فنی و مهندسی و حتی آموزشی و همچنین استمرار فعالیت در بسیاری از سازمانها و نزدیک شدن یا آماده بودن تعدادی از سازمانها برای انجام ممیزی نهایی، همگی و همگی نویدی است امید بخش در ایجاد یا گسترش فرهنگ ارزش نهادن بر کیفیت در صنایع کشور؛ فرهنگی که عامل بقاء، عامل موفقیت و عامل استمرار موفقیت برای هر سازمان تولیدی یا خدماتی چه در بازارهای داخلی و چه در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی است. (پورشمس، 1382، ص 1)
آخرین اطلاعات غیر رسمی از مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، به عنوان نهاد ملی و مسئول و پشتیبان اجرای سیاستهای ارتقاء کیفیت کشور حاکی است که تاکنون بیش از 400 واحد تولیدی در کشور ما موفق به اخذ گواهینامه ایزو 9000 شده‌اند. امروزه دیگر کمتر مدیر یا کارشناسی را می‌توان یافت که به نقش و اهمیت کیفیت به عنوان مهمترین عامل توفیق در بازار رقابت و استانداردهای ایزو 9000 به عنوان مؤثرترین و موفقترین سازو کار دست یابی به کیفیت، اعتقاد وا اذعان نداشته باشد: مدلی که تاکنون بیش از 150 کشور جهان – از جمله کشور عزیز ما – آن را به صورت کامل پذیرفته اند. بدین لحاظ امید و انتظار می رود این روند در سال های آینده نیز رشد شتابنده‌ای داشته باشد. (کاوش، 1380، الف) شاید در حال حاضر ضرورت داشته باشد (مشابه برخی از کشورهای در حال توسعه) تا در جهت شتاب بخشیدن به فعالیت‌های مؤثر، جلوگیری از دوباره کاری‌ها و یا اشتباهات و بالاخره به ثمر رسیدن سریع‌تر فعالیت های آغاز شده، یک یا چند سازمان دولتی مرتبط با صنایع، پیشقدم گردیده و با همکاری متخصصان، مشاوران و بخصوص مدیران و کارشناسان صنایع دارای گواهینامه، انجمن یا جامعه‌ای را به وجود آورند تا در آن، همگی اعضاء صادقانه و مسئولانه و بر طبق یک برنامه زمانی منظم، آموخته‌ها و تجارت خود را در اختیار یکدیگر و سایر مدیران و کارشناسان مشتاق صنایع و بخصوص صنایعی که می‌خواهند با اتکاء بر نیرو و دانش کارکنان خود و به صورت مستقل فعالیت نمایند، قرار دهند. حفظ و محرمانه تلقی کردن تمامی اطلاعات، آموخته‌ها و تجارب فقط و فقط برای خود، نوعی خودخواهی و بی مسئولیتی است. اگر میهن خود را خانه اصلی خود بدانیم و در برابر آن مسئول باشیم، اگر موفقیت خود را وابسته به امید، نشاط، رضایت و موفقیت هم میهنان خود بدانیم، آن وقت است که ضرورت مسئولیت پذیر بودن برای انتقال اطلاعات، آموخته‌ها و تجارب به مشتاقان تلاشگر و صادق که همواره نیز حق‌شناس باقی خواهند ماند، بیشتر مشخص می‌گردد. دین مبین اسلام با زیبایی تمام، زکوه علم را در نشر علم می‌داند. (پورشمس، 1382 ، ص1)
مروری اجمالی بر مراحل اصلی توسعه مفاهیم کیفیت
3- مدیریت کیفیت جامع
- مشتری مداری
- کلیه محصولات و فرآیندها باید با توجه به نیاز و خواست مشتریان داخلی و خارجی تولید گردد.
- مسئولیت کیفیت به عهده همه است.
- توسعه مستمر سازمان و خود کنترلی در نظام کیفیت
2- مدیریت نظام کیفیت
- محصول و فرآیند گرایی
- ترویج اصل رعایت کیفیت
- سازماندهی نظام‌مند و مستند نظام کیفیت
1- کنترل کیفیت
- فقط محصول گرا
- وجود حالتی شدیداً تخصصی در موضوع کیفیت
1- اطلاعاتی درباره سازمان بین‌المللی استاندارد (ISO)
ISO حروف اختصاری سازمان پشت صحنه استانداردهای بین‌المللی سری ISO 9000 برای مدیریت و تضمین کیفیت است که در بیش از 150 کشور مورد قبول قرار گرفته و در هزاران سازمان تولیدی و خدماتی در بخش‌های دولتی و خصوصی در حال بهره‌برداری است.
ISO 9000 یکی از موفقترین سری‌های استاندارد در تاریخ ISO (سازمان بین‌المللی استاندارد سازی)، است که در سطح جهان بازتاب گسترده‌ای داشته و نام ISO را در جامعه کاری در سطحی فراتر از متخصصینی که مستقیماً با استانداردهای فنی در تماسند، مطرح کرده است.
انتشار اولین استانداردهای سری ISO 14000 در سپتامبر 1996 برای مدیریت محیط زیستی و روند سریع پذیرش این استانداردها در جامعه کاری، نوید دهنده معروفیت بیشتری برای نام ISO می باشد. با این حال بسیاری از اعضاء جامعه کاری ممکن است آشنایی کمتری با سازمانی که پشت صحنه ISO 14000 , ISO 9000 قرار گرفته است، داشته باشند.
1-1- فراتر از ISO 9000 و ISO 14000
ISO 9000 و ISO 14000 تنها دو سری از بین حدود 15000 استاندارد بین‌المللی است که ISO از بدو فعالیتش در سال 1947 منتشر کرده است. ISO برای موضوعات فنی زیر، استاندارد تعیین می‌کند:
مهندسی مکانیک، مواد شیمیایی پایه، مواد غیرفلزی، سنگ معدن و فلزات، پردازش اطلاعات، گرافیک و عکاسی، کشاورزی، ساختمان، تکنولوژی های ویژه، بهداشت و درمان، علوم پایه، محیط زیست و بسته‌بندی و توزیع کالا.
1-2- نام ISO
ISO یعنی سازمان بین‌المللی استاندارد سازی. (ISO) یک علامت اختصاری نیست، بلکه نامی است که از کلمه یونانی (isos) به معنی مساوی ریشه می‌گیرد. پیشوند (iso) که در بسیاری از لغات مانند: (isometric) ( به معنی یک اندازه) و (isonomy) (به معنی تساوی قوانین یا تساوی افراد در مقابل قانون) بکار رفته است از همین کلمه ریشه می‌گیرد با مقایسه دو کلمه «مساوی» و «استاندارد » مشخص می‌شود که چرا نام ISO برای این سازمان انتخاب شده است. علاوه بر این نام ISO در سر تا سر جهان برای مشخص کردن این سازمان بکار می‌رود؛ و بدین ترتیب از ایجاد علائم اختصاری متعددی که از ترجمه «سازمان بین‌المللی استاندارد سازی» ایجاد می‌شود، مانند IOS در زبان انگلیسی و OIN در زبان فرانسه جلوگیری شده است. بنابراین در همه کشورها نام کوتاه این سازمان همیشه ISO است.
1-3- غیردولتی
ISO یک سازمان غیردولتی است. این سازمان جزء سازمان ملل متحد نیست (اگر چه با تقریباً تمام دفاتر تخصصی خانواده ملل متحد ارتباط نزدیک دارد). اعضاء بر این سازمان که در حال حاضر حدود 150 کشور را شامل می‌شود، از نمایندگان دولتی تشکیل نشده است: بلکه متشکل از سازمانها یا مؤسسات ملی استاندارد است که بر اساس رویه یک سازمان از هر کشور انتخاب شده‌اند.
1-4- اختیاری
کلیه استانداردهایی که توسط ISO تدوین می‌شوند اختیاری هستند. ISO هیچگونه قدرتی برای تحمیل کاربرد آن‌ها ندارد. درصدی از این استانداردها غالباً مرتبط با بهداشت، ایمنی یا محیط زیست و در بخشی از کشورها به صورت بخشی از قوانین اصلی درآمده، یا این که در قوانین به عنوان پایه فنی بدان اشاره شده است. به هر جهت اینگونه کاربرد استانداردها، تصمیم مستقل مقامات قانونگذار یا دولت‌های کشورهای مربوطه می‌باشد. ISO به شخصه، هیچگونه قدرت قانونی یا قانونگذاری ندارد.
1-5- اتفاق نظر
استانداردهای ISO متأثر از نیروهای بازارند. این استانداردهای با اتفاق نظر بین المللی متخصصین مختلف، از جمله بخش‌های صنعت، فنی و تجارت تدوین می‌شوند که برای استاندارد خاصی ابراز نیاز کرده‌اند. این گروه توسط متخصصین دولتی، مقامات قانونی، مراکز آزمایش، دانشگاهیان، گروههای مصرف کنندگان یا سازمان‌هایی با دانسته‌های مرتبط ، یا آن‌هایی که در ارتباط با استاندارد در حال تدوین، اظهار تمایل کرده‌اند، همراهی می‌شوند. اگر چه استانداردهای ISO ماهیت اختیاری دارند، ولی از آنجا که در پاسخ به تقاضای بازار تدوین می‌شوند و بر اتفاق نظر گروههای ذینفع مبتنی می‌باشند، از کاربردهای وسیعی برخوردارند.
1-6- وظیفه ISO
ISO، توافقنامه های فنی جهانی تدوین می‌کند که به صورت استانداردهای بین المللی منتشر می‌شوند. این یک عملیات عمده است. به طور تخمینی در هر روز کاری سال، 15 جلسه فنی در سر تا سر دنیا برگزار می‌شود که در کار تدوین استانداردها عملاً انجام می‌شود. سالانه بیش از 2850 گروه کاری که در آن‌ها حدوداً 30000 متخصص شرکت می کنند، تشکیل می‌شود.
1-7- رعایت استانداردها
کنترل اینکه آیا کاربران استانداردها نیازمندی های آن‌ها را رعایت می‌کنند، جزء وظایف ISO نمی‌باشد. این فرایند کنترل و تصدیق که بدان «ارزیابی تطابق» گفته می‌شود، مشکل سازمانها و مشتریان آن‌ها در بخش خصوصی و در مواردی که استانداردهای ISO در قوانین عمومی گنجانده شده‌اند، مشکل مراجع قانونی می‌باشد.
علاوه بر این آزمایشگاهها و مراکز ممیزی بسیاری وجود دارند که خدمات ارزیابی تطابق (معروف به شخص ثالث) را برای تصدیق مطابقت محصولات، خدمات یا سیستمها با استانداردهای ISO ارائه می کنند. این سازمانها اینگونه خدمات را به نیابت مقامات قانونی یا بصورت یک فعالیت انتفاعی با هدف ایجاد اعتماد بین سازمان و مشتریان ارائه می‌کنند. در برخی کشورها، خود اعضاء ISO کار ارزیابی تطابق را، یا به نیابت از دولت خود یا به عنوان یک فعالیت انتفاعی انجام می دهند. به هر جهت سازمان ISO هیچگونه اختیاری برای کنترل اینگونه فعالیت‌ها ندارد. سازمان ISO قادر به انجام آن است، تدوین راهنماهای ISO/IEC است که جوانب مختلف فعالیت‌های ارزیابی تطابق و سازمان‌های مجری آن را می پوشاند. این راهنماها با مشارکت IEC (کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک) تدوین می‌شوند. ضوابط و شاخصهای اختیاری این راهنماها نشانگر اتفاق نظر بین‌المللی در مورد آن چیزهایی است که عملکرد مقبول محسوب می‌شوند.
استفاده از این راهنماها به هماهنگی و یکنواختی ارزیابی تطابق در سطح جهانی کمک کرده و بدین ترتیب تجارت بین‌المللی را تسهیل می نماید.
1-8- گواهینامه ISO 9000 و ISO 14000
همانطور که در بالا آمد، ISO هیچ سیستمی برای تصدیق مطابقت نظامهای کیفیت سازمانها با استاندارد ISO 9000 یا برای تصدیق مطابقت نظامهای مدیریت محیط زیستی با استانداردهای سری ISO 14000 ندارد.
ISO به شخصه هیچگونه ممیزی ISO 9000 یا ISO 14000 انجام نداده و هیچگونه گواهینامه معروف به گواهینامه‌های ISO 9000 و ISO 14000 مبنی بر مطابقت با این استانداردها صادر نمی‌کند.
چندی به نام گواهی [1]ISO در ارتباط با ISO 9000 یا ISO 14000 یا هر استاندارد دیگر ISO وجود ندارد.
گواهینامه‌های ISO 9001، ISO 14001 توسط مراکز صدور گواهینامه (معروف به مراکز ثبت، در برخی کشورها) به طور مستقل از ISO انجام می شود، حتی اگر این مرکز جزئی از یک سازمان ملی استاندارد عضو ایزو باشد. ISO هیچگونه اختیاری برای کنترل کار مراکز صدور گواهینامه سیستم مدیریت کیفیت یا سیستم مدیریت محیط زیستی ندارد؛ معهذا راهنماهای ISO/ IEC مبنای عملکرد قابل قبول این مرکز می باشد. رعایت این راهنماها توسط یک مراکز صدور گواهینامه می تواند به عنوان شاخصی برای انتخابی این مرکز جهت ممیزی سیستم مدیریت کیفیت یا محیط زیستی و صدور گواهینامه ISO 9000 یا ISO 14000 ، برای شرکت ها باشد. در بسیاری کشورها، مراکز اعتباردهی در حال تکوین هستند (بعضاً – ولی نه همیشه – به نیابت دولت) که بر صدور گواهینامه ISO 9000 ، ISO 14000 نظارت می کنند.
مراکز صدور گواهینامه‌ای که از ضوابط سیستم اعتباردهی تبعیت کنند، اعتبار دهی می‌شوند؛ که این کار باعث افزایش اعتماد بازار به ارزش گواهینامه‌های صادره از طرف این مراکز می‌شود. راهنماهای مربوطه ISO/IEC ( که توسط اتحادیه اروپا به عنوان سری EN 45000 استفاده می‌شود) قسمتی از ضوابطی هستند که توسط مراکز اعتباردهی اعمال می شوند.
بنابراین در حالی که ISO ، گواهینامه ISO 9000 یا ISO 14000 صادر نمی کند و هیچگونه اختیاری بر کار مراکز صدور گواهینامه ندارد، راهنماهای اختیاری این سازمان به طور گسترده استفاده شده و در جهت حصول اطمینان از عملکرد این مراکز مفید می‌باشد.
1-9- بر چسب محصول نیست
ISO 9000 یک برچسب کیفیت یا ضمانت کیفیت محصول نیست. ISO 14000 یک برچسب «سبز» یا «محیط زیست نواز» برای محصولات نیست. هنگامی که سیستم مدیریت یک سازمان مطابق ISO 9000 یا ISO 14000 گواهی شده باشد، این بدان معنی است که یک ممیز مستقل، فرایندهای مؤثر بر کیفیت (ISO 9000) یا فرایندهای مؤثر بر محیط زیست (ISO 14000) سازمان را بررسی کرده و این فرایندها جوابگوی نیازمندی‌های این استانداردها می‌باشند. به زبان ساده ISO 9000 و ISO 14000 مربوط به ساخت محصولاتند، نه برچسب محصولات.
1-10- علامت ISO
علامت ISO یک علامت تجاری ثبت شده است. ISO ، به مراکز گواهی نظام مدیریت محیط زیستی یا نظام کیفیت، و به شرکت‌هایی که از این مراکز گواهینامه‌های ISO 9000 یا ISO 14000 دریافت می‌کنند، اجازه استفاده از علامت خود را نمی‌دهد. اگر اجازه چنین کاری داده شود، ممکن است به غلط برداشت شود که خود ISO گواهینامه صادر می کند، یا این که سازمانی که از علامت وی استفاده می کند، مورد تأیید یا مجاز از طرف وی می‌باشد. هیچ یک از این موارد صحیح نیست.
بطور خلاصه
ISO (سازمان بین‌المللی استاندارد سازی) خیلی فراتر از ISO 9000 و ISO 14000 است.
ISO بیش از 15000 استاندارد بین المللی در زمینه‌های مختلف فنی تدوین کرده است.
ISO یک سازمان غیردولتی است که اعضاء آن را حدود 150 کشور تشکیل می دهند.
استانداردهای ISO اختیاری هستند و این سازمان برای تحمیل کاربرد آن‌ها هیچگونه اختیاری ندارد.
ISO فعالیت ارزیابی تطابق ندارد، معهذا برای این کار راهنماهایی دارد که اساس عملکرد صحیح را تشکیل می‌دهند .
ISO گواهینامه ISO 9000 یا ISO 14000 صادر نمی کند.
«گواهی ISO» برای ISO 9000 یا ISO 14000 یا هر استاندارد دیگری که تاکنون توسط ISO تدوین شده است، وجود ندارد. عبارت صحیح «گواهی ISO 9000» یا «گواهی ISO 14000» است که به طور مستقل از ISO انجام می‌شود.
ISO 9000 و ISO 14000 بر چسب محصول نیستند.
علامت ISO یک علامت ثبت شده تجاری است و ISO استفاده از این علامت را در ارتباط با گواهی ISO 9000 یا ISO 14000 اجازه نمی‌دهد.
استانداردهای ISO از طریق نیروهای بازار شکل می‌گیرند. این استانداردها از طریق تفاهم و اتفاق نظر متخصصین آن بخش که برای استاندارد خاصی اظهار تمایل کرده‌اند، تدوین می‌شوند. به عبارت دیگر استانداردهای ISO تا آنجایی که افراد آن را مفید بدانند استفاده می‌شوند
[1] - یک راه راحت برای اینکه نشان دهیم «گواهی ISO » عبارت گمراه کننده‌ای است که به جای «گواهی ISO 9000» یا «گواهی ISO 14000» بکار می رود، این است که نام ISO را با نام مؤسسه دیگری عوض کنیم. برای مثال عبارت «گواهی دولت آمریکا» به روشنی این فکر را اتکاء می کند که این دولت آمریکا است که عمل صدور گواهی را انجام می دهد. این فکر اشتباه است. صدور گواهی ISO 9000 و ISO 14000 در آمریکا توسط مراکز صدور گواهینامه مستقل انجام می‌شود، نه دولت آمریکا و به همین ترتیب این ISO نیست که در آمریکا یا هر جای دیگر گواهینامه صادر می کند، و بدین خاطر «گواهی ISO» عبارت مخفف قابل قبولی برای «گواهی ISO 9000» یا «ISO 14000 » نمی باشد.